3-Ma’ruza: Defektatsiya uchun jixozlar va uskunalar. Режа

Nazorat usullarining asoslari. Asosiy texnologik nazorat operatsiyalari. Radiografik nazorat jarayoni quyidagi asosiy operatsiyalarni o‘z ichiga oladi:
- ob’ektni konstruktiv va texnologik tahlil qilish va uni transilluminatsiyaga tayyorlash;
- nurlanish manbasini va fotomateriallarni tanlash;
- rejimlarni aniqlash va ob’ektni transilluminatsiya qilish;
- ta’sirlangan plyonkaga kimyoviy-fotografik ishlov berish;
- olingan natijalarni ro‘yxatdan o‘tkazish bilan rasmlarni dekodlash.

Rengen qurilmalari. Nuqsonlarni aniqlovchi inspektorning vazifasi ob’ektning sifatini baholash uchun mos keladigan radiografik tasvirni olishdir.
Transilluminatsiyaga tayyorgarlik ko‘rish jarayonida mahsulotning nazorat qilinadigan bo‘limlari bilan batafsil tanishish kerak: nazorat qilinadigan qismlarning o‘lchamlari va konfiguratsiyasini o‘rnating, ushbu bo‘limlarda materialning qalinligi va zichligi aniqlanadi ( yaxshisi chizmalarga muvofiq), shaffof zonaga nazorat qilish vositalari bilan yaqinlashish imkoniyati baholanadi.
Rentgen plyonkalari bo‘lgan kassetalar mahsulotning tegishli bo‘limlari bilan bir xil tartibda markirovkalaydi. Kassetalar yopishtiruvchi (shaffof) lenta yoki plastilin bilan biriktirilgan qo‘rg‘oshin raqamlari va strelkalar bilan belgilanadi. O‘zDSt 15843-79 bo‘yicha qo‘rg‘oshin belgilaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Radiatsiya manbai va fotosurat materiallarini tanlash rentgen va gammagrafiyani qo‘llash sohasiga va mahsulotning sinovdan o‘tkazilishiga bog‘liq. Radiatsiya manbai va rentgen plyonkasini tanlashda asosiy texnik talab usulning yuqori sezgirligini ta’minlashdan iborat.

3.1-jadval.
Ish sharoitida mahsulotlarni nazorat qilish uchun mahalliy gamma-rengen qurilmalarning asosiy xususiyatlari.

Qurilma turi	Gabarit o‘lchamlar, mm	Og‘irligi, kg	Manbaning faol qismi o‘lchami, mm		Manbaning umumiy o‘lchami (ampula qatlamini qo‘shib),mm		Taqribiy qalinlik diahazoni,mm. berilgan ob’ekt materialida
			D	H	D	H	Po‘lat	Alyumin
RK-2	1720x1700x1700	Shtativsiz – 40 , shtativli - 80	9 5 2 5	7 5,5 2 5,5	12 8 4,5 8	10 12 5 12	1-20 5-30 7-40 15-60	5-100 20-150 10-120 50-150
RID-11	740x1100x610	Radiatsion bosh -13, umumiy-124	0,5 1 1,5	0,5 1 1,5	4 4 4	5 5 5	7-40	10-120
RID-21M	170x560x675	Radiatsion bosh sharnirli to‘shalmada -19, umumiy -25	5 3 2 5	5,5 3 2 5	8 8 4.5 7.5	12 12 5 8	15-60 7-40 1-7	50-150 10-120 5-25

Yuqorida aytib o‘tilganidek, shaffof qalinligi 50 mm gacha bo‘lgan (po‘lat uchun) mahsulot qismlarining sifatini nazorat qilish uchun 7L2, RUP-120-5-1, RAP-160-10N, rentgen apparatlaridan foydalanish tavsiya etiladi. RAP-160-6P, RUP-200-5-1 va RAP-300-5N. Shaffof qalinligi (po‘lat uchun) 50 mm dan oshsa yoki mahsulotning sinovdan o‘tkazilishi mavjud rentgen apparatlaridan foydalanishga imkon bermaydi; RK-2, RID-11, RID-2Sh, RID-22, RUP-1g-5-2, RUP-Sz-2-1 gamma-detektorlaridan foydalanish kerak. Deffektlar uchun uchun plyonkani tanlash aniqlanishi kerak bo‘lgan nuqsonlarning minimal hajmi, shuningdek nazorat qilinadigan ob’ekt materialining qalinligi va zichligi bilan belgilanadi. Kichik qalinlikdagi va ayniqsa, engil qotishmalardan tayyorlangan qismlarni sinovdan o‘tkazishda RT-5, RNTM-1 yoki RT-4M tipidagi yuqori kontrastli va nozik tanalli plyonkalardan foydalanish tavsiya etiladi. Katta qalinliklarni nazorat qilishda RT-1 tipidagi yanada sezgir plyonkadan foydalanish kerak. 200 kV dan yuqori kuchlanishda yoki radioaktiv nurlanish manbalari bilan ishlaganda, plyonkani kuchaytiruvchi metall ekranlar (odatda 0,05 - 0,1 mm qalinlikdagi qalay qo‘rg‘oshin folga) bilan birga kassetaga o‘rnatish kerak, bu esa olingan tasvir sifatini yaxshilashi va ta’sir qilish vaqtini qisqartirish mumkin..