0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
(a. metacarpea dorsalis prima)
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(a. metacarpea dorsalis prima) chiqib bosh barmoqni ikkala yuzasi va ko'rsatkich barmoqni bilak tomonini qon bilan ta’minlaydi. 7. Qo'l kaftida undan bosh barmoq arteriyasi (a.princps pollicis) chiqib boshi barmoqni ikkala tomoni va ko'rsatkich barmoqning lateral tomonini qon bilan ta’minlovchi uchta a. digitales palmaries ga bo'linadi. Tirsak arteriyasi
tirsak chuqurchasidan yumaloq pronator mushagi ostidan o'tgach, o'z nomidagi nerv bilan tirsak egati bo'ylab yuza va chuqur barmoqlami bukuvchi mushaklar o'rtasida pastga tushadi. Keyin canalis carpi ulnaris orqali kaftga o'tadi va kaftning yuza ravog'ini hosil qilishda ishtirok etadi. Tirsak arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Tirsak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya (a. recurrens ulnaris) tirsak arteriyasining boshlanish sohasidan chiqib ikki shoxga bo'linadi. Oldingi shox
yuqoriga ko'tarilib, tirsak tomondagi pastki yonlama arteriya bilan anastomozlashadi. Orqa shox
tirsak
bo'g'imining orqa yuzasiga yo'nalib, tirsak tomondagi ustki yonlama arteriya bilan anastomozlashadi. 2. Suyaklararo umumiy arteriya
qisqa poya bo'lib oldingi va orqa suyaklararo arteriyalaiga bo'linadi. Oldingi suyaklararo arteriya (a. interossea anterior) suyaklararo pardaning oldingi yuzasi bo'ylab yo'nalib, kvadrat pronatoming yuqori chekkasigacha borib oldingi kaft usti to'riga qo'shiladi. Uning tarmoqlari suyaklararo pardani teshib o'tib, orqa kaft usti to'riga qo'shiladi. Bu arteriyaning tarmoqlari bilak, tirsak suyaklari va mushaklami qon bilan ta’minlaydi. Orqa suyaklararo aiteriya (a. interossea posterior) suyaklararo pardani teshib o'tib, bilakning yozuvchi mushaklari o'rtasidan pastga tushadi va ulami qon bilan ta’minlab orqa kaft usti to'rini
hosil qilishda ishtirok etadi. Orqa suyaklararo arteriyadan chiqqan orqaga qaytuvchi suyaklararo arteriya
yuqoriga ko'tarilib, o'rta yonlama arteriya bilan anastomozlashadi. Yuqoridagi orqaga qaytuvchi arteriyalarning barchasi tirsak bo'g'imi atrofida arterial to'r hosil qilishda ishtirok etadi. 3. Kaft ustining kaft tarmog'i (r. carpeus palmaris) bilak arteriyasining shu nomli shoxi va oldingi suyaklararo arteriya shoxlari bilan birga
ni hosil qilib, kaft usti suyaklari o'rtasidagi bo'g'imlami qon bilan ta’minlaydi.
4. Kaft ustining orqa arteriyasi (r.carpeus dorsalis) bilak arteriyasining shu nomli shoxi, oldingi va orqa suyaklararo arteriyalarning shoxlari bilan birga
rete carpi dorsale ni hosil qiladi. 5. Kaftning chuqur arteriyasi
tiisak arteriyasidan no'xatsimon suyak yonida boshlanib, kichik barmoq tepaligi mushaklarini va ular ustidagi terini qon bilan ta’minlaydi, uchi esa bilak arteriyasi bilan qoshilib, chuqur kaft ravog'ini hosil qiladi. Tirsak arteriyasi bola hayotining birinchi besh yilida bilak arteriyasiga nisbatan tez o‘sadi. Qo‘l panjasida bilak va tirsak arteriyalarining tarmoqlaridan hosil bo'lgan to 'r va ravoqlardan chiqqan arteriyalar joylashgan. 1. Kaft ustining orqa to'ridan (rete carpi dorsalis) 3-4 aa. metacarpeae dorsales lar chiqib suyaklararo mushaklar bo'ylab pastga tushadi. Ular barmoqlar asosida har biri ikkitadan
ga bo'linib, II— IV barmoqlaming bir-biriga qaragan yuzalari bo'ylab timoq falangalari asosigacha boradi. 2. Kaft ustining kaft to'ri (rete carpi palmare) shoxlari bilak-kaft oldi va kaft usti suyaklariaro bo'g'imlami qon bilan ta’minlaydi. Qo'l panjasining kaft yuzasida yuza va chuqur arteriya ravoqlari joylashgan. 1. Qo'l kaftining yuza ravog'i
tirsak
arteriyasining uchi bilan bilak arteriyasining yuza kaft tarmog'ining qo'shilishidan hosil bo'ladi (95-rasm). Bu ravoq kaft aponevrozi ostida joylashgan bo'lib, undan to'rtta umumiy kaft barmoq arteriyalari
chiqadi. Ular pastga tomon yo'nalib, uchtasi kaft- barmoq bo'g'imi yaqinida ikkitadan xususiy barmoq arteriyalariga
bo'linib II—V bar
moqlaming bir-biriga qaragan yuzalariga tarqaladi. To'rtinchi arteriya nisbatan kichik bo'lib,
barmoqning tirsak suyagi tomondagi yuzasiga tarqaladi. 2 . kaftining chuqur ravog‘i (arcus palmaris profundus) bilak arteriyasining uchi bilan tirsak arteriyasining chuqur kaft tarmog'i qo'shilishidan hosil bo'ladi. Bu ravoq suyaklararo mushaklaming ustida yotadi. Undan uchta aa. metacarpeae palm aris chiqadi. Ular suyaklararo mushaklami qon bilan ta’minlab, kaft- barmoq bo'g'im i yaqinida a.digitalis 95.rasm.Qo4 ^
Yuza palmaris communis ga qo'shilib ketadi. ta f t ravog'i. l-arcus palmaris superfi-
dan chiqqan cialis; 2-aa. digitales palm ares com - uchta teshib o'tuvchi arteriya suyaklararo munes; 3-aa. metacapreae palmares; mushaklami teshib, o‘tib aa. metacarpeae dorsales lar bilan anastomozlashadi. lis; 7-retinaculum flexorum; 8-a. ulnaris. Pastga tushuvchi aorta Pastga tushuvchi aorta (aorta decendens), aortaning eng uzun qismi. U ko'krak va qorin qismlariga bo'linadi. Pastga tushuvchi aorta bolalarda IV ko'krak umurtqasi sohasidan boshlanib, umurtqa pog'onasi bo'ylab V bel umurtqasi sohasigacha tushadi. Yangi tug'ilgan chaqaloq aortasi diametri 18—20 mm bo'lsa, balog'at davrida 4 sm ga yetadi. Bu davrda pastga tushuvchi aortaning ko'krak qismi qorin qismiga nisbatan tez o'sadi. Aortaning ko'krak qismi Pastga tushuvchi aortaning ko'krak qismi (aorta thoracica) ko'krak qafasida orqa ko'ks oralig'ida yotadi. Undan ko'krak qafasi devoriga boruvchi pariyetal va ichki a’zolarga boruvchi visserai tarmoqlar chiqadi. Ko'krak aortasining pariyetal tarmoqlari quyidagilar: 1. Qovuig'alararo orqa arteriyalar (a. intercostalis posteriores) 10 juft (96-rasm) bo'lib, III—XII qovuig'alar oralig'ida, qovuig'a egatida tashqi va ichki qovuig'alararo mushaklar o'rtasida yotadi. Bu arteriyalar qovuig'alararo mushaklami, qovurg'ani va ko'krak terisini qon bilan ta’minlaydi. Orqa qovurg'alararo arteriyalardan qovuig'a boshining pastki chekkasida orqa mushaklar va terisiga orqa tarmoq
undan umurtqalararo teshik orqali kirib orqa miya va uning pardalarini qon bilan ta’minlovchi orqa miya tarmog'i
chiqadi. Orqa qovuig'alararo arteriyaning lateral va medial teri shoxlari (rr. cutanei medialis et lateralis) ko'krak va qorin terisini qon bilan ta’minlaydi. Bundan tashqari, IV—VI qovuig'alararo arteriyalardan sut bezlari tarmoqlari
ham chiqadi. XII orqa qovuig'alararo arteriya XII qovuig'a ostida yotgani uchun qovuig'a osti arteriyasi
deb
ataladi. X—ХП orqa qovuig'alararo arteriyalar qorin qiyshiq mushaklari orasidan o'tib, qorin ustining ustki arteriyasi tarmoqlari bilan anastomozlashadi. 2. Diafragmaning ustki arteriyasi (a. phrenicae superioris) juft, aortadan diafragmaning ustida boshlanib, uning bel qismini va uni qoplagan pariyetal plevrani qon bilan ta’minlaydi. Ko'krak aortasining visseral tarmoqlari 1. Bronx tarmoqlari (rr. bronchiales) 2—3 ta
bo'lib, bronxlar devorini va o'pka to'qimasini qon bilan ta’minlaydi. 96-rasm . Ko'krak va qorin aortasi tarmoqlari. 1-pastga tushuvchi aorta; 2-a.intercostales posterioris; 3-a.phrenica superior; 4-a.phrenica inferior; 5-aa. suprarenales superioris; 6-a.suprarenalis media; 7-a. supiaienalis inferior; 8-a.renalis; 9-a.testiculars; 10-a.iliaca com munis sinistra; 11-a.mesenterica inferior; 12-a.mesenterica superior, 13-truncus coeliacus. 2.. Qizilo'ngach tarmoqlari (гг. esophageales) 1—5 ta bo'lib, aortaning turli sohalaridan boshlanib, qizilo'ngach devorini qon bilan ta ’minlaydi. 3. Perikard tarmoqlari (rr. pericardiaci) perikardni qon bilan ta’minlaydi. 4. Ko'ks oralig'i tarmoqlari
orqa koks oralig'i biriktiruvchi to'qimasini, limfa tugunlarini qon bilan ta’minlaydi.
Aortaning qorin qismi (pars abdominalis aortae) ko'krak aortasining bevosita davomi bo'lib, bel umurtqalari oldida joylashadi. U XII ko'krak umurtqasi sohasida boshlanadi. IV bel umurtqasi sohasida qorin aortasi aorta bifurkatsiyasini
hosil qilib ikkita umumiy yonbosh arteriyasiga bo'linadi. Aortaning o'zi ingichka o'rta dumg'aza arteriyasi
bo'lib, dumg'aza suyagining chanoq yuzasidan pastga kichik chanoqqa qarab yo'naladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda qorin aortasining boshlanish joyi XI ko'krak umurtqasi sohasida bo'lib, ikldnchi bolalik davrida XII ko'krak umurtqasining o'rtasiga, o'spirmlik davrida XII ko'krak umurtqasining pastki 1/3 gacha tushadi. Qorin aortasining uzunligi yangi tug'ilgan chaqaloqda 5 sm, diametri 5,5—
6,8 mm bo'ladi. Yoshga qarab uning uzunligi o'zgarib, erta bolalik davrida 7 sm, bolalikning birinchi davri oxirida 8 sm, bolalikning ikkinchi davrida 9,5 sm, o'smirlik davrida 12,5 sm bo'ladi. Aortaning qorin qismidan pariyetal va visseral tarmoqiar chiqadi.
1. Diafragmaning pastki arteriyasi (a. phrenica inferior) juft, diafiagmaning ostidan chiqib diafragma pastki yuzasiga tarqaladi. Undan buyrak usti beziga 24 tagacha yuqori buyrak usti bezi arteriyalari (a. suprarenalis superiores) chiqadi. Ular buyrak usti bezining yuqori qismiga tarqaladi. Yuqori buyrak usti aiteriyalarining kengligi bolalikning ikkinchi va balog'at davrlarida sezilarli o'sadi.
2. Bel arteriyalari (aa. lumbales) (4 juft) segmentar yo'nalib qorin mushaklariga boradi. Ulardan orqaning bel sohasi mushaklari va teriga orqa tarm oqlar (r. d o rsa lis) chiqadi. Orqa tarm oqdan o 'z navbatida umurtqalararo teshikdan o'tib, orqa miyaga kiruvchi orqa miya shoxlari
chiqadi.
Qorin aortasining visseral tarmoqlari Qorin aortasining visseral tarmoqlari juft va toq tarmoqlarga bo'linadi. Qorin aortasining juft visseral tarmoqlariga buyrak usti bezining o'rta arteriyasi, buyrak arteriyasi va moyak (tuxumdon) arteriyasi kiradi. 1. Buyrak usti bezining o‘rta arteriyasi (a. suprarenalis media) I bel
umurtqasi sohasida boshlanib, buyrak usti bezi darvozasiga kiradi. Bu arteriya yuqori va pastki buyrak usti bezi arteriyalari bilan anastomozlashadi. 2. Buyrak arteriyasi
I—II bel umurtqalari sohasida boshlanib, buyiak darvozasidan kirib oldingi shox
va orqa shoxga (r. posterior) bo'linadi. Oldingi shox quyidagi tarmoqlarga bo'linadi: a) buyrakning yuqori segment arteriyasi
b) buyrakning oldingi yuqori segment arteriyasi
d) buyrakning oldingi pastki segment arteriyasi
e) buyrakning pastki segment arteriyasi
Orqa shoxdan buyrakning orqa segment arteriyasi
chiadi. O'ng buyrak arteriyasi pastki kovak venaning orqasidan o'tadi. Buyrak arteriyasidan buyrak usti bezining pastki arteriyasi (a. suprarenalis inferior) va siydik yo'li tarmoqlari (rr. ureterici) chiqadi. Buyiak arteriyasi bolada buyrakning joylashishiga qarab qiyshiq yo'nalgan bo'ladi. Buyrak o'z joyiga turganidan keyin gorizontal holatni oladi. 3. Moyak (tuxumdon) arteriyasi
ingichka uzun arteriya bo'lib, buyrak arteriyasidan pastroqdan boshlanadi. Erkaklarda moyak arteriyasi chov kanalidan o'tib, urug' tizimchasi tarkibida moyakka boradi. Undan siydik yo'liga
va moyak ortig'iga (rr.epididymalis) chiqadi. Moyak arteriyasi urug' olib ketuvchi nay va kremaster arteriyalari bilan anastomozlashadi. Ayollarda tuxumdon arteriyasi tuxumdonni osiltirib turuvchi boylami tarkibida tuxumdonga boradi. Undan siydik yo'liga (rr.ureteriri) va bachadon nayiga (rr.tubarii) chiqadi. Tuxumdon arteriyasi bachadon arteriyasining tuxumdon shoxi bilan anastomozlashadi.
Qorin aortasining toq visseral tarmoqlariga qorin poyasi, ustki va pastki ichaktutqich arteriyalari kiradi. Ular qorin bo'shlig'ida joylashgan toq a’zolami qon bilan ta’minlaydi. I.Qorin poyasi (truncus coeliacus) uzunligi 1,5—2 sm bo'lib. aortaning (97-rasm) oldingi yuzasidan XII ko'krak umurtqasi sohasida boshlanadi. Me’da osti bezining yuqori chekkasida uchta: me’daning chap, umumiy jigar va taloq arteriyasiga bo'linadi. (Uni Xaller uch oyoqchasi,
ham deb ataladi.) Qorin poyasi yangi tug'ilgan chaqaloqda nisbatan uzun (10 mm) va ingichka (2 mm) bo'ladi. 1. Chap me’da arteriyasi
chapga va yuqoriga me’daning kirish qismiga yo'nalib, me’daning kichik egriligi bo'ylab yotadi. Uning tarmoqlari me’daning oldingi va orqa devoriga tarqalib, o'ng me’da arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. Chap me’da arteriyasidan qizilo'ngachning qorin qismiga qizilo'ngach tarmoqlari (rr. esophageales) chiqadi.
2. Umumiy jigar arteriyasi (a. hepatica communis) o'ng tomonga yo'nalib, ikkiga: xususiy jigar arteriyasi va me’da o'n ikki barmoq ichak arteriyasiga bo'linadi. Xususiy jigar arteriyasi (a. hepatica propria) jigar-o'n ikki barmoq ichak boylam i ich id a jigar darvozasiga borib, o'ng va chap shoxga
bo'linadi. O'ng shoxdan o't pufagi arteriyasi
chiqadi. X ususiy jig ar arteriy asid an me’daning kichik egriligini qon bilan ta’minlovchi o'ng me’da arteriyasi (a. gastrica dextra) chiqib, chap m e’da arteriyasi bilan anastomozlashadi. Me’da o'n ikki barmoq ichak arteriyasi
o'z navbatida, o'ng me’da-charvi va me’da osti bezi o'n ikki barmoq ichakning ustki arteriyasiga bo'linadi. O'ng me’da-charvi
eliacus; 2-a.gastrica sinistra; 3-a.gastrica dextra; 4-a.lienalis: 5-v.lienalis; 6-a.gastroepiploicasinis- tia; 7-v.mesenterica inferior; 8-a.mesenterica su perior: 9-v. mesenterica superior; 10-a. gastroepi- ploica dextra; 11-v .portae; 12-a.pancreati-coduode- nalis superior; 13-a. gastroduodenalis; 14-a. cysti ca; 15-a.hepatica propria; 16-a. hepatica com munis. arte riy asi a. gastroom entalis dextra me’daning katta egriligi bo'yiab chap tomonga yo'nalib, chap me’da- charvi arteriyasi bilan anastomozlashadi. Undan me’daga me’da tarmoqlari
va katta charviga charvi tarmoqlari (rr. omentalis) chiqadi. Me’da osti bezi o'n ikki barmoq ichakning oldingi va orqadagi ustki arteriyalari
o'n ikki barmoq ichakka
va me’da osti bezining boshiga (rr pancreatici) tarmoqlarini beradi. 3. Taloq arteriyasi (a. lienalis) me’da osti bezining ustki qirrasi bo'ylab yo'nalib me’da osti beziga pankreatik tarmoqlar
me’da
tubiga bir nechta me’daning qisqa arteriyalarini (a.gastrica breves) beigach, taloqqa yo'naladi. Taloq darvozasida u shoxlanib taloq parenximasiga tarqaladi. Taloq darvozasida taloq arteriyasi yoki uning tarmoqlaridan chiqqan chap me’da-charvi arteriyasi
me’daning katta egriligi bo'ylab o'ng tomonga yo'naladi. U me’daga me’da tarmoqlari
va
katta charviga charvi tarmoqlarini (rr. omentalis) beradi va o'ng me’da- charvi arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. II.
Yuqori tutqich arteriyasi (a. mesenterica superior) qorin aortasidan me’da osti bezi tanasi orqasida XII ko'krak I bel umurtqasi sohasida boshlanadi. Me’da osti bezi boshi bilan o'n ikki barmoq ichakning pastki qismi o'rtasidan o'tib, ingichka ichak ichak tutqichi ichiga kiradi. Undan quyidagi tarmoqlar chiqadi:
1. M e’da osti bezi-o'n ikki barmoq ichakning pastki arteriyalari (aa. pancreaticoduodenales inferiores) yuqorigi tutqich arteriyasini boshlanish joyidan 2 sm pastroqdan boshlanib, oldingi (r.anterior) va orqa
(r.posterior) shoxga bo'linadi.U me’da osti bezini boshi va o'n ikki barmoq ichakni qon bilan ta’minlaydi va shu nomdagi yuqorigi arteriya bilan anastomozlashadi.
2. Och va yonbosh ichak arteriyalari (aa. jejunales et ileales) 12-18 ta. Ular ingichka ichak ichaktutqichi ichida ravoqsimon anastomozlar hosil qilib. ingichka ichak qovuzloqlarini qon bilan ta’minlaydi. 3. Yonbosh-chambar ichak arteriyasi
pastga va o'ngga ko'richak tomonga yo'naladi. U tarmoqlarga boiinib, yonbosh ichakning oxirgi qismi va ko‘richakni qon bilan ta’minlaydi. Undan chuvalchangsimon o'simtaga chuvalchangsimon o'simta arteriyasi
ko'tariluvchi chambar ichakka ko'tariluvchi arteriya (a. ascendens) chiqadi.
4. O'ng chambar ichak arteriyasi (a. colica dextra) oldingi arteriyadan yuqoriroqdan boshlanib, o'ng tomonga ko'tariluvchi chambar ichakka yo'naladi. U ko'tariluvchi chambar ichakni qon bilan ta’minlab, yonbosh-chambar ichak arteriyaning ko'tariluvchi tarmog'i va o'rta chambar ichak arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. 5. O'rta chambar ichak arteriyasi
o'ng chambar ichak arteriyasidan yuqoriroqdan boshlanib, yuqoriga ko'ndalang chambar ichakka yo'naladi. Bu arteriya ikki tarmoqqa bo'linadi. Uning o'ng tarmog'i ko'tariluvchi chambar ichakning oxirgi qismi va ko'ndalang chambar ichakning o'ng qismini qon bilan ta’minlaydi va o'ng chambar ichak arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. Chap tarmog'i ko'ndalang chambar ichakning chap qismini qon bilan ta’minlab, chap chambar ichak arteriyasi bilan anastomoz hosil qiladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning yuqorigi tutqich arteriyasi diametri 2,5— 3 mm bo'lib, uning diametri erta bolalik davri oxirida ikki marta, birinchi bolalik davri oxirida esa yangi tug'ilgan chaqaloqqa nisbatan 4,4 marta kattalashadi. III.
Pastki tutqich arteriyasi (a. mesenterica inferior) qorin aortasining chap yuzasidan III bel umurtqasi sohasida boshlanib. qorinpardaning orqasida pastga va chap tomonga yo'naladi. Undan quyidagi tarmoqlar chiqadi: 1. Chambar ichakning chap arteriyasi
ko'ndalang chambar ichakni chap qismini va tushuvchi chambar ichakni qon bilan ta ’minlaydi. Bu arteriya chambar ichakning o 'rta arteriyasi bilan an o sto m o zla sh ad i. C h am bar ichak a rte riy alarin in g o 'z a ro anastomozlashuvidan chambar ichak chekkasi bo'ylab joylashgan Riolan arterial ravog'i hosil bo'ladi. 2. Sigmasimon ichak arteriyasi Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|