13 ish. Havoda tovushning tarqalish tezligini turg ‘ un to ‘ lqinlar usuli bilan aniqlash ishdan maqsad

ω
– tebranishning issiqlik chastotasi va 
t
– 
vaqt oralig‘i. (1) formulada biz boshlang‘ich vaqt oralig‘ida (
t=0
), tebranuvchi 
nuqta muvozanat holatda deb olsak (
S=0
), bunday tebranishning boshlang‘ich 
fazasi nolga teng bo‘ladi. Muhitning biror nuqtasidagi tebranishi qo‘shni nuqtaga 
biroz vaqt o‘tgandan so‘ng yetib keladi. Faraz qilaylik, tovush manbaidan 
х
– 
oralig‘idagi nuqtaga tovush to‘lqin 
τ=
vaqt o‘tgandan so‘ng yetib kelsin (bunda 
ϑ
- 
tovush to‘lqinning tarqalish tezligi). Natijada muhitning nuqtadagi tebranishi 
τ 
vaqtga kechikadi, lekin nuqtaning tebranish chastotasi, manbaning chastotasi kabi 

---

bo‘ladi. Muhit nuqtasining siljishi esa 
S=A
o
sinωt
ga teng bo‘ladi. Bunda 
t′
=
t 
–
τ 
ga 
teng. 
t′
ni va
τ
ning qiymatlarini hisobga olib muhit nuqtasining siljish formulasini 
quyidagicha yozamiz: 
s 
=
A
0 
sin
ω
(
t 
- );
(2) 
(2) tenglama 
monoxromatik yuguruvchi to
‘
lqin tenglamasi
deyiladi. Bu tenglama 
yordamida, tovush manbaidan istalgan aniq masofadagi muhit zarrachasining 
muvozanat holatdan siljishini topish mumkin. 
To‘lqin bir vaqtda yetib kelgan nuqtalarning geometrik o‘rni tekislikdan 
iborat bo‘lsa, 
to
‘
lqin yassi
deyiladi. Yassi to‘lqin tarqalishida energiya yo‘qolmasa, 
muhit zarrachasining tebranishi amplitudasi 
A
, manbaning tebranish amplitudasi