5-mavzu. “Vertical Thinking” (Vertikal fikrlash) va “Lateral Thinking”
Yüklə 67,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«materialistik
yondashuv» deb nomlanadi. Mazkur qarashlarning paydo bo‘lishi antik davrga borib taqalib, ilk bor qadimgi yunon faylasuflari qarashlarida aks etgan. XVII asrga kelib Yevropada cherkov hokimiyatining susaya boshlashi, hurfikrlilik namoyandalari – din tanqidchilarining paydo bo‘lishi, XIX asrning ikkinchi yarmida Charlz Darvin tomonidan «Turlarning kelib chiqishi» (1859-y.) nomli asarning chop etilishiga turtki bo‘ldi. Keyinchalik mazkur qarashlar Avgust Kont va Lyudvig Buxnerlar tomonidan eng cho‘qqisiga ko‘tarildi. Unga ko‘ra din bu ijtimoiy hodisa, inson tafakkuri, his-tuyg‘ulari mahsulidir. Mazkur qarash tarafdorlari fikricha, dinlar soddadan – murakkabga, umumiylikdan – xususiylikka, ko‘pxudolikdan – yakkaxudolikka tomon uzoq tarixiy evolyutsion jarayonni bosib o‘tgan. Totemizm. Totem so‘zi – Shimoliy Amerikada yashaydigan Ojibva qabilasi tilida «uning urug‘i» ma’nosini anglatadi. Uning mohiyati «odamlarning hayvonot yoki o‘simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqalari bor», deb e’tiqod qilishidir. Urug‘dosh guruhlar o‘zlarining umumiy belgilari va totemlari bo‘lgan hayvon hamda o‘simlikdan kelib chiqqan deb bilar edilar. Totemlar va odamlar orasidagi aloqalar uzoq o‘tmishga tegishli bo‘lib, uni qadimgi rivoyatlar tasdiqlaydi. Masalan, Avstraliya aborigenlari orasida saqlanib qolgan afsonalardagi tasavvurlarni aytish mumkin. Animizm (lotin tilida anima – ruh, jon ma’nolarini anglatadi). Animizm ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ruhlantirish, hayvonot, o‘simlik va jonsiz jismlarda ruh ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta’limotni ilgari suruvchi ilk din shaklidir. U totemizm bilan bir vaqtda shakllangan. Animizm tabiatning qudratli kuchlari – osmon va yer, quyosh va oy, yomg‘ir va shamol, momaqaldiroq va chaqmoqlarni ilohiylashtirib, ularda ruh mavjud deb bilar edi. Ibtidoiy odamlar tog‘lar, daryolar, adir, o‘rmonlar, daraxtlar, xarsang tosh, jarliklar ham jonli, tafakkurli, sezuvchi va harakat qiluvchi, yaxshilik va yomonlik keltirishi mumkin deb tushunganlar. Ularga qurbonliklar qilib haqqiga duo qilib, marosimlar uyushtirganlar. Animizm zamonaviy dinlarning asosiy aqidaviy qismini tashkil etadi. Jahon dinlarida ham ruhlar haqidagi ta’limot mavjud. |