Đ brahđm cəFƏrov

Mübarizətədbirləri.Yüksəkaqrotexnika, 
dərinşum, 
bitkiqalıqlarınınsa-
hədənkənarlaşdırılmasıvətoxumlarındərmanlanmasıönəmlitədbirlərdəndir. 
Torpağınqovuqlusürməvəbirçoxdigərxəstəliktörədicilərdənbiolojitəmiz-
lənməsinənailolmaqüçünqarğıdalıəvvəlkiəkinyerinə 
3-4 
ildənsonraqaytarıl-
malıdır. 
Lakinqovuqluvətozsürməxəstəliyinininkişafıümumisahəüzrə 
30%-
iötərsəqarğıdalıəvvəlkiəkinyerinə  5-6  ildənsonraəkilməlidir.  Qarğıdalıdanyük-
səkməhsulalınmasınıtəminetməküçünbitkilərinbütünvegetasiyadövrünor-
malnəmliklətəminatıvacibdir. 
Suvəhavarejimləriniyaxşılaşdırmaq, 
səpinəqə-
dəralaqehtiyatlarınıməhvetməküçünerkənyazdaikikultiva-
siyanınaparılmasıvacibdir. 
Toxummaterialınıxəstəlikdənqorumaqüçüntoxumlardərmanlanma-lıdır.  Səpinə  2-
3 
ayqalmış 
2 
kq 
80%-liTMTD 
5 
lsudaqarışdırılır, 
işçiməhlulhazırlanırvəbirtontoxumhesabıilədərmanlanır. 
Ə
gərbuişbirbaşasəpindənəvvəlyerinəyetirilsəpreparatınməsarifi 0,5 kq/tartırılır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

205
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QARĞIDALIBĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium 
reilianum (Kuehn.) McAlp. 
agroteh-garant.ru 
Sorosporium reilianum (Kuehn.) 
McAlp.- teliosporlar 

206
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarğıdalının qovuqlu sürməsi – Ustilago zeae (Beckm.) Ung. 
agroteh-garant.ru 
Ustilago zeae (Beckm.) Ung.- 
teliosporlar 
Ustilago zeae (Beckm.) Ung.- 
sporangilər 

207
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu 
Fusarium verticillioides (Sacc.) 
agroteh-garant.ru 
Fusarium verticillioides (Sacc.) –  
konidi sporlar 
Qarğıdalıgövdələri, 
qıcalarıhelmintosporiozu- 
Helminthosporium maydis Y.Nisik. & 
C.Miyake 
agroteh-garant.ru 
Helminthosporium maydis Y.Nisik.  
& C.Miyake- sporlar 

208
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.4. ÇƏLTĐKBĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
Çəltiyinaskoxitozu –Ascochyta oryzae Catt. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Coelomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Ascochyta cinsi 
Sinonimi: 
Phomopsis oryzae-sativae Punith. 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınagörəçəltikbecərilənbütünzonalardagenişyayıl-
mışdır. V.F.Peresıpkinə (1987) görə, xəstəlikənçoxuUzaqŞərqdəzərərvurur. 
Yoluxmuşyarpaqlardakiçiktündhaşiyəliboztəhərləkələrəmələgəlir. 
Ləkələrdəepidermisinaltındaçoxsaylıqaranöqtələr-piknidlərmüşahidəedilir. 
Piknidlərşarşəkilli, 
substratayüklənmişvəziyyətdədir. 
Piknosporlarrəngsizvəyasarıtəhər,  uclarındaəyilmiş,  birarakəsməlivəölçüləri  16-
21x4-5 
mkm-dir. 
Đ
n-feksiyayauğramıştoxumlardavəbitkiqalıqlarındaqışlayır. 
Vegetasiyadövrüxəstəliyinyayılmasıpiknosporlarvasitəsiləhəyatakeçirilir. 
Askoxitozunyayılmasınarütubətlihavastimuləedicitəsirgöstərir. 
Havanıngündəlikortatemperaturu 
16-18
0
C, 
nisbirütubət 
80%-
ə
yaxınolduqdapatogenintensivinkişafedir. 
Xəstəlikepifitotiyahəddindəyayıldıqdaməhsulitkisi  10%  vədahaartıqolabilir. 
Toxumlaryüksəkrütubətlivəyanəmolduqdapatogenintensivin-
kişafedirvəadətəncücərtilərinəmələgəlməsiniləngidir, sahədəseyrəklikəmələgəlir. 
Mübarizətədbirləri.Torpaqdadondurmaşumuaparmaqlabitkiqalıq-
larınıdərinəsalmalı 
(10-15 
sm-dənaşağıolmayaraq), 
yağıntılardansonrakıyoluxmuşbitkiqalıqlarınıməhvetməkməsləhətgörülür. 
Sclerotinia sclerotiorum (Lib.)  
de Bary- spoorlar 
Qarğıdalınınağçürüməsi 
Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary 
agroteh-garant.ru 

209
 
 
Yüksəkaqrotexnikitədbirlərkom-
pleksifonundaxəstəliyininkişafıəhəmiyyətlidərəcədəaşağıdüşür. 
 
Çəltiyindiplodiozu - Diplodiella oryzae I.Miyake 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Coelomycetessinfi,  
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Diplodiella cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
Z.N.Eqorova, 
Q.Đ.Ostenyakin 
(1983) 
mə-
lumatlarınaəsasənYaponiyailəsərhədrayonlarında, 
ə
sa-
sənUzaqŞərqdəqeydəalınmışdır. 
Diplodiella 
oryzae  
göbələyiYaponiyadasənayeəhəmiyyətliçəltikplantasiyalarınaəsaslızərərvurur. 
Göbələkçəltiyinyarpaqvəpulcuqlarındainkişafedir. 
Parazitkimipa-
yızdövrüyarpaqlardainkişafedir, 
yaydövrüisəonuköklərdənayırmaqmümkündür. 
Piknidlərdeməkolarki,  səthi,  şarabənzər,  şişkinşarabənzər,  əmzikşəkillitəpəli, 
deşikli, 
tündqonurvəqalındivarlıdır. 
Piknidlərindiametri 
120-200 
mkm, 
hündürlüyüisə  120-180  mkm-dir.  Konidilərellipsvarivəyauzunsov,  qonur, 
bireninəarakəsməli, 9-13 x 5-3 mkmölçülüdür. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınaəsasənxəstəliktörədicirütubətədahaçoxmeyil-lidir. 
Patogen80-90%-liknisbirütubətdəvə 
18-20
0
Ctemperaturadadahainten-
sivinkişafedir.  
Xəstəliknəticəsindəyarpaqlarsaralırlar, toxumlarıncücərməsiaşağıdüşür. 
Mübarizətədbirləri.Azərbaycanüçünxaricikarantinobyektidir. 
Bununlabərabərədəbiyyatlardaxəstəlikləmübarizədədavamlısortlardanistifadə, 
yüksəksəviyyəliaqrotexnikaməsləhətgörülür. 
 
Çəltiyinfuzariozu - Fusarium graminearum Schwabe. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Fusarium cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
L.L.Drofeyeva,  T.P.Sizova,  R.A.Şapovalovanın  (1993),  L.B.Berdışin 
(2004)  məlumatlarınaəsasənxəstəlikRostovvilayəti,  Krasnodardiyarı,  Dağıstan, 
UzaqŞərqvəOrtaAsiyaTürkRespublikalarındaqeydəalınmışdır. 
Azərbaycan-
daxəstəliyinyayılmasıhaqqındaməlumatlarmövcuddeyildir. 

210
 
 
Sünbülpulcuqlarınınsəthindələkələrəvvəlcəağımtıl, 
sonrasarı, 
çəh-
rayıvəyaalqırmızıdır. 
Sirayətlənmişdənləryüngül, 
cılız, 
dağılanolmaqla, 
qırmızıvəyaqonurləkəlidir. 
Gövdəbuğumlarıçürüyür, 
qaralırvədağılırlar. 
Gövdələrsoluxur, 
sınırvəbitkiyatır. 
Pulcuqlardasporodoxilərgörünəbilir, 
konidilərtoplanır, 
göy-qaraperitesilərdəformalaşırlar. 
Peritesiləreynizamandayoluxmuşgövdələ-rinbuğumlarındamüşahidəolunurlar. 
Onlarsəthidirlər, qruplardaformalaşır, oval, 140-250 mkmdiametrlidir. Kisələr 60-
85 
x 
8-11 
mkmölçülü, 
sancaqşəkilli-dir. 
Kisəsporlaraçıqqonur, 
ə
yri, 
hərikiucdaburmalı, 
üçarakəsməli, 
19-24 
x 
3-4 
mkmölçülüdür. 
Makrokonidilərçəlləkşəkillikonidiogenhüceyrələrdəinkişafedirlər, 
hiflərdəvəyaçoxdəfəbudaqlanankonididaşıyanlardaformalaşırlar.Yaş- 
lıbitkilərdəsporodoxilərdəformalaşabilirlər. 
Makrokonidiləroraqşəkilli, 
3-7 
arakəsməli, 
25-5x3-4 
mkmölçülü, 
yaxşıinkişafetmişhüceyrə-ayaqcıqlıdır.  Mikrokonidiləriyoxdur.  Xlamidospor-
lartək-tək, 
yazəncirdə, 
yadatopaşəklində, 
ş
arşəkilli, 
qalındivarlı, 
alqırmızırəngdənsolğun-qəhvəyiyədəkdir,  diametri  10-12  mkm-dir.  Đlkinino-
kulyumunmənbəyikisəvəaskosporlarıözündəsaxlayanbitkiqalıqları, 
eləcədəqışlamışkonidilərvəsirayətlənmiştoxumlardır. 
Göbələktoxumlarda 
13 
aydançoxsaxlanabilir. 
Havanınyüksəktemperaturu  (25-30
0
C)  və  85%-dənçoxnisbirütubətinfek-
siyanınyayılmasınavəinkişafınaəlverişlişəraityaradır. 
Çəltiyinxəstəliyəyoluxmuştoxumlarıiləsəpinaparılarkəncücərtilərinalınması 
2-3 
dəfəaşağıdüşür. 
Bəzimənbələrəgörəpatogentoxumlarızibilləyənmitotoksinlərburaxır. 
Mübarizətədbirləri.Mübarizətədbirlərisistemindədavamlısortlarınya-
radılmasıvənövbəliəkinsisteminəəməledilməsivacibdir. 
Çəltikbitkilərininənyaxşısələfləriçoxillikpaxlalıotlar, 
xaççiçəklibitkilərvədənli-
paxlalıbitkilərdir. 
Toxummaterialınınkeyfiyyətinəfikirverilməli, 
sağlamtoxumlarlasəpinaparıl-malıdır. 
Səpinqabağıtoxum-
larındərmanlanmasıməsləhətgörülür.  Pentatiuram  (1,5  kq/t),  vitavaks  (1  kq/t), 
baytanuniversal  (2  kq/t),  panoram  (2  kq/t),  40%-liformalinməhlulu  (30  l/t) 
səmərəlinəticələrverir. 
 
Çəltiyinfomozu - Phoma oryzae Cooke & Massee 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Phoma cinsi 
Sinonimləri: 
Phyllosticta oryzae (Hori) Hori, P.oryzae (Cooke & Massee) I. Miya.  

211
 
 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Çəltikbecərilənbütünzonalardayayılmışdır. 
ÖlkəmizinLənkəranrayonu-
nunçəltiksahələrindədəqeydəalınmışdır. 
Poaceaefəsiləsinövlərinisirayətlənir.  Gövdə, 
yarpaqqınları, 
yarpaqlar, 
sünbülpulcuqlarınıyoluxur. 
Xəstəlikdəninyetişmədövrübaşverir. 
Sirayətlənənorqanlardaaçıqyaşıl-
danqararəngəqədər,  piknidlərləörtülüləkələrəmələgəlir.  Yarpaqlarsərt,  kobudolur, 
mərkəzidamarboyuncaqıvrılır. Piknidlərşarşəkilli, 80-100 mkmdiametrli-dir. Pik-
nosporlarrəngsiz, 
ovalvəyayumurtavari, 
2 
x 
3 
mkmölçülüdür. 
Bitkilərinyoluxmasıpiknosporlarlabaşverir. 
Vegeta-
siyaarasıdövrgöbələkpiknidforma-sındasirayətlənmişbitkiqalıqlarındasaxlanılır. 
Xəstəliyininkişafınarütubətlihavaəlverişlizəminyaradır. 
Yağışdamcılarıpiknosporlarınyayılmasındaönəmliroloynayırlar. 
Xəstəlikiqtisadiəhəmiyyətkəsbetmir. 
Mübarizətədbirləri.Məhsultoplanışındansonrakıbitkiqalıqlarıməhvedilməli
, aqrotexnikitədbirlərkompleksihəyatakeçirilməlidir. 
 
Çəltiyinfillostiktozu - Phyllosticta oryzaecola Hara. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Coelomycetessinfi,  
Sphaeropsidales 
vəya 
Pycnidiales 
sırası, 
Sphaeropsidaceae 
fəsiləsi, 
Phyllostictacinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Yaponiya, 
Đ
ran, 
Çin, 
Vyetnamkimisənayeəhəmiyyətliçəltikplantasiyalarıolanölkələrdəgenişyayıl-
mışdır. RusiyadayalnızPrimorskidiyarındaqeydəalın-mışdır. 
Xəstəlikbitkilərsüpürgəfazasınagirməzdənəvvəlyarpaqlardavəsüpürgə-
ləmədən  2-3  həftəsonrasünbülpulcuqlarındazühuredir.  Yarpaqlarınucu  3-5 
smölçülərəçatanaqədərağtəhər,  quru,  yarımparıltılıolur.  Sünbülpulcuqlarındalə-
kələruzunsov, 
tünd-qəhvəyi, 
piknidlərçoxsaylıolurlar. 
Müəyyənmüddətdənsonraləkələrağımsovlaşır. 
Piknidləryüklənmiş, 
açıq-
qəhvəyidir. 

212
 
 
Xəstəlikrütubətlihavadaoptimalinkişafedir. 
16-18
0
Ctemperaturpatoge-
ninyüksəksürətləyayılmasınıtəminedir.  Yağışdamcılarıpiknosporlarınqonşusahə-
lərəkeçməsinəvəyayılmasınazəminyaradır. 
Süpürgələrgüclüyoluxanzamandəncılızlaşır, 
erkənyoluxmadaisətoxumformalaşmayabilir. 
Mübarizətədbirləri.Sirayətlənmişbitkiqalıqlarınınməhvedilməsivəto-
xumlarındərmanlanmasızəruridir. 
Çəltiyinfuzariozxəstəliyiiləmübarizədəməsləhətgörülənpreparatlarınburadadatətbi
qinəicazəverilir. 
 
Çəltiyinseptoriozu – Septoria oryzae Catt. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Ceolomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Septoria cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
Çəltikbecərilənbütünölkələrdəyayılmışdır. 
Ləkələryarpaqlarda, 
yarpaqqınlarında, 
sünbülpulcuqla-
rındavətoxumlardaqonurtəhər-boz, 
sıxpiknidlərləörtülüdür. 
Güclüyoluxmazamanıayrı-ayrıyar-paqlar, 
bəzənisəbütünbitkilərquruyur. 
Pik-
nidlərçoxsaylı,  qara,  ağızcıqlı,  80-120  mkmdiametrlidir.  Konidilərsilindrik, 
düzvəyaəyri,  3-4  arakəsməlidir.  Pa-togenbitkiqalıqlarındavətoxumlardaqışlayır. 
Vegetasiyadövrüsirayətlənməkonidilərləhəyatakeçirilir. 
Xəstəliyininkişafınarütubətliküləklihava, 
yaydaarabiryağanyağışlarəl-
verişlişəraityaradır. 
Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanməhsulitkisi 10%-əqədərolabilir. 
Mübarizətədbirləri.Bitkiqalıqlarınıntoplanması, 
torpağınqışşumu, 
sə-
pindənəvvəltoxumlarındərmanlanmasıəhəmiyyətlidir. 
 
Çəltiyinbərksürməsi - Tilletia horrida Takah. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Ustilaginomycetes  sinfi, 
Ustilaginales sırası, Tilletiaceae fəsiləsi, Tilletia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 

213
 
 
Bütünçəltikbecərilənzonalardarastgəlinir. 
ÇəltiyinvətəniCənubŞərqiAsiyanıntropikvəsubtropikqurşağında  (Çin,  Hindistan, 
Yaponiya) 
xəstəliyinyayılması 
5-6 
ildəbirdəfəepifitotiyaxarakteridaşıyır. 
KeçmişSSRĐərazisindəPrimorskidiyarındavəÖzbəkistanınSırdarvilayətindədəncik
lərintək-təkyolux-masıqeydəalınmışdır. 
Xəstəliktarladaməhsulunyetişmədövrümeydanaçıxır. 
Adətənbirne-
çəsünbülcükyoluxur. 
Toxuməvəzinəsürməkisələriəmələgəlir. 
Sür-
məkisələrininiçərisiqarasporkütləsiilədoludur. 
Sporlartünd-qəhvəyi, 
həlqəvi, 
21,7-31 
x 
26-35 
mkmölçülü, 
bəzənqısaayaqcıqlı, 
tikanlarlaəhatəlidir. 
Məhsultoplanışıvətaxıldöyümüzamanısporlarsağlamdənləriçirkləndirir. 
Gələnilinyazındasporlarpromitseləcücərir, 
təpəsindəisəçoxsaylısapaoxşarsporidiləryerləşirlər. 
Beləsporidilərhavadayayılırlarvəçiçəkləmədövrüyumurtalıqlarıyoluxurlar. 
Sporlardəninsaxlanmasızamanı3 
ilmüddətindəhəyatilikqabiliyyətinisaxlayırlar. 
Yüngülqumsaltorpaqlar, 
tez-
tezyağanzəifyağışlar,  havanınyüksəknisbirütubəti  (85%  vədahaartıq),  25-
30
0
Ctemperatur, birtərəfliqaydadaazotlu 
gübrələrdənistifadəxəstəliyininkişafınaəlverişlişəraityaradır. 
CənubŞərqiAsiyaölkələriistisnaolmaqlaiqtisadiəhəmiyyətkəsbetmir.  
Mübarizətədbirləri.Yüksəkaqrotexnika,  toxumluqsahələrintəcridedil-məsi, 
sortlara 
ayırma, 
təmizlənmə, 
toxumla-
rındərmanlanmasıvacibtədbirlərkompleksidir. 
 
Çəltiyinbakterialyanığı – Xanthomonasoryzae Dowson. 
 
Təsnifatdayeri: 
Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, 
Pseudomonaceae 
fəsiləsi,  
Xanthomonas cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Ə
dəbiyyatməlumatlarınaəsasənYaponiya, 
Çin, 
HindistanvəbaşqaAsiyaölkələrindəyayılmışdır. 
Ölkəmizüçünxaricikarantinobyektidir. 
Xəstəlikçəl-
tiyinaltyarpaqlarındaortadamarboyuncayağlıtəhərləkələrformasındameydanaçıxır. 
Müəyyənzamankeçəndənsonrabelələkələrsaralırvətündşəffafgörkəmalır. 
Sonraqeydedilənləkələrüstyarpaqlarda, 
gövdəvəsünbüllərdədəmüşahidəedilir. 
Sünbülpulcuqlarındavədəndəxəstəlikdağınıqləkələrşəklindəzühuredir. 

214
 
 
Ekssudatdamcısınınqurumasınəticəsindələkələrdəsarıdənciklərgörünür. 
Ləkətədricənböyüyürvəquruyur. 
Bakteriyanıninkişafıüçünoptimaltemperatur 
25-30
0
C-dir, 
onlar 
53
0
C-
dəməhvolurlar. 
Đ
nfeksiyamənbəyisirayətlənmiştoxumlarvəbitkininyoluxmuş, 
yalnızcücərmişqalıqlarıdır. 
Xəstəliknəticəsindətoxumlarıncücərməsiaşağıdüşür, 
ə
kinlərdəgüclüsey-
rəklikəmələgəlir, nəticədəməhsuldarlıq 10%-əqədərazalır. 
Mübarizətədbirləri. 
Yoluxmuştoxummaterialınınölkəyəgətirilməsininqarşısınıalmaqüçünciddikarantin
tədbirlərihəyatakeçirilməlidir. 
 
 
 
 
 
 
ÇƏLTĐKBĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çəltiyinaskoxitozu 
Ascochyta oryzae Catt. 
agroatlas.ru 
ÇəltiyindiplodiozuDiplodiell
a oryzae I.Miyake 
agroatlas.ru 

215
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çəltiyinfuzariozu 
Fusarium graminearum Schwabe. 
agroatlas.ru 
Fusarium graminearum  
Schwabe. - konidi sporlar 
Çəltiyinfillostiktozu 
Phyllosticta oryzaecola Hara. 
himagro.com.ua 
Çəltiyinseptoriozu 
Septoria oryzae Catt. 
agroatlas.ru 

216
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.5. DƏNLĐ-PAXLALIBĐTKĐLƏRĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
Dənli-paxlalı bitkilərin unlu şehi – Erysiphe 
communisf. sp. pisi(H.A.Dietr.) Jacz. 
 
Təsnifatdayeri: 
FungivəyaMycotaaləmi,  Ascomycotaşöbəsi,  Euascomycetessinfi,  Ery-
siphalessırası, Erysiphaceaefəsiləsi, Erysiphecinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Dənli-paxlalıbitkilərinunluşehxəstəliyiAvropaölkələrində,  ABŞ,  Kana-da, 
Hindistan, 
YeniZelandiyavəYaponiyadagenişyayılmışdır. 
MDBməka-
nındaxəstəliyəRusiya,  Ukrayna,  Belorusvəs.  ölkələrinsənayeəhəmiyyətliəkin-
lərindərastgəlinir. 
Ölkəmizdədənlipaxlalıbitkilərdəxəstəlikgenişyayılaraq, 
ə
kinlərəəhəmiyyətlizərərvurur. 
Xəstəlikyarpaqvəpaxlalardabaşverir. 
Göbələkağtorluörtükəmələgətirir. 
Müəyyənmüddətdənsonraörtükbozrəngalır. 
Yarpaqlarqıvrılırvəməhv 
olur. 
Sirayətlənmişcavanpaxlalartoxumvermirlər, 
gecyoluxmadaisəqınmey-
vələrdədərinyaralarəmələgəlir.  Vegetasiyadövrügöbələkkonidi  (anamorf)  vəkisə 
(teliomorf)  spormərhələləriniəmələgətirir.  Konidimərhələsibirhüceyrəli,  rəngsiz, 
elliptikkonidilərlətəmsilolunur.  Onlarınölçüləri  28-44x17-18  mkm-dir.  Vegetasi-
yanınsonundakisəmərhələsibaşverir. 
O, 
sarıtəhərvəyatünd-
Çəltiyinbərksürməsi 
Tilletia horrida Takah. 
agroatlas.ru 
Tilletia horrida Takah.-  
teliosporlar 

217
 
 
qonurkleystotesilərdənibarətdir. 
Meyvəbədəni- 
kleystotesilərşarşəkilli, 
160 
mkmdia-metrli, 
çoxsaylıçıxıntılıdır 
(10-28 
ə
dəd). 
Çıxıntılarrəngsiz, 
radikalyerləşmiş, 
kütucbudaqlarınamalikdir. 
Kisələrellipsoidal, 
4-6 
asko-
sporludur. Askosporlarbirhüceyrəlidir, rəngsizdir, ölçüləri 16-22 x 9-12 mkm-dir. 
Đ
nfeksiyamənbəyi- 
göbələyinkisəmərhələsindənibarətolanyoluxmuşbitkiqalıqlarıdır. 
Vegetasiyadövründəgöbələkkonidilərləyayılır. 
Konidilərinyayılmasındakülək, 
damcısuvəhəşəratlariştirakedirlər. 
Xəstəliktörədicino-xuddanəlavəvika(Vicia 
cativa  L.),yemlipaxlaları(Vicia  fabae  L.)vələrgəni(Lathyris  pratensis  L.) 
dəyoluxur.  
Konidilərincücərməsiüçünoptimaltemperatur 18-22
0
C, nisbinəmlik 60-80%-
dir. 
Buşəraitdəxəstəliktörədicinininkubasiyamüddəti 
4-5 
gündür. 
Azər-
baycanşəraitindəxəstəlikadətənmayayınınsonu, 
iyunayınınIongünlüyündə 
ə
mələgəlir. 
Quru, 
istihavaxəstəliyinşiddətliinkişafındaönəmliroloynayır. 
Güclüyağışlarxəstəliyininkişafınıdayandırır. 
Güclü  (90-100%)  yoluxmazamanıdənməhsulu  5  dəfəyədəkaşağıdüşür. 
Dənlərintərkibindəzülalvəproteinlərinmiqdarıazalır.