‘zbe risto n respublirasi 1 ay va ‘rta m axsus ta ’lim vazirligi
Yüklə 3,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Terminal holatlar
Hayotiy zarur funksiyalar susayishi bilan terminal holatlar asosiy bosqichlari, organ va to ‘qimalar gipoksiyasi kuchayadi. Gipoksiyaga javoban organizmda himoyaviy moslashuv rcaksiyasi rivojlanadi. Natijada gipoiizar-kortikal va simpatiko-adrcnal tizim faollashadi. T o ‘qim a va organlarni kislorod bilan ta’minlashga qaratilgan katcholam inlar va gormonlarni k o ‘p ishlab chiqarish yurak faoliyati, nafas funksiyasi va moddalar almashinuvi jarayonlari kuehayishiga olib keladi. M a’lum m uddatgacha bu reaksiya to ‘ldiruvchanlik vazifasini o‘taydi. Lekin salbiy ta ’sirlar to ‘xtamasa yoki o ‘z vaqtida davo qilinmasa, tcz orada himoya mexanizmlari susaya boshlaydi. Nafas m ushaklarining faol ishtiroki, yurakning qiskarish funk siyasi oshishi va alm ashinuv jarayonining kuchayishi organizm ning kislorodga b o ‘lgan talabini yana ham oshiradi. T o ‘qimalarga etarlicha yanada kislorod kelib Uishmasligi va uning hazm b o ‘lishi qiyinlashishi, modda almashinuvi jarayonlarining oxirigacha bajarilrnasligi atsidoz rivojlanishini vujudga keltiradi. Bundan tashqari biofaol m oddalar hosil b o ‘lishi, ko ‘payishi, periferik qon harakati buzilishi natijasida to‘qimalarga kislorod etkazib berish va alm ashinuv m oddalam i chiqarish yomonlashu- viga olib keladi. Shunday qilib, gipoksiya, giperkapniya, metabolik atsidoz kuchayadi va shu tariqa "nuqsonli aylana" tugallanadi. Bu jarayonlar nafas va qon tomirlarining markazlari funksiyasining to ‘xtovsiz susayishiga sabab bo ‘ladi, yurakning qisqarishi va o ‘tkazish funksiyasi susayadi, pirovard natijasida nafas va yurak faoliyati to ‘xtaydi. Yuqorida ta ’kidlaganim izdek terminal holat agonal oldi, agonal va klinik o ‘lim kabi holatlardan iborat. 1. Agonal oldi holatining klinik k o ‘rinishida: • xush - soporoz; • reflekslar ju d a pasaygan; • ko‘z qorachig‘i bir oz kcngaygan, yorug‘likka sezgirligi sckinlashgan; • teri koplamlari rangpar, k o ‘karish, arterial qon bosim 60 mm.sim.ust. past; • taxikardiya, tomir urishi to‘laligi va tarangligini pasayishi va taxipnoe kuzatiladi. Agonal oldi holati bir necha minutdan bir necha soatgacha, b a ’zan bir kungacha davom ctishi mumkin. Bu organizm ning bardoshlik funksiyalariga bog‘liq. 2. Agonal holatning klinik ko ‘rinishida: • bemor xushsiz; • reflekslar y o ‘q; • ko‘z qoraehig‘i kengaygan, yorug‘likni sezmaydi; • teri qoplamlari ko‘kargan, arterial qon bosim aniqlanmaydi; • yurak tonlari bo‘g ‘iq, bradiaritm iya, tomir urishi avval ipsimon, so‘ng aniqlanmaydi; • bradipnoe, titroqsimon nafas kuzatiladi. Agoniya bir necha minutdan, bir necha soatgacha davom etishi mumkin. Shuni belgilash kerakki, agonal holatda oxirgi adaptatsion mcxanizmlar q o ‘shilishi natijasida qon aylanishi va nafas funksiyasi bir oz yaxshilanib, b a ’zan bem om ing hushi tiklanadi. Ammo, tez orada kom pensator m exanizm lar susayib, yurak faoliyati va nafas to ‘xtaydi, bu esa klinik o ‘lim dan darak beradi. 1. Klinik o ‘lim holatida: • bemor hushsiz; • to ‘liq arefleksiya va m ushaklar gipotoniyasi; • to ‘satdan siydik chiqarish va najas ajralishi kuzatiladi; • ko‘z qorachiqlari o ‘ta kengaygan, yorug‘likni um um an sezmaydi; • teri qoplamlari ko‘kish tusda, sovuq; • asosan nafas va yurak faoliyati to ‘xtagan b o ‘ladi. Klinik o ‘lim hayotning biologik o ‘limga o ‘tish jarayoni hisoblanib, nafas va qon aylanish faoliyati to ‘xtashi vaqtida bosh miya p o ‘stloq qavati hujayralarida qayta tiklanmaydigan o‘z- garishlar yuzaga kelgungacha davrni o ‘z ichiga oladi. Nerv hujayralari total gipoksiyani 3 min 10 sek ko ‘tarishi mumkin. Klinik o ‘lim 4-5 m inut davom etadi. Bu vaqt ichida o ‘lavotgan organizmni tiriltirish mumkin bo ‘ladi. Shuni belgilash kerakki, gipotermiya sharoitida bu vaqt cho‘zilishi ham mumkin, past haroratda bosh miya hujayralarining kislorodga ehtiyoji kamayadi. Qon aylanishi va nafas to ‘xtagandan keyin bosh miya to ‘qima- larida, miokardda, jigarda, o ‘pka va buyraklarda oksidlanish jarayonlari buzilib, m oddalar almashinuvining kislotali qoldiqlari y ig ‘iladi va og ‘ir m ctabolik atsidoz rivojlanadi. Klinik o ‘lim boshidayoq, m a’lum darajada hujayra tuzilishi buziladi, lekin 5 - 6 minutdan keyin ham bosh miyaning bir qancha hujayralari hali tiklanish xususiyatiga ega b o ‘lishi mumkin. Bu organizmni tiriltirish imkoniyatini beradi. Bunda MNS plastikligi katta aham iyatga ega, xalok b o ‘lgan hujayra funksiyasini boshqa sog‘lom hujayralar o ‘z zimmasiga oladi. Birinchi navbatda bosh m iya p o ‘stloq qavati va m iyacha hujayralari nobud boMadi. Bu esa reanim atsiya m uolajalarini natijasizligiga sabab bo ‘lishi mumkin. SHuning uchun yurak va nafas faoliyatini klinik o ‘limdan keyin 1 5 - 2 0 daqiqa ichida tiklash mumkin va har qanday sharoitdan q at’iy nazar, reanim atsiya muolajalarini boshlam agan shifokom i bu borada oqlash qiyin. Bu bizning sog‘liqni saqlashdagi qonunimizdir. Gippokrat zam onidan bizning davrgacha bem om ing hayoti uchun oxirigacha y a ’ni oxirgi nafas va yurak urishigacha kurashish kerak degan tushuncha bor edi. Rcanim atologiya fani va uning rivojlanishi nafas va yurak faoliyati to ‘xtagandan keyin ham bem om ing hayoti uchun kurashish davom etishi kerakligini tasdiqlaydi. Yüklə 3,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|