1-mavzu. “Makroiqtisodiyot” ga kirish reja

zahiralarni tavsiflovchi
va 
oqimlarni tavsiflovchi
o„zgaruvchilarga ajratiladi. Birinchi guruh ko„rsatkichlar 
tadqiqot ob‟ektining ma‟lum sanadagi holatini tavsiflaydi. Bularga kapital bilan 
qurollanganlik darajasi, ishsizlik darajasi, davlat qarzi kabi ko„rsatkichlar misol 
bo„ladi. Ikkinchi guruh ko„rsatkichlar ma‟lum davr oralig„ida iqtisodiy jarayonlarning 
kechishini tavsiflaydi. Bularga yil davomida ishlab chiqilgan YaIM hajmi, iste‟mol 
va investitsiya xarajatlari miqdori, inflatsiya sur‟ati kabi kabi ko„rsatkichlar misol 
bo„ladi. Oqimlar ma‟lum davr mobaynida zahiralarning o„zgarishini keltirib 
chiqaradi. Masalan yil davomida qilingan investitsiyalar iqtisodiyotda to„plangan 
5
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015):8 

---

6 
kapital hajmi, o„z navbatida esa mehnatni kapital bilan qurollanganligi darajasining 
ham oshishiga olib keladi.
 
1.3. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –
xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli 
Har qanday iqtisodiy tizimda tovarlar va xizmatlarni takror ishlab chiqarish 
umumiy jarayonini resurslar, tovar va xizmatlar, daromadlar hamda xarajatlarning 
doiraviy oqimi modeli
ko„rinishida tasavvur qilish mumkin. Bu sodda model 
makroiqtisodiy tahlil asosini tashkil etadi. Faqat xususiy mulkka tayangan (ya‟ni 
davlat ishtiroki mavjud bo„lmagan) yopiq iqtisodiyotda bunday doiraviy oqimi 
firmalar va uy xo„jaliklari o„rtasida amalga oshiriladi (1.2-rasm). 
1.2-rasm. Sof bozor iqtisodiyoti sharoiti “resurslar-mahsulotlar” va 
“daromadlar–xarajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli. 
 
Uy xo„jaliklari ishlab chiqarish uchun zarur bo„lgan barcha iqtisodiy resurslarni 
resurslar bozoriga etkazib beradilar, korxonalar esa bu resurslarni sotib olib turli xil 
mahsulotlarga, xizmatlarga aylantiradilar, so„ngra esa ularni tayyor mahsulotlar va 
xizmatlar bozoriga etkazib beradilar. Ayni paytda “resurslar - tovarlar va xizmatlar” 
oqimiga qarama qarshi yo„nalishda “daromadlar - xarajatlar”ning ham doiraviy oqimi 
amalga oshiriladi. Ya‟ni, uy xo„jaliklari o„zlari etkazib bergan iqtisodiy resurslar 
evaziga daromad oladi hamda ularni tovarlar va xizmatlar iste‟mol qilish uchun 
sarflaydilar yoki aksincha korxonalar resurslar uchun sarf-xarajatlar qiladilar hamda 
tayyor mahsulotlarni sotish evaziga daromad oladilar. 
Resurslar hamda tovarlar va xizmatlar oqimi yalpi taklifni, daromadlar va 
xarajatlar oqimi yalpi talabni ko„rsatadi.

---

7 
Davlat ishtiroki mavjud bo„lmagan yopiq iqtisodiyotda yalpi talab va yalpi 
taklifning o„zaro teng bo„lishi firmalarnining yalpi sotuvi, yoki yalpi ishlab chiqarishi 
hajmi uy xo„jaliklarining yalpi daromadlari, yoki yalpi daromadlariga teng bo„lishi 
shaklida namoyon bo„ladi. 
Bu ko„rsatkichlar o„rtasidagi tenglikning buzilishi ishlab chiqarishning 
pasayishi, inflatsiya va ishsizlik darajalarining ko„tarilib ketishiga sabab bo„ladi. 
Davlat aralauvi mavjud bo„lgan iqtisodiyotda bu model ancha murakkab ko„rinish 
oladi.
Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- 
xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat 
aralashuvi bilan ta‟minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va 
iste‟molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar 
bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar yaratadi.