13 – ma’ruza Mavzu

---

13 – ma’ruza
Mavzu: To’g’ri tishli silindrik g’ildirаkli uzаtmаlаr, turlаri, kinemаtikаsi vа
geоmetriyasi. Evоlventа vа uning хоssаlаri. Shesternya vа g’ildirаk. Tishli 
uzаtmаlаr. Ulаrning turlаri, аvzаlligi vа kаmchiliklаri hаmdа tаyyorlаsh 
usullаri. 

Ma’ruza rejasi: 
1. Tishli uzatmalarni sinflanishi.
2. Tishli uzatmalar afzallik va kamchiliklari.
3. Tishli uzatmalar tuzilishi va ishlatilishi haqida ma’lumotlar. 
ILASHISH, SILINDRIK, TISH, EVOLVENTA, TURI, HARAKAT,
KONSTUKTSIYA, QO’LLANISH 
 
1.Teхnikaning turli sohalarida foydaliniladigan mashinalarda tishli uzatmalar 
keng ko’lamda ishlatiladi. Aniq asbobsozlikda diametri 10 mm dan kichik bo’lgan 
tishli g’ildiraklar ishlatilgan bir vaqtda, og’ir mashinasozlikda diametri 10 metrga 
yetadiganlarini ham uchratish mumkin. 
Tishli uzatmalar deb, aylanma harakatni bir valdan ikkinchi valga o’zaro 
ilashgan tishli g’ildiraklar vositasida uzativchi meхanizmlarga aytiladi. 
Tishli uzatmalar quyidagicha sinflash mumkin.
Harakat uzatuvchi vallarning bir-biriga nisbatan joylashuviga qarab:
-o’qlari o’zaro parallel, sirtqi yoki ichki tomonidan ilashgan tsilindrsimon 
tishli g’ildirakli (13.1-rasm);
Rasm 13.1 
- o’qlari o’zaro kesishuvchan, konussimon tishli g’ildirakli (13.2- rasm); 
Rasm 13.2 Rasm 13.3 Rasm 13.4 

---

-o’qlari o’zaro ayqash- vintli tsilindrsimon g’ildirakli (13.3-rasm), chervyakli 
(13.6 – rasm) va gipoid (13.7 – rasm) deb ataluvchi konussimon tishli g’ildirakli 
uzatmalarga bo’linadi.  
Aylanma harakatni ilgarilama harakatga o’zgartirish uchun tishli g’ildirak bilan 
tishli reykadan iborat reykali uzatmalar (13.4-rasm) ishlatiladi.
Tishlarning g’ildirak sirtida joylashuviga qarab: to’g’ri tishli (13.1-rasm a va 
13.2-rasm a), qiya tishli (13.1-rasm b), shevron (rasm 13.1 v), doiraviy 
(konussimon g’ildirakda 13.2-rasm b) turlariga, tish profilining shakliga ko’ra esa,