15-MA`RUZA. POLIMERLAR KIMYOSI
Reja:
1. Polimerlar, plastmassa, ularning olinishi, xossalari va ishlatilishi.
2. O`zbekistonda ishlab chiqiladigan polimer materiallar.
Tayanch so`zlar: polimer, plastmassa, monomer, molekula,
makromolekula,
polimerlaniosh.
O`quv mashg`ulotining maqsadi: polimerlar haqida, ularning turlari,
olinishi
xossalari va O‘zbekiston Respublikasidagi ayrim korxonalar haqida ma‘lumot berish.
Polimerlar kimyosi- polimer moddalar, ularning tuzilishi, xossalari va kimyoviy
o‘zgarishlari haqidagi kimyo fanining juda muhim va katta bo‘limidir.
Har qanday fan kabi polimerlar kimyosining ham o‘z tili, atamalari bor. Poli-
ko‘p, meros- o`lcham demakdir. Polimerlarning molekulyar massasi juda katta, ulkan
bo‘ladi. Ularning aniq ilmiy nomi- yuqorimolekulali birikmalar.
Uning qisqaroq
`polimer` deb ataluvchi nomi fan, texnika va hayotda ko‘p qo‘llaniladi.
Polimerlarning molekulasi juda katta molekulyar massaga ega bo‘lgani
uchun
makromolekula deb ataladi.
Polimerlar deb makromolekulasi zanjirsimon tuzilishga ega bo‘lib, ko‘p
marta
qaytariluvchi atomlar guruh (bog‘in)laridan tashkil topgan yuqorimolekulali
birikmalarga aytiladi.
Polimerlarni monomer deb ataluvchi quyi molekulali moddalardan sintez qilib
olinadi. Polimer makromolekulasining tarkibiga kirgan va uning ko‘p marta
qaytariluvchi atomlar guruhini tashkil qilgan bo‘g‘ini- `monomer` yoki oddiy bo`g`in
deb ataladi. Bo‘g‘inning kimyoviy brutto formulasi monomernikiga teng.
Makromolekuladagi bo‘g‘inlar soni makromolekulaning nechta monomerni kimyoviy
bog`lab sintez qilinganini bildiradi, shuning uchun makromalekulalarning bo‘g‘inlar
soni `n` polimerlanish darajasi deyiladi. (Polimerlanish- monomerlardan polimerlarni
sintez qilish usulidir). Odatda n- 10,100,1000 va undan ham katta bo`lishi mumkin.
Polimerlar makromolekulasining eng muhim xususiyati uning zanjirsimon
tuzilganligi, ya'ni molekulani chiziqli uzunligining ko`ndalang o`lchamidan ko`p
marta (bir necha tartibga) kattaligidir. Masalan, ko`p ishlatiladigan
har xil polietilen
tasmalaridagi makromolekulalarning uzunligi diametridan 1000-10000 marta katta.
