13 - ISH. HAVODA TOVUSHNING TARQALISH TEZLIGINI
TURG
‘
UN TO
‘
LQINLAR USULI BILAN ANIQLASH
Ishdan maqsad
: Talaba laboratoriya ishini bajarishi
natijasida quyidagilarni
bilishi kerak: to‘lqin jarayonlari nazariyasini va ularning asosiy tavsiflarini; tovush
to’lqini nima ekanligini; to‘lqinlar superpozitsiyasi nazariyasini; turg‘un to‘lqinlar
tavsifini; o‘lchash va natijalarni tahlil qilishni.
Kerakli asboblar va uskunalar:
tovush to‘lqinlari generatori; tovush to‘lqini
tarqaladigan va ichiga qo‘zg‘aluvchi porshen o‘rnatilgan metall trubka; mashtabli
chizg‘ich; tovushni eshitish uchun rezina naycha.
Asosiy nazariy ma’lumotlar
Muhitning davriy deformatsiyalanishi natijasida hosil bo‘lgan to‘lqinsimon
harakatga
tovush to
‘
lqinlari
yoki
qisqacha
tovush
deyiladi. Tovush to‘lqinlari
faqat elastik muhitlarda hosil bo‘ladi va tarqaladi.
Muhit zarrachalarining tebranish chastotalari 1 sekundda taxminan 20
tebranishdan 20000 tebranishgacha bo‘lgan intervaldagilari
bizning eshitish
a’zoimiz – qulog‘imizga yetgach, maxsus tovush sezgisini hosil qiladi.
Bu ishda
tovushni havoda tarqalishini ko‘rib chiqamiz.
Nazariyada tovush manbalari va tovush
tarqalayotgan elastik muhit
zarrachalarining tebranishi garmonik deb hisoblanadi.
Shuning uchun tovush
manbai tebranishini ushbu tenglama yordamida ifoda etamiz:
S
=
A
0
sin
ωt
,
(1)
bunda
S
– tovush manbaining istalgan nuqtasining muvozanat holat dan siljishi,
A
o
– tebranishni boshlang‘ich amplitudasi,
