Uşaq hüquqları haqqında
Azərbaycan Respublikasının Qanunu
Uşaq hüquqları haqqında
AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASININ QANUNU
Bu Qanun Az
ərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, Uşaq Hüquqları Bə
yannam
ə
sin
ə, Uşaq Hüquqlarına dair Konvensiyaya və
dig
ə
r
beyn
əlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında uşaqların hüquqlarını və
azadlıqlarını, uşaqlar barə
sind
ə
dövlə
t
siyas
ə
tinin
ə
sas prinsipl
ərini, onların müdafiə
si sah
ə
sind
ə
dövlət orqanlarının, digər hüquqi və
fiziki şə
xsl
ə
rin v
ə
zif
ə
l
ərini müə
yy
ə
n edir.
I f
ə
sil
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Madd
ə
1. Qanunun t
ə
sir dair
ə
si
Uşaqların bu Qanunda nə
z
ə
rd
ə
tutulmuş hüquqları və
v
ə
zif
ə
l
əri 18 yaşına (yetkinlik yaşına) çatmayan və
tam f
ə
aliyy
ə
t qabiliyy
ə
ti
ə
ld
ə
etm
ə
y
ə
n h
ər bir şə
xs
ə
aid edilir. [1]
Madd
ə
2.
Uşaq hüquqları barə
sind
ə
qanunvericilik
Uşaq hüquqları barə
sind
ə
qanunvericilik bu Qanundan v
ə
Az
ərbaycan Respublikasının digər normativ hüquqi aktlarından ibarə
tdir. Dig
ə
r
normativ hüquqi aktların normaları uşaqların bu Qanunla müə
yy
ən edilmiş hüquq və
az
adlıqlarını məhdudlaşdıra bilmə
z.
Madd
ə
3. Uşaqlar barə
sind
ə
dövlə
t siyas
ə
ti
Uşaqlar barə
sind
ə
dövlə
t siy
ə
s
ə
ti h
ər bir uşağın zə
ruri maddi v
ə
m
əişət şə
raitind
ə
böyüyüb tə
rbiy
ə
olunmasının, mütə
r
ə
qqi t
ə
l
ə
bl
ə
r
əsasında
t
əhsil almasının, layiqli və
t
əndaş kimi
formalaşmasının tə
min edilm
ə
sin
ə
yönə
ldilir.
Dövlə
t siyas
ə
ti milli v
ə
yerli xüsusiyyə
tl
ə
r n
ə
z
ə
r
ə
alınmaqla yaradılmış mə
qs
ədli uşaq sosial proqramları əsasında həyata keçirilir. Bu
proqramların yerinə
yetirilm
ə
sin
ə
dövlət orqanları ilə
yanaşı digər hüquq
i v
ə
fiziki şə
xsl
ə
r d
ə
iştirak edə
bil
ə
rl
ə
r.
Madd
ə
4. Uşaq hüquqlarını müdafiə
ed
ə
n orqanlar, birlikl
ə
r v
ə
t
əşkilatlar
Az
ərbaycan Respublikasında uşaq hüquqlarının müdafiəsini müvafiq icra hakimiyyə
ti, m
ə
hk
ə
m
ə
v
ə
prokurorluq orqanları, bə
l
ə
diyy
ə
l
ə
r,
habel
ə
ictimai birlikl
ə
r, h
əmkarlar ittifaqı təşkilatları tə
min etm
ə
lidirl
ə
r. Bu orqanlar, birlikl
ə
r v
ə
t
əşkilatlar fə
aliyy
ə
tl
ə
rind
ə
uşaq hüquqlarının
üstün mühafizə
si prinsipini
əsas tutmalıdırlar.
Madd
ə
5. Uşaq mə
nafel
ərinin üstünlüyü
Dövlət orqanları, bütün
fiziki v
ə
hüquqi şə
xsl
ər öz fə
aliyy
ə
tind
ə
uşaqların mə
nafel
ərini üstün tutmalı, onların hüquqlarının tə
min olunmasına
şərait yaratmalıdırlar. Azərbaycan Respublikasının normativ hüquqi aktları və
müvafiq orqanların qərarları uşaq mə
nafel
ə
rin
ə
zidd olmamal
ı
v
ə
onların icrası uşaqların həyatına, inkişafına və
t
ə
rbiy
ə
sin
ə
z
ə
r
ə
r g
ə
tirm
ə
m
əlidir. Uşağın hüquq və
m
ə
nafel
ə
rini m
əhdudlaşdıran hər hansı
əqd e tibarsızdır.
Madd
ə
6. Uşaqların hüquq bə
rab
ə
rliyi
Bütün uşaqlar bə
rab
ər hüquqlara malikdirlər. Uşaqların, onların valideynlə
rinin v
ə
ya onları ə
v
ə
z ed
ən şə
xsl
ə
rin sosial v
ə
ə
mlak
v
ə
ziyy
ə
tind
ən, sağlamlığından, irqi və
milli m
ə
nsubiyy
ə
tind
ə
n, dilind
ə
n, t
ə
hsilind
ə
n, dinind
ən, siyasi baxışlarından, yaşayış yerindən asılı
olmayaraq uşaqlar ayrı
-
seçkiliyə
m
ə
ruz qala bilm
ə
zl
ər. Uşaqlar valideynlə
rinin v
ə
ya onları ə
v
ə
z ed
ə
n dig
ər şə
xsl
ə
rin h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
görə
m
ə
s
uliyy
ət daşımır və
valideynl
ə
ri il
ə
bağlı sə
b
ə
bl
ə
r
ə
görə
onların hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına yol verilmir.
Nikahda v
ə
ya nikahdank
ənar doğulmasından asılı olmayaraq uşaqların valideynlə
ri bar
ə
sind
ə
eyni hüquqları vardır.
Madd
ə
7. Uşağın nümayə
nd
ə
l
ə
ri
Uşağın valideynlə
ri, el
ə
c
ə
d
ə
övladlığa götürə
nl
ə
r, q
ə
yyumlar, himay
əçilər, uşaq evlərinin müdiriyyəti uşaqların hüquq və
m
ə
nafel
ə
rini
müdafiə
ed
ən nümayə
nd
ə
l
ə
ridir.
Madd
ə
8. Uşağın yaşamaq və
inkişaf etmək hüququ
H
ər bir uşağın yaşamaq, normal şə
raitd
ə
fiziki,
ə
qli v
ə
m
ə
n
ə
vi c
ə
h
ə
td
ən inkişaf etmək hüququ vardır. Dövlət bu şə
raiti t
ə
min ed
ə
n iqtisadi,
sosial-
hüquqi və
dig
ə
r t
ə
dbirl
ər görməyi, sağlam və
t
əhlü
k
əsiz mühit yaratmağı öz öhdə
sin
ə
götürür.
Madd
ə
9. Uşağın həyatı və
sağlamlığının mühafizəsi hüququ
H
ər bir uşağın hə
yat v
ə
sağlamlığının mühafizə
edilm
əsi hüquqi vardır. Dövlət uşaqların həyatının mühafizə
si v
ə
sağlam inkişafını tə
min
edir, ekoloji t
ə
hl
ükə
sizliyini t
ə
min ed
ən şərait yaradır, onların keyfiyyə
tli yem
ə
kl
ə, içmə
li t
ə
miz su il
ə
t
əchizi üçün müvafiq tə
dbirl
ər görür.
Alkoqol v
ə
tütün məmulatlarının uşaqlara satılması, ə
m
ək şəraiti ağır, zə
r
ərli olan iş yerlə
rind
ə, o cümlə
d
ən yeraltı tunellə
rd
ə, şaxtalarda və
dig
ər yeraltı işlə
rd
ə
, habel
ə
onların ə
xlaqi kamilliyin
ə
m
ə
nfi t
əsir göstə
r
ə
n gec
ə
klublarında, barlarda, elə
c
ə
d
ə
spirtli içkilərin, tütün
m
əmulatlarının, narkotik vasitə
l
ə
rin v
ə
preparatların istehsalı, daşınması, satışı və
saxlanılması işlə
rind
ə
uşaq ə
m
ə
yinin t
ə
tbiq edilm
ə
si
qadağandır. [2]
Madd
ə
10. Uşağın ad və
v
ə
t
əndaşlıq almaq hüququ
H
ər bir uşaq doğulduqdan sonra Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə
uyğun olaraq qeydiyyata alınır və
v
ə
t
əndaşlıq ə
ld
ə
edir.
Uşağa ad valideynlə
r
inin qarşılıqlı razılığı ilə
, valideynl
əri olmadıqda isə
q
əyyumluq orqanlarının razılığı və
ya göstərişi əsasında verilir.
Madd
ə
11. Uşağın tə
rbiy
ə
almaq hüququ
H
ər bir uşağın hə
rt
ə
r
əfli inkişaf etmə
k, milli v
ə
ümumbəşə
ri d
ə
y
ə
rl
ə
r
ə
uyğun, humanizm və
ə
xlaqi prinsipl
ə
r
əsasında tə
rbiy
ə
almaq hüququ
vardır.
Uşağın tə
rbiy
ə
si ail
ə
d
ə
, m
ə
kt
ə
bd
ə
, m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r v
ə
m
ə
kt
ə
bd
ə
nk
ənar uşaq tə
lim-t
ə
rbiy
ə
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
aparılır.
Dövlət uşaqların yaradıcılıq qabiliyyə
tinin, estetik t
ə
rbiy
əsinin inkişafı üçün müxtəlif müə
ssis
ə
l
ər yaradır, habelə
bel
ə
müə
ssis
ə
l
ə
rin
yaradılmasında ictimai təşkilatlara köməklik göstə
rir.
Zorakılıq, qəddarlıq təbliğ edə
n v
ə
ya erotika v
ə
pornoqrafiya mövzusunda olan, habelə
uşaqların psixi və
m
ə
n
əvi inkişafına zə
r
ə
rli t
ə
sir
göstə
r
ə
n filml
ə
rin,
ə
d
əbiyyatların və
dig
ə
r v
ə
saitl
ərin uşaqlar arasında yayılması və
nümayişi, habelə
bunların hazırlanmasına uşaqların cə
lb
edilm
əsi qadağandır.
Madd
ə
12. Uşağın azadlıq və
şəxsi toxunulmazlıq hüququ
Uşaq azadlıq və
şəxsi toxunulmazlıq hüququna malikdir.
M
üstəsna hal kimi uşağın tutulmasına, hə
bs edilm
ə
sin
ə
yalnız Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində
n
ə
z
ə
rd
ə
tutulmuş ə
saslar
mövcud olduqda yol verilə
bil
ər. Uşaq tutulduqda və
ya h
ə
bs edildikd
ə
bu bar
ə
d
ə
onun valideynl
ə
rin
ə
v
ə
ya dig
ər qanuni nümayə
nd
ə
l
ə
rin
ə
d
ə
rhal m
ə
lumat verilm
ə
lidir.
Uşaqların hüquqları və
qanuni m
ə
nafel
əri pozulduqda, o cümlə
d
ə
n valideynl
əri (onlardan biri) uşağın tə
hsili, t
ə
rbiy
əsi üzrə
v
ə
zif
ə
l
ə
rini yerin
ə
yetirm
ə
dikd
ə
v
ə
ya valideynlik hüquqlarından sui
-istifad
ə
etdikd
ə
uşaq öz hüquqlarını qorumaq üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına, 14
yaşına çatdıqda isə
m
ə
hk
ə
m
ə
y
ə
müraciə
t etm
ək hüququna malikdir. [3]
İstə
nil
ə
n fiziki v
ə
ya hüquqi şəxs uşaqlarla qə
ddar r
əftar hallarını müşahidə
etdikd
ə
bel
ə
r
əftarın qarşısının alınması üçün müvafiq orqanlara
müraciə
t ed
ə
bil
ə
r.
Valideynl
ə
rin v
ə
ya dig
ər şə
xsl
ərin uşaqlarla qə
ddar r
ə
ftara yol verm
əsi, onlara qarşı psixi və
fiziki zor t
ə
tbiq etm
əsi, uşaqların hüquqlarını
pozması Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə
müə
yy
ə
n edilmi
ş qaydada valideynlik hüquqlarından mə
hrum edilm
ə
y
ə
, habel
ə
inzibati v
ə
ya cinay
ə
t m
ə
s uliyy
ə
tin
ə
s
ə
b
ə
b olur.
Madd
ə
13. Uşağın zə
ruri maddi t
ə
minat hüququ
Uşağın Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə
müə
yy
ən edilmiş minimum dolanacaq xə
rcl
ə
rind
ə
n az olmayan maddi t
ə
minat almaq
hüququ vardır.
Madd
ə
14. Uşağın vicdan, fikir və
söz azadlığı
H
ər bir uşağın vicdan, fikir və
söz azadlığı vardır.
Valideynl
ə
r, dig
ər şə
xsl
ə
r v
ə
dövlət orqanları uşağın vicdan, fikir və
söz azadlığına hörmə
tl
ə
yanaşmalıdırl
ar.
Uşağın sə
hh
ə
tin
ə
z
ə
r
ə
rli t
ə
sir göstə
r
ə
n dini ayinl
ərin icrasına cə
lb edilm
əsi qadağandır.
Madd
ə
15. Uşağın mə
lumat azadlığı
Az
ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə
uyğun olaraq hər bir uşağın ə
qli v
ə
fiziki inkişafı üçün zə
ruri olan ist
ə
nil
ə
n m
ə
lumatı axtarmaq,
ə
ld
ə
etm
ək, ötürmə
k v
ə
yaymaq hüququ vardır.
Madd
ə
16. Uşağın ə
sas v
ə
zif
ə
l
ə
ri
C
ə
miyy
ə
td
ə
davranış qaydalarına ə
m
ə
l etm
ə
k, Az
ərbaycan Respublikasının dövlə
t r
ə
mzl
ə
rin
ə
b
ə
l
ə
d olmaq, bilikl
ə
r
ə
yiy
ə
l
ə
nm
ək, özünü
faydalı fə
aliyy
ə
t
ə
hazırlamaq,
valideynl
ə
r
ə
, dig
ə
r v
ə
t
əndaşların hüquq və
m
ə
nafel
ə
rin
ə, öz xalqının və
başqa xalqların ə
n
ə
n
ə
l
ə
rin
ə
v
ə
m
ə
d
ə
ni s
ə
rv
ə
tl
ə
rin
ə
hörmə
tl
ə
yanaşmaq, tarix və
m
ə
d
ə
niyy
ə
t abid
ə
l
ə
rini,
ətraf mühiti qorumaq və
Az
ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi
il
ə
n
ə
z
ə
rd
ə
tutulmuş digə
r v
ə
zif
ə
l
ə
ri yerin
ə
yetirm
ək uşağın borcudur.
Bu v
ə
zif
ə
l
ərin uşaq tə
r
ə
find
ə
n d
ə
rk edilm
ə
sin
ə
v
ə
icrasına valideynlərin, müvafiq orqanların və
t
əhsil müə
ssis
ə
l
ərinin uşaqlar arasında izahat
v
ə
t
əbliğat aparmaları yolu ilə
nail olunur.
II f
ə
sil
UŞAQ VƏ AİLƏ
Madd
ə
17. Uşağın ailə
d
ə
yaşamaq hüququ
Uşağın ailə
d
ə
valideynl
ə
ri il
ə
birg
ə
yaşamaq, onlardan qayğı görmək hüququ vardır. Qanunvericiliklə
n
ə
z
ə
rd
ə
tutulmuş hallardan başqa
valideynl
ə
rin ist
ə
yin
ə
zidd olaraq uşağı onlardan ayırmaq qadağandır.
Madd
ə
18. Valideynl
ə
rind
ən ayrı yaşayan uşağın hüququ
Valideynl
ə
rinin h
ə
r ikisind
ə
n v
ə
ya birind
ən ayrı yaşayan uşağın onları tanımaq, habelə
bu ona m
ə
nfi t
ə
sir göstə
rmirs
ə
, valideynl
ə
ri il
ə
ünsiyyə
td
ə
olmaq hüququ vardır.
Madd
ə
19. Valideynl
ərin hüquq və
v
ə
zif
ə
l
ə
ri
Valideynl
ərin uşağın tə
rbiy
ə
sind
ə
b
ə
rab
ər hüquq və
v
ə
zif
ə
l
əri vardır. Onlar uşağı sağlam böyütməli, ümumbəşə
ri v
ə
milli d
ə
y
ə
rl
ə
r
əsasında
t
ə
rbiy
ə
etm
əli, müstə
qil h
əyata hazırlamalıdırlar. Uşağın qabiliyyətinin inkişaf etdirilmə
si, onun maddi v
ə
m
ə
n
ə
vi t
ə
l
əbatlarının tə
min
edilm
əsi, hüquq və
m
ə
nafel
ərinin mühafizə
si valideynl
ə
rin
ə
sas v
ə
zif
ə
l
ə
ridir.
Valideynl
ərin uşaqlar barə
sind
ə
hüquq və
v
ə
zif
ə
l
ə