Đ brahđm cəFƏrov

Mübarizətədbirləri. 
Buxəstəlikləmübarizədəbitkilərinböyüməvəinki-
ş
afınıdinamikləşdirəntədbirlərkompleksinəüstünlükverilməli, 
növbəliəkinsisteminəəməledilməli, 
bitkiqalıqlarısahədənkənarlaşdırılaraqməhvedilməli-dir. 
Virusundaşıyıcılarıolanmənənələrləmübarizədəinsektisidlərəüstünlükverilməlidir. 
BubaxımdanBĐ 58 (1 l/ha), karbofos (1,5 l/ha) səmərəlinəticələrverir. 
Lobyanınsarımozaikası-Beanyellowsliplevirus 
 
Yarpaqlardasarı, 
tezlikləyayılanləkələrinəmələgəlməsiiləsəciyyələnir. 
Bitkiyəbaxdıqdaxlorozolduğukimiqəbuledilir. 
Yarpaqlarkövrəkləşir, 
ə
yilir. 
Paxlalardeformasiyayauğrayır. 
Fizikivəbaşqaxassələrinəgörəbuvirusyaşılmozaikavirusundanazfərq-lənir. 
Đ
naktivasiyatemperaturu  50-60
0
Chərikivirusüçüneynidir.  Lakinonlarınyayılmaxa-
rakterlərifərqlidir. 
Sarımozai-
kaxəstəliyinitörədənvirusuntəbiətdərezervatorupaxlalıotlardır  (yonca,  xəşəmbül) 
vəs. 
Mübarizətədbirləri.Sağlambitkilərdənalınantoxummaterialındanisti-
fadəedilməlidir. 
Viruslarındaşıyıcılarıolanmənənələrləvaxtındamübari-
zətəşkiledilməlidir. 
Davamlıvəzəifyoluxansortlardanistifadəedilməli, 

227
 
 
alaqotlarıməhvedilməlidir. 
Bitkilərinböyüməsinisürətləndir-
məküçünbalanslaşdırılmışgübrədozalarınıntətbiqiönəmlidir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
DƏNLĐ-PAXLALIBĐTKĐLƏRĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dənli-paxlalı bitkilərin unlu şehi 
Erysiphe communisf. pisi(H.A.Dietr.) 
Jacz.agroteh-garant.ru 
Erysiphe communisf. pisi 
(H.A.Dietr.) Jacz.- kleystotesi 

228
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Noxudunalternariozu 
Alternaria alternata (Fr.) Keissl. 
agroteh-garant.ru 
Alternaria alternata (Fr.) Keissl.- 
konidilər 
NoxudunyalançıunluşehiPeronospora 
pisi Syd. 
agroteh-garant.ru 
Peronospora pisi Syd.- 
konididaşıyanlar və konidilər 

229
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Solğunləkəliaskoxitoz 
Ascochyta pisi Lib. 
dwpicture.com.au 
Ascochyta pisi Lib.-  
konidilər 
Tündləkəliaskoxitoz 
Ascochyta pinodes L.K. Jones 
inra.fr 
Ascochyta pinodes L.K. Jones-  
piknosporlar 

230
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Noxudunpası 
Uromyces pisi (Pers.) de Bary, 
U. fabae (Pers.)DB. f. pisi-sativae 
Hirats. - bioimages.org.uk 
Uromyces pisi (Pers.) de Bary- 
teliosporlar 
Lobyanın antraknozu  
Colletotrichum lindemuthianum Br. et 
Cav. - egetablemdonline.ppath.cornell.edu 
Colletotrichum lindemuthianum 
Br. et Cav. - sporlar 

231
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.6. YONCABĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
Yoncanın unlu şehi- Erysiphe communis  Grev. f. sp.  
medicaginis Dietr. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  və  ya  Mycota  aləmi,  Ascomycota  şöbəsi,  Euascomycetes  sinfi, 
Erysiphales sırası, Erysiphaceae fəsiləsi, Erysiphe cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəlikdünyanınistivəcənubrayonlarındagenişyayılmışdır. 
OnaYaxınŞərqdəntutmuşCənubŞərqiAsiyaölkələridədaxilolmaqlahəryerdərastgəli
-nir. 
PatogenMDBölkələriçərçivəsindəOrtaAsiyaTürkRes-
publikalarındadahagenişyayılmaarealınamalikdir.  ÖlkəmizinNaxçıvanMR,  Mil-
Qarabağ, Aranrayonlarındaəngenişyayılmışxəstəliklərdənbiridir. 
Xəstəlikiyununsonu-iyulunəvvəllərindəəmələgəlir. 
Yayınsonuvəpa-
yızdaxəstəlikmaksimuminkişafaçatır. 
Yarpa-
ğ
ınhərikitərəfindəvəgövdədəmitselvəkonididaşıyanlardanibarətasanlıqlasilinənağ, 
unluörtükəmələgəlir. 
Göbələkkleystotesilərləbitkiqalıqlarındaqışlayır. 
Lobyanın bakteriozu və ya bakterial 
qonur ləkəliyi- Xanthomonas 
phaseoli(E.T.Sm.) Dowson. 
vegetablemdonline.ppath.cornell.edu 
Noxudun bakterial yanığı 
Pseudomonas syringae pv. pisi  
(Sackett.) Young et al. 
agroteh-garant.ru 

232
 
 
Yazdakleystotesilərdənasko-sporlarətrafatullanırvəilkininfeksiyanıtörədir. 
Vegetasiyadövrüxəstəlikkoni-dilərləhəyatakeçirilir. 
Konididaşıyanlardüz, 
deməkolarki, silindrikdir. Koni-dilərtək-tək, ellipsoidal-silindrik, ölçüləri 24-55 x 
13,5-22 
mkm-dir. 
Kleystotesi-lərdağınıqdır, 
80-150 
mkmdiametrli, 
çıxıntılarıaşağıhissədəçoxsaylı,  sadədir.  Kisələr  (3-13)  qısa  ayaqcıqlı,  40-85x25-
55 mkmölçülü, 2-6 sporludur. Kisəspor-larıellipsoidal, yumurtayabənzərdir. 
Unluşehxəstəliyiningüclüinkişafıənistidövrlərdənsonramüşahidəedilir, 
buisəbitkilərindavamlılığınınaşağıdüşməsiiləizaholunur. 
Xəstəliktörədicinininkubasiyamüddəti 2-4 gündür. 
Xəstəliyininkişafınaquruistiiqlimstimuləedicitəsirgöstərir. 
Törədici 
25-
30
0
Ctemperaturdadahafəalinkişafedir. 
Yazdatez-tezyağanqısamüddətliya-
ğ
ışlaristihavalarlanövbələşdikdəxəstəliyininkişafıintensivləşir. 
Xəstəlikotvətoxumməhsulununitkilərinəsəbəbolur. 
Ə
dəbiyyatlardaverilənməlu-
matlaragörəxəstəliyininkişafıüçünəlverişliillərdətoxumməhsulu 
25-30% 
azalabilir. 
Xəstəliyindahabirzərəriyar-
paqlarınassimilyasiyasəthininazalmasıvəonlarınvaxtın-
danəvvəlqurumasıiləxarakterizəedilir. 
Mübarizətədbirləri.Xəstəliyəqarşıdavamlısortlarınyaradılmasıvəra-
yonlaşdırılmasızəruridir. 
Ə
kinüçünsağlamtoxumlardanistifadəedilməli, 
cavanvəyaşlıyoncaəkinləribir-birindəntəcridedilməlidir.  Səpindən  30  günəvvəlto-
xumlarTMTD  (3-4  kq/thesabı)ilədərmanlanmalıdır.  Toxumluqsahədəxəstə-
liyinilkinsimptomlarıgöründükdəfungisidlərdənistifadəetməkləçiləməaparıl-
malıdır.  Sonillərtoxumluqyoncasahələrindəkumulus  4  kq/ha,  skor  0,1  l/ha, 
tiovitdjes 
4 
kq/hapreparatlarınınnövbəlitətbiqitoxumməhsulunuunluşehdəntammühafizəedir. 
Đş
çiməhlulunməsarifi 400 l/ha. 
 
Yoncanın peronosporozu və ya yalançı unlu şehi –  
Peronospora aestivalis Syd. 
 
Təsnifatdayeri: 
Chromista  aləmi,  Oomycota  şöbəsi,  Oomycetes  sinfi,  Peronosporalessırası,  
Peronosporaceae  fəsiləsi, Peronosporacinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınıntəhliligöstərirki, 
yoncanınperonosporozvəyayalançışehxəstəliyigenişyayılmışdır. 

233
 
 
Xəstəliktörədiciyəmüxtəliftorpaq-iqlimşəraitlərinəmalikolanBaltikyanıölkələr 
(Latviya, 
Litva, 
Estoniya), 
RusiyaFe-derasiyasınınəksərvilayətlərində, 
OrtaAsiyaTürkRespublikalarında, 
ocümlə-dənAzərbaycandarastgəlinir. 
ÖlkəmizinQuba-Xaçmaz, 
Şə
ki-Zaqatala, 
Lənkə-ran-Astara, 
habelədağlıqvədağətəyirayonlarındaxəstəlikqeydəalınmışdır.  
Yarpaqlarınsəthindəolanləkələrşəffaf-yaşıl,  sonrasolğunlaşan,  dağınıqdır. 
Onlarınalttərəfindəkonididaşıyanlardanvəkonidilərdənibarətboztəhər-bənöv-
şə
yiörtükinkişafedir. 
Diffuzyoluxmazamanıparazitbütünorqanlarayayılır, 
yarpaqlarşəffaf-sarıtəhərgörkəmalır,  lentşəkilliuzanır,  qıvrılır,  alttərəfindəkül-
limiqdardaörtükvar,  bitkilərböyümədənvəinkişafdanqalır,  buğumaralarıqısa-lır. 
Konididaşıyanlarbir  neçədəfədixotamikvəyaağacabənzərbudaqlanan,  öl-çüləri 
200-510  x  4-12  mkm-dir,  ucbudaqlarıdüzbucaqaltındayerləşir,  qısavədüzdür. 
Konidilərsarıtəhər-qəhvəyi,  geniş-ellipsoidal,  12-37x  9-27  mkm,  təpədəəmzikli-
dir.  Ooqonilərhəlqəvi,  33-35  mkmdiametrlidir.  Oosporlarşarabənzər,  sarıtəhər-
qəhvəyi, 
hamarvəyakələ-kötürörtüklü, 
20-31 
mkmdiametrlidir. 
Qışdövrügöbələkqışlayangövdəvəyarpaqlardaoospor, 
habeləkökboğazınınqışla-
yantumurcuqlarındavətoxumlardamitselformasındaqışlayır. 
Vegetasiyadövrügöbələkkonidilərləyayılır, 
ilkinyolux-
manıcücərənoosporlarhəyatakeçirir. 
Ə
ngüclüyoluxmalaryazdaqeydəalınır. 
Đ
yulunbaşlanğıcındanavqustunortala-
rınaqədəryüksəktemperaturvənəmliyinçatışmamasınəticəsindəxəstəliyininkişafıda
yanır, 
payızdatörədiciüçünəlverişlişəraityarandıqdaxəstəlikmüəyyənqədərbərpaolunur. 
Peronosporozxəstəliyinininkişafıüçünənyaxşışəraitmülayimtemperatur 
vəyüksəkrütubətdir. 
Birhəftəmüddətindəhavanıngündəlikortatemperaturu 
18-
20
0
Cvənisbirütubət 
48-53% 
olduqdatörədicidahaintensivinkişafamalikolur. 
Temperaturunyüksəlməsivəyarütubətinaşağıdüşməsiiləgöbələyininkişafıgecikir. 
Peronosporozdanəsasənyoncanınyazbiçimləriəziyyətçəkir. 
Đ
linayrıvaxtlarındaxəstəliktörədicigenişyayılmaimkanlarınamalikdeyil, buvaxtyal-
nızayrı-ayrıyarpaqlaryoluxurlar. 
Xəstəlikəsasənbirinciilyoncabitkiləriüçünxarakterikdir. 
Xəstəliknəti-
cəsindəbitkilərinböyüməsivəinkişafıdayanır, 
bəzəndif-
fuzyoluxmanəticəsindəbitkilərtamməhvolur. 
Pero-
nosporozlaortadərəcəliyoluxmadatoxumməhsulu 
40,7% 
aşağıdüşür, 
yaşılkütlədəproteininmiqdarı  11,5%,  güclüyoluxmadaisə  15%  azalır  (Manutova, 
1990). 
Mübarizətədbirləri.Aqrotexnikitədbirlərəəməledilməli, 
diffuzyolux-
muşbitkilərsahələrdənçıxarılmalı, 
yazdatezbiçin, 
müxtəlifyaşlıyoncasahə-
lərinintəcridedilməsi, 
növbəliəkindədənlilərdənsonrayerləşdirməönəmlidir. 

234
 
 
Toxumluqsahələrdəfungisidlərləçiləmələraparılmalıdır. 
Mistərkiblipreparatlaryalançıunluşehləmübarizədəyüksəkbiolojisəmərəliliyitəmin
edir.  1%-libordoməhlulu  (miskuporosuüzrə  4  kq),  monikabordo  (5  kq/ha), 
ridomilqold (1,5 kq/ha), iteral (0,5 l/ha). 
 
Yoncanınaskoxitozu– Ascochyta imperfecta Peck. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Coelomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Ascochyta cinsi 
Müasiradı: 
Phoma medicaginis Malbr. & Roum. var. medicaginis 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Askoxitozyoncanınbecərildiyibütünrayonlardayayılmışdır. 
Lakinzərər-
liliyirütubətinçoxolduğuölkələrdədahagüclüdür.  Xəstəliksuvarmaşəraitindəbecə-
rilənyoncalarüçünçoxtəhlükəlidir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınagörəxəstəli-
yinyüksəkzərərliliyiGürcüstanvəÖzbəkistandaqeydəalınmışdır. 
Ölkəmizdədərütubətiçoxolanrayonlardaxəstəliyingenişyayılmasıdiqqətdədir. 
Bitkininbütünorqanlarıyoluxur. 
Yarpaqlardaforma, 
rəngvəölçülərinəgörəmüxtəlifləkələrəmələgəlir: 
kiçik, 
tünd-
qəhvəyivəyademəkolarki, 
qara; 
dahairiləkələrdətündqəhvəyi, 
ancaqşəffafmərkəzlivəsarıtəhərhaşiyəli; 
ə
niriləkələrşəffaf-
qonurvəyaşəffafsarıtünd-qonurhaşiyəlidir. 
Gövdə, 
saplaqvəpaxlacıqlardaləkələrkiçik, 
tünd-qonur, 
ə
vvəlcəyağlıtəhərhaşiyəli, 
sonrasarıtə-hərrəngalır. 
Ölüşgəmişgövdəvəsaplaqlardapayızınsonundanyazaqədərgöbə-ləyintünd-
qəhvəyirənglimeyvəbədəniəmələgəlir. 
Bitkininyoluxmuşorqanlarıquruyur, 
toxumlarcılız,  qonur,  qırışlıörtüklüşəkilalır.  Askoxitozerkənyazdanmeydanaçıxır, 
tezinkişafedir. 
Đ
nfeksiyamənbəyiqurubitkiqalıqlarıvətoxum-lardır. 
Buorqanlardagöbələkpiknidvəmitselformalarındasaxlanılır. 
Piknidləryetişənzamanrütubətyüksəkolarsapiknosporlarselikliçəhrayıkütləşəklind
ə
çıxırvəyaxındayerləşənbitkiləriyoluxurlar. 
Xəstəliktörədiciyalnızpiknidmər-
hələsindəinkişafedir.  Đnkubasiyadövrü  2-6  günolmaqlaqısadır.  Piknidlərşara-
bənzər,  şəffaf-qonurörtüklüdür.  Piknidlərinölçüləri  321,8-dən  254,4  mkmdia-
metrəqədərdir.  Piknosporlarrəngsiz,  ovalvəsilindrikhəlqəviuclu,  bir,  bəzənikihü-
ceyrəli,  ölçüləri  5-15  x  2,5-5  mkm-dir.  Yoncanınaskoxitozxəstəliyinintörə-
dicisiixtisaslaşmışparazitdirvəyalnızMedicagocinsinədaxilolanbitkinövlə-
riniyoluxur. 

235
 
 
Askoxitozuninkişafıüçünmülayimvəaşağıtemperaturkifayətdir. 
Mitselinböyüməsiüçünoptimaltemperatur 
20-22
0
C, 
piknidəmələgəlməsiüçün 
17
0
C-dir. 
Erkənyazvəpayızaylarıçoxluyağıntılarlamü-
ş
ayətolunduqdaaskoxitozyon-cadadahasürətləinkişafedir. 
Toxumlaryağışlıhavadaçiçəkləmədövrü-paxla-larınforma-
laşmasımərhələsindəyoluxur. 
Xəstəliyinzərəriyazdagöv-
dələrinyoluxmasıçiçəkləmədövrüreproduktivorqanlarınsirayətlənməsiiləxarakteri
zəedilir. Xəstəliyintəsirindəntoxumməh-sulu 20-25%-əqədərazalır. 
Mübarizətədbirləri.Toxumlarındərmanlanması, 
bit-
kiqalıqlarınınməhvedilməsi, 
torpağınyaxşıişlənməsi, 
diskləməvəkultivasiya, 
fosfor-kaliumgübrə-ləriiləyemləmələr, 
ə
kinlərintəcridedilməsivədavamlısortlar-
danistifadəönəm-lidir. 
 
Yoncanın sarı ləkəliyi – Pseudopeziza jonesii Nannf. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  və  ya  Mycota  aləmi,  Ascomycota  şöbəsi,  Euascomycetes  sinfi, 
Helotiales sırası, Dematieaceae fəsiləsi, Pseudopeziza cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
XəstəlikbitkininbecərildiyiarealdaAvropa, 
Amerikavəbaşqaqitələrinölkələrindəqeydəalınmışdır. 
MDBməkanındaxəstəliyinyayılmasımülayimdir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınagörəillikyağıntılarınmiqdarı 
500 
mm-dənçoxolanra-
yonlardaaskoxitozunyayılmasıdahaintensivbaşverir. 
P.jonesiigöbələyiixtisaslaşmışparazitolub, adətənyoncanövlərini yolu- 
xur. 
Yarpaqlarda, 
bəzənisəgövdələrdəirişəffaf-sarıləkələrəmələgəlir. 
Onlardakiçiktündnöqtələr- 
göbələyinsporolojalarıgörünür. 
Buradakonidilərəmələgə-lir.  Konidilərbitkiniyoluxabilmirlər.  Göbələyininkişa-
fındakonidilərinrolunaməlumdur. 
Xəstəlikinkişafetdikcəyarpaqlartündləşir, 
qıvrılırvəquruyur. 
On-laryatökülür, 
yadagövdədənasılmışvəziyyətdəqalırlar. 
Quruyanyarpaqlardagöbələyinqışlamamərhələsi-  apotesilərformalaşır.  Bitkilə-
rinsirayətlənməsiyalnızrütubətlihavadaçıxanaskosporlarhesabınabaşverir. 
Mövsümmüddətindəmeteorolojişəraitdənasılıolaraqbirvəyabirneçəaskosporgene-
rasiyasıbaşverir. 
Apotesiqalınqısaayaqcıqlı, 
200-1000 
mkmdiametrlidir. 
Kisələrinölçüçü 60-70 x 9-10 mkm, birkisədə 8 spor-10 x 5 mkmvar. 
Göbələyininkişafıüçünoptimaltemperatur 
18-24
0
Chesabedilir. 
Xəstəliyinmaksimuməmələgəlməsiqaynarquruvərütubətlihavanövbələşəndəmüşa-

236
 
 
hidəedilir.  Quruistihavabitkitoxumalarındagöbələyinböyüməsi,  rütubətisəasko-
sporlarınyayılmasıüçünlazımdır. 
Yuxarıdagöstəriləntemperaturdailksarıləkə-
ləryarpaqlarda  12-15-cigün,  daha  8-10  günsonraapotesilərmeydanaçıxır.  Apo-
tesilərəmələgəldikdən 4-6 günsonrayetişirlər. 
Yarpaqlardaxəstəliyininkişafıonlarınməhvinəgətiribçıxarır, 
nəticədəotməhsulu 
30-80% 
azalır. 
Meteorolojişəraitdənasılıolaraqxəstəlikbirincivəikincibiçinlərüçündahazərərlidir. 
Yoluxmuşbitkilərinotuqidalılıqkeyfiyyətinikəskinformadaitirir, 
ondaazotunmiqdarı 
20% 
aşağıdüşür. 
Yoluxmuşpaxlalar-
dangötürülmüştoxumlarözsəpinkeyfiyyətləriniəhəmiyyətlidərəcədəitirirlər. 
Mübarizətədbirləri.Yazdabitkiqalıqlarınınməhvedilməsi, 
yonca, 
digərpaxlalılarlavədənliotlarlaqarışıqsəpinaparmalı,  davamlısortlardanistifadəet-
məli,  gübrələrin  (xüsusiləkalium)  verilməsivədüzgünaqrotexnika.  Toxumməq-
sədiləyoncabecərilənzamanfungisidlərdənistifadəyədəicazəverilir. 
 
Yoncanınqonurləkəliyi– Pseudopeziza 
 medicaginis (Lib.) Sacc. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Ascomycota  şöbəsi,  Euascomycetes  sinfi, 
Helotiales sırası, Dematieaceae fəsiləsi, Pseudopeziza cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
XəstəlikyoncabecərilənAvropa, 
Asiya, 
Afrika, 
AmerikavəAvstraliyanınmüxtəlifölkələrindərastgəlinir.  MDBməkanındaRusiya-
nınŞimal-QərbvəMərkəziregionlarıistisnaolmaqlahəryerəyayılmışdır. 
ÖlkəmizinrütubətləzənginolanGəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Quba- Xaç- 
mazbölgələrindətoxumluqyoncasahələrindəiqtisadizərərləsəciyyəedilir. 
BəziillərdəNaxçıvanMRvədigərquraqlıqrayonlardaqeydəalınır. 
Pseudopeziza medicaginis məhdudixtisaslaşmışparazitdir, yalnızüçyarpaq 
yoncabitkisiniyoluxur. 
Yarpaq, 
saplaq, 
gövdəvəformalaşanpaxlalardaçoxsaylıkiçik 
(0,5-3 
mmdiametrli) 
tünd-
qonurvəyaqaraləkələrəmələgəlir. 
Ləkələrheçvaxtbirləşmirlər. 
Onlarınüzərindəkisəvəkisəsporlarıdaşıyanapotesilərinkişafedir. 
Göbələkdaimikisəmərhələsindəmövcuddur, 
konidimərhələsihaqqındaədəbiyyatdakıməlumatlarşübhəlidir. 
Mərkəziapotesinindiametri 
350 
mkm-əyaxındır, 
onunətrafındayerləşəndişiapotesilərindiametri 180 mkm-dir. Kisələrsancaqşəkilli, 
adətən  8  sporlu,  70  mkmölçülüdür.  Parazitşaraoxşar,  rəngsiz,  uc-lardageniş-

237
 
 
lənmişdir. 
Askosporlaryumurtavarivəyaellipsoidal, 
düzvəyaəyri, 
rəngsiz, 
hüceyrəli, 
ölçüləri 
10 
x 
5 
mkm-əyaxındır. 
Askosporlaristirütubətlihavadurumundaasklardantulla-
nırlarvəküləkləbaşqabitkilərəyayılırlar. 
Patogentoxumlayayılmır. 
Göbələkformalaşanvəyatökülənyarpaqlardarüşeymhalındaolanapotesilərləqışlayır
. 
Yazdaapotesiləryetişir, 
onlardaaskosporlarəmələgə-
lirvəonlardailkininfeksiyanıtörədir. 
Xəstəliyinmaksimuməmələgəlməsiki-
fayətqədəristivərütubətlihavadabaşverir. Aksosporlar 7-14
0
Ctemperaturvə 97-100 
% 
havanınnisbirütubətindəcücərməyəbaşlayır. 
Yağış, 
ş
eh, 
havanıntez-
tezdəyişməşisporlarınəmələgəlmə-sivəyayılması, 
eləcədəxəstəliyininkişafınastimuləedicitəsirgöstərir. 
Xəstəliyinyarpaqlarda, 
xüsusiləsaplaqlardainkişafıonlarınkütləvitökül-
məsinəsəbəbolur, 
yarpaqlaryaruslarlatökülürvəxəstəliyinzərərinidahadagücləndirir. 
Bununlabərabərxəstəliyininkişafıvəonunzərərliliyiəkinlərinyaşıartdıqcayüksəlir. 
Xəstəliknəticəsində 35%-əqədəryarpaqtöküləbilir, nəticədəotməhsulukütləcə 15% 
aşagıdüşür.  Bundanəlavəbeləotqidakeyfiyyətiniitirir,  xamzülalınmiqdarı  10%-
ə
qədərazalır. 
Güclüyoluxmazamanıtoxumməhsulu 
60%-əqədərazalmaqla, 
həmdəsəpinkeyfiyyətiniitirirlər. 
Mübarizətədbirləri.Sarıləkəlikdəolduğukimidir. 
 
Yoncanınantraknozu - Colletotrichum trifolii Bain et Essary 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Ceolomycetes  sinfi, 
Melanconiales sırası, Melanconiaceaefəsiləsi, Colletotrichumcinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
AntraknozABŞ,  Kanada,  Avropaölkələri  (Fransa,  Bolqarıstan,  Slovakiya) 
vəs. 
ölkələrdəyayılmışdır. 
T.M.Xoxryakovanın 
(1984) 
məlumatlarınaəsasənMDBməkanındabugöbələkyalnızQaratorpaqzonadaqeydəalı
nmışdır. Azər-baycandabuxəstəliyinmövcudluğuhaqqındaməlumatlaryoxdur. 
Xəstəlikbütünyerüstüorqanlarda, 
xüsusiləsaplaqvəyarpaqlardaəmələgəlir. 
Ləkələrqonurvəqaradır: 
yarpaqlardalapkiçikdənçoxiriyəqədər, 
bəzənbütünyarpaqayasınıəhatəedən,  qeyri-düzgün,  adətənkələ-kötürformalıdır. 
Gövdələrdələkədartılmış, 
basıq, 
mərkəzdəsol-
ğ
undanşəffafqonurvəyabozaqədərrənglidir. 
Lojaqruphalındavəyasəpələnmişvəziyyətdədir. 
Qırçıqlarloja-

238
 
 
lardaçoxsaylıvəyakiçikmiqdarda,  çirkli-qonur,  təpədədahasolğun,  adətənəyilmiş, 
ölçüləri 39-62 x 4-7 mkm-dir. Konidilərsilindrik, rəngsiz, hərikiucdahəlqəvi, 11-
13 x 3-4 mkmölçülüdür. Đnfeksiyamənbəyi- yoluxmuşbitkiqalıqlarıvətoxumlardır. 
Vegetasiyadövrüxəstəlikkonidilərləyayılırlar. 
Ə
dəbiyyatməlu-
matlarınagörəpatogenRusiyadaqırmızıyonca  (Trifolium  pratense  L.)  vəazhal-
dasarıyoncanı (Ornithopus sativus L.) yoluxur.  
Xəstəliyininkişafıüçüntez- 
tezyağanyağışlarlamüşayətolunanistirütu-
bətlihavaəlverişlidir. 
Antraknozunciddizərərvurduğuölkələrdə  (Avropa,  ABŞ,  Kanada)  xəstə-
liyinzərəricücərtilərinməhvi, 
yaşılkütləninazalması, 
onunkeyfiyyətininpisləş-
məsi, cılız, yüngülçəkilitoxumlarınəmələgəlməsiiləxarakterizəolunur. 
Mübarizətədbirləri.Bitkiqalıqlarınınməhvedilməsi, 
dərinşum, 
toxum-
larındərmanlanması, 
növbəliəkinəəməledilməsi, 
toxumluqsahələrinfungisid-
lərlədərmanlanması, 
məhsulyığımınınoptimalmüddətlərdəaparılması, 
sağlaməkinmaterialındanistifadəönəmlidir. 
 
Yoncanınpası- UromycesstriatusSchr. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Uromycescinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəlikgenişyayılmışdır. 
Dünyanınbü-
tünqitələrindəəkilənyemlikvətoxumluqyoncasahələrindərastgəlinir. 
Bitkininəsasənyarpaqlarıvədigəryerüstüorqanlarıyoluxur. 
Sira-
yətlənənorqanlarüzərindəqonurdağınıquredinoyastıcıqlarmüşahidəedilir. 
Göbələkmüxtəlifsahiblidir. 
Patogeninetsivəyazmərhələsisüdləyənbitkisininmüxtəlifnövlərində 
(Euphorbiagula, E.cyrarissias, E.heliosroria) əmələgəlir. 
Etsisporlarınuçuşması 
2-3 
həftəda-
vametdikdənsonrasüdləyənbitkisininbudaqlarıtələfolur. 
Xəstəlikyoncabit-
kisindəmay-iyunaylarındaəmələgəlsədə 
onunintensivinkişafıavqust-sentyabraylarındabaşverir.  
Yoncadapatogeninuredinovəteliomərhələləriinkişafedir. 
Uredino-
sporlarşarşəkilli,  zəiftikanlıörtüklüdür.  Onlarınölçüləri  15-23x  15-20  mkm-dir. 
Xəstə-liktörədicivegetasiyamüddətindəbirneçəuredinospornəsliəmələgətirir.Telio-
mərhələqışlamayaxidmətedir. Teleytosporlarqısaayaqcıqlı, 15-22x 15-20mkm 
ölçülü, rəngsizdirlər. 

239
 
 
Qışlayanteliosporlaryazdabazidisporlarverir, 
onlaruçuşaraqsüdləyənbit-
kisininyatmıştoxumalarınısirayətlənir, 
yarpaqlarınalttərəfindəparıltılınarıncıyastıcıqlarəmələgətirir. 
Na-
rıncıyastıcıqlargöbələyinetsimərhələsindəniba-rətdir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınagörəyoncabitkisindəpasxəstəliyinitörədəngö-
bələkMərkəziAsiyaRespublikalarındauredinospor, 
rütubətiçoxolandahaşimalrayonlarındaisəmitselformasındaqışlayaraq, 
infeksiyamənbəyirolunuoynayır. 
Havanıntemperaturu  18-22
0
Cvənisbirütubət  40-50%  olduqdapatogensü-
rətləinkişafedir.  
Sirayətlənmişzoğlarazməhsuldarolur. 
Xəstəliyinnəticəsindəbitkiçoxlumiqdardakarbohidratvəproteinitirir, 
toxumməhsulu 
30-60% 
azalır. 
Otməhsu-
luvəonunqidalılıqkeyfiyyətləriyüksəkdərəcədəaşağıdüşür.  
Mübarizətədbirləri. 
Yemməqsədiləbecərilənsahə-
lərdətələbolunanaqrotexnikitədbirlərkompleksihəyatakeçirilir. 
Aralıqsahibbitkiləriməhvedilir. 
Xəstəliyinilkinsimptomlarıgöründükdətoxumluqsahədə  25%  tiltilə  (0,5  l/ha) 
birçiləməaparılır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
YONCABĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

240
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yoncanınunluşehi 
Erysiphe communis  Grev. f. 
medicaginisDietr.- selhozrabota.ru 
Yoncanınperonosporozuvəyayalançıunluş
ehi - Peronospora aestivalis Syd. 
pflanzenkrankheiten.ch 
Peronospora aestivalis Syd.-  
konididaşıyanlar və konidilər 
Erysiphe communis  Grev. f. 
medicaginis Dietr.- 
kleystotesidən çıxan askosporlar 

241
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yoncanınaskoxitozu 
Ascochyta imperfecta Peck. 
picasaweb.google.com 
Ascochyta imperfecta Peck.-  
konidilər 
Yoncanınpası 
Uromyces  striatus Schr. 
aphotofungi.com 
Uromyces  striatus Schr. – 
uredinosporlar