6-ma’ruza quyosh konsentratorlari va ularning ishlash prinsipi. Reja

---

6-MA’RUZA 
Quyosh konsentratorlari va ularning ishlash prinsipi. 
REJA: 
6.1. Quyosh konsentratorlari turlari.
6.2. Mamlakatimizda o’rnatilgan quyosh pechi faoliyati. 
 
6.1. Quyosh konsentratorlari turlari. 
Konsentrlangan quyosh energiyasi (CSP), shuningdek "konsentrlangan 
quyosh termal" deb nomlangan, quyosh nurlarini konsentratsiya qilish uchun 
linzalar yoki nometall va kuzatuv tizimlaridan foydalanadi, so'ngra hosil bo'lgan 
issiqlikni an'anaviy bug 'turbinalaridan elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun 
ishlatadi. 
Konsentratsion texnologiyalarning keng assortimenti mavjud: eng yaxshi 
tanilganlar orasida parabolik chuqur, ixcham chiziqli Fresnel reflektori, Stirling 
idishi va quyosh energiyasi minorasi. Quyoshni kuzatib borish va yorug'likni 
yo'naltirish uchun turli xil texnikalar qo'llaniladi. Ushbu tizimlarning barchasida a 
ishlaydigan suyuqlik konsentrlangan quyosh nuri bilan isitiladi va undan keyin 
energiya ishlab chiqarish yoki energiya yig'ish uchun ishlatiladi. Issiqlik saqlash 24 
soat davomida elektr energiyasini ishlab chiqarishga imkon beradi
Parabolik quyosh elektr stansiyalarida (6.1.1-rasm) quyosh energiyasi 
tizimining markazida joylashgan va suyuq issiqlik tashuvchisi bo'lgan qabul 
qiluvchi naychalarga jamlaydigan parabolik nometall material ishlatiladi. Ushbu 
suyuqlik taxminan T=400 °C darajagacha isitiladi va bir qator issiqlik 
almashuvchilar orqali uzatiladi. Bu elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun 
an‘anaviy ishlatiladigan bug' generatorini boshqaradigan o'ta qizib ketgan bug'ni 
hosil qiladi. 

---

6.1.1-rasm. Parabolik quyosh elektr stantsiyasining diagrammasi. 
Parabolik stansiyalar Quyoshni kuzatib borish tizimining soddaligi va 
moddiy sarfning kamligi tufayli tobora keng qo'llanilmoqda. 
Quyosh issiqlik elektrostansiyalarining to’rta asosiy tiplari mavjud. Ularni 
ikkita kichik tiplarga ajratish mumkin: chiziqli konsentratorli tizimlar (parabolik 
tarnovlar va Frinel konsentratorlari kabi) va nuqtaviy fokusirovkali tizimlar: 
minora va paraboloid konsentratorli stansiyalar. a) Parabolik konsentratorli 
quyosh elektrostansiyalari parabolik qaytaruvchilar bo'ladi va ular bir biri bilan 
parallel joylashgan ko'p sonli konsentratorlar qatoridan iborat bo'ladi (6.2.1a-
rasm). Bu qaytargichlar quyosh nurini issiqlik qabul qiluvchi quvur bo'ylab 
konsentrlaydi. Quvur ichida yog’ asosidagi issiqlik eltuvchi T=400 °C 
haroratgacha qizib sirkulyatsiyalanadi. Qizigan suyuqlik issiqlik almashuvchi 
qurilmaga tushadi va u yerda T=390 °C haroratga yaqin haroratda suv bug'ga 
aylanadi. Bu bug' odatiy elektrostansiyalardagi kabi elektr energiyaga 
o’zgartirish jarayoni amalga oshadigan bug' generatorini ishlashiga sabab 
bo'ladi. 

---

6.1.1a-rasm. Parabolik konsentratorli quyosh elektrostansiyalari. 
Frenel konsentratorlari bir oz egilgan shakldagi qaytargichlardan tashkil 
topadi. Bu qaytargichlar qo’shimcha qaytargich o'rnatilgan suyuqlik oquvchi 
quvurli absorberga quyosh nurini fokuslaydi. Suv bevosita issiqlik qabul 
qilgichning quvurida qiziydi va bug’lanadi (6.2.1b-rasm). Tannarxning arzonligi 
evaziga parabolik konsentratorli stansiyaga nisbatan samaradorligini oshirishga 
imkon beradi, biroq bunday tipdagi elektrostansiyaning o’rtacha yillik elektr 
energiya ishlab chiqarish miqdori kamroq bo'ladi. 
6.1.1b-rasm. Frenel konsentratorli quyosh kollektorlari. 
Minorali quyosh elektrostansiyalarida quyosh nuri kun mobaynida 
yo’nalish burchagi avtomatik tarzda o’zgaradigan, juda ko’p sonli yassi 
qaytargichlar (ko’zgular) yordamida markaziy issiqlik qabul qilgichga 

---

konsentrlanadi (6.1.1c-rasm). Bu chiziqli konsentratorli tizimlarni quyosh nurini 
nisbatan yuqoriroq konsentrasiya qilishga erishiladi. Ushbu holda issiqlik qabul 
qilgichdagi harorat T=1000 °C dan ortiq bo’ladi. Bunday haroratlar stansiyaning 
ishlash samaradorligini keskin oshiradi. 
Parabolid konsentratorlar, tuzilishi likopcha shakliga o’xshash bo’lganligi 
uchun ularni likopchasimon turdagi elektrostansiyalar ham deb atashadi. Quyosh 
nuri ―Stirling dvigateli‖ ulangan qabul qilgichda konsentrlanadi. Dvigatel 
issiqlik energiyasini bevosita mexanik yoki elektr energiyaga o’zgartirib beradi. 
6.1.1c-rasm. Minorali quyosh elektrostansiyalarining tuzilishi. 
Bunday tizimlarda 30% dan yuqoriroq FIK erishish mumkin. Bunday 
qurilmalar avtonom maromda ishlash uchun mo’ljalangan bo’lsada, bir necha 
tizimni yagona quyosh elektrostansiyasiga birlashtirish imkoniyati ham mavjud. 
6.1.1d-rasm. Parabaoloik quyosh konsentratorlari. 

---