3.5. Bilik və cəmiyyətdə biliyə münasibət
Bütün tədqiqat boyunca bir məqam aşkar görünürdü: bir çox insan hesab edirdi ki, cəmiyyət ƏU
üçün təhsil imkanlarının yaradılmasına dair yeni yanaşmanı qəbul etməyə hazır deyildir. Müsahibə
verən ekspertlərin, vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin, məktəb kollektivinin əksəriyyəti hesab
edirdi ki, inkluziv təhsil tədbiri əlilliyi olan uşaqların təhsilində əsaslı dəyişiklik deməkdir. ƏU-ın
sorğuda iştirak edən valideynlərinin və müəllimlərinin yalnız yarısı bildirdi ki, cəmiyyətdə əlilliyi
olan uşaqlara müsbət münasibət göstərilir. Onların 10%-dən az hissəsi ƏU-a göstərilən münasibətin
mənfi olduğunu, əksəriyyəti isə bu barədə heç bir münasibət bildirməmişdir.
Tipik uşaqların anaları ilə aparılan HQM nəticəsində məlum oldu ki, valideynlər əlilliyi olan
uşaqların ümumi məktəbə qəbul edilməsi haqqında məhdud bilik və təsəvvürə malikdirlər.
Valideynlərin əksəriyyəti hesab edir ki, yalnız orta əlillik dərəcəsinə və ya fiziki əlilliyə malik olan
ƏU ümumtəhsil məktəbə qəbul edilə bilərlər. HQM-in nəticələri ona dəlalət edir ki, tipik uşaqların
valideynləri (xüsusilə rayonlarda) hesab edirlər ki, ciddi əqli əlilliyi olan uşaqlar məktəbdən
kənarda saxlanmalı və xüsusi məktəblərə qəbul edilməlidirlər. Eyni zamanda ƏU-ın sorğuda iştirak
edən valideynlərinin 20%-i öz əlilliyi olan uşaqlarının ümumi məktəbə getmələrinə razı
29
Yevlax İnkluziv təhsili sınaqdan keçirən dörd rayondan biridir. Valideynlərin bu cür fikirləri ictimai münasibətlərdə ciddi
dəyişikliyin baş verməsi kimi qəbul oluna bilər.
ƏU məktəbə getdikdən sonra onlarda hansı müsbət dəyişikliklərin
baş verdiyini müşahidə etdiniz (1 = az, 5 = çox)?
Valideynlər Müəllimlər Direktorlar
Valideynlərə münasibət
3.8
4.0
Həmyaşıdlara münasibət
3.8
3.9
Hissləri
ifadə
etmək
bacarığının inkişaf etməsi
3.6
3.8
Gündəlik həyat bacarıqları
3.5
3.6
Müstəqil təfəkkür
3.4
3.5
Səhhət
2.6
2.8
24
olmadıqlarını bildirdi
30
. Digər tərəfədən sorğuda iştirak edən müəllimlərin yalnız 58%-i ƏU-ın
ümumi məktəbə qəbul edilmələrini dəstəklədi. Onlar tipik uşaqların öz əlil həmyaşıdları ilə pis
davranacaqlarından və ya pis rəftar edəcəklərindən ehtiyat edirlər. Bundan əlavə, müsahibə verən
bir çox müəllim hesab edir ki, ƏU-ın tipik uşaqlarla bir yerdə təhsil almaları müəyyən çətinliklərin
yaranmasına səbəb olacaqdır. (Məsələn; dərs keçmək üçün daha çox vaxta ehtiyac olacaqdır və ya
tədrisin keyfiyyəti aşağı düşəcəkdir, çünki ƏU-a dərsi izah etmək üçün daha çox vaxt lazımdır və
s.
31
.) Nəhayət, müəllimlərin əksəriyyəti hesab edir ki, cəmiyyət (xüsusilə valideynlər) inkluziv
təhsili qəbul etməyə hazır deyildirlər. Ekspertlər bu cür fikirləri ƏU üçün nəzərdə tutulan təhsil
tədbirlərinin həyata keçirilməsinə mane olan ciddi amillər hesab edirdilər, və onlar bu sahədə
islahatları səmərəli şəkildə həyata keçirmək üçün həmin fikirləri aradan qaldırmaq məqsədilə
ictimaiyyətin məlumatlandırılması kampaniyalarını keçirməyi təklif edirdilər Bir qisim
respondentin fikrincə, inkluziv təhsil islahatlarına başlamazdan əvvəl, əlilliyi olan uşaqlara qarşı
cəmiyyətdə tolerant münasibət formalaşdırılmalıdır.
Lakin yuxarıda göstərilən tədqiqat nəticələri cəmiyyətin əlilliyi olan uşaqlara münasibəti ƏU-ın
təhsilinə mane olacaq dərəcədə mənfi olmadığını göstərir. Tipik uşaqların valideynləri ilə keçirilən
HQM nəticəsində məlum oldu ki, onlar bütövlükdə ƏU-ın ümumtəhsil məktəblərə getmələrinə
müsbət yanaşırlar. Bundan əlavə, Cədvəl 10-da göründüyü kimi, ƏU-ın valideynlərinin əksəriyyəti
bildirdi ki, onların uşaqları məktəb haqqında xeyli müsbət təəssürata malikdirlər. Yeganə maneənin,
ciddi əqli çatışmazlığa malik olan uşaqların sinif otağında digər uşaqlar üçün təhlükəli ola
biləcəkləri ehtimal edilirdi. Belə məlum olur ki, ƏU-ın ümumtəhsil məktəblərə getmələrinə
cəmiyyətin münasibəti o qədər də mənfi deyildir və ola bilsin ki, əlilliyin ciddiliyi barədə xüsusi
biliklərin olmaması hazırkı yanlış təsəvvürlərin yaranmasına səbəb olmuşdur.
30
Sorğu vərəqəsində bu məsələ daha dərindən tədqiq edilmirdi, buna görə də sorğuda iştirak edən valideynlərin fikirləri arasında olan
böyük ziddiyyətlərin səbəbini izah etmək çətindir. Aydındır ki, bu məsələ daha çox tədqiq edilməlidir; buna baxmayaraq, mümkün
səbəblərdən biri ƏU-ın valideynlərinin utanc hissidir və ya əvvəllər uğursuz cəhdlər göstərməsidir.
31
Əlbəttə ki, bu, utanc hissinin əlamətidir. 2006-cı ildə müstəqil təhlilçinin İnkluzivinkluziv təhsil proqramının sınaqdan
keçirilməsini qiymətləndirməsinin nəticələri haqqında hesabatdan məlum oldu ki, “müəllimlərin 86%-i əlilliyi olan uşaqların sinif
otağında olmasının təhsilin ümumi keyfiyyətinə müsbət təsir göstərdiyini və ya heç bir təsir göstərmədiyini bildirdi.” (Əlilliyi olan
uşaqlar – İnkluziv təhsil layihəsi: ikinci ilin qiymətləndirilməsi haqqında hesabat, 2006-cı il, Təhsildə yeniliklər mərkəzi, Əyyub
Hacıyev, sosial təminat üzrə mütəxəssis).
Qrafik 10.
ƏU
-
ın məktəb təəssüratları
85.8
96.9
88.1
14.2
3.1
11.9
ƏU məktəbdə
özlərini yaxşı hiss
edirlər
ƏU
-
ın məktəbdə
tipik dostları var
ƏU məktəbə
getməyi
xoşlayırlar
Hə
Yox
Suallar:
Sizin uşağınız məktəbdə özünü necə hiss edir
?
Sizin uşağınızın məktəbdə tipik dostları vardırmı
?
Sizin uşağınız məktəbə getməyi xoşlayırmı
?
25
3.6 Xidmətkər
Əlilliyi olan uşaqlar üçün xüsusi xidmətlər rahat və mənalı təhsil fəaliyyətinə imkan yaradan
mühüm amillərdən biridir. Buna görə də bu cür xidmətlərin mövcudluğu ƏU-a verilən təhsilin
keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan əsas meyarlardan biridir. Tədqiqat nəticəsində
məlum oldu ki, bu cür xidmətlərə böyük ehtiyac vardır. Sorğuda iştirak edən valideynlərin böyük
əksəriyyəti (94,6%-i) bildirdi ki, onlar özləri əlilliyi olan uşaqlarına xidmət göstərirlər.
Valideynlərin təxminən 25%-i onların uşaqlarına əlavə xidmətlərin mütəxəssislər tərəfindən
göstərilməsini qeyd etdilər. Müəllimlərin və direktorların təxminən yarısı hesab edir ki, əlilliyi olan
uşaqlar göstərilən xidmətlərdən bəhrələnə bilirlər. Sorğu zamanı aşkar olundu ki, bu cür xidmətlərin
müxtəlif cəhətləri aşağıda qeyd olunmuşdur.
Azərbaycanın hazırkı qanunvericiliyində təsbit edilmişdir ki, sağlamlıq imkanları məhdud olan
şəxslər tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiyanın (TPPK) və Tibbi-sosial ekspert komissiyalarının
(TSEK) göstərdikləri xidmətlərdən pulsuz istifadə etmək hüququna malikdirlər. Bundan əlavə, onlar
icbari təhsil və peşə təhsili almaq, psixoloji xidmətlərdən və nitq terapiyası xidmətlərindən istifadə
etmək hüququna malikdirlər. Lakin qanunvericiliyin bu müddəalarının məzmunu qeyri-müəyyəndir
və əksər hallarda xidmətlərin növləri, habelə əlilliyi olan uşaqlara və onların ailələrinə təklif olunan
xüsusi xidmətlər həmin müddəalarda dəqiqliklə müəyyən edilmir (bu barədə daha ətraflı məlumat
hesabatın müvafiq bölməsində göstərilmişdir).
Mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq, TN-in tabeliyində olan, ƏU-a təhsil xidmətlərinin
göstərilməsi haqqında qərar qəbul etmək səlahiyyətinə malik olan TPPK fəaliyyət göstərir.
Komissiya Səhiyyə, Təhsil, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirliklərinin nümayəndələrindən
ibarət olub, ildə bir dəfə hər bir əlil uşağı müayinə etmək və onlara mövcud təhsil xidmətlərindən
birini (ev təhsili, inteqrativ sinif, inkluziv sinif, xüsusi və ya internat məktəbi) təyin etmək üçün
Qrafik
11. Müəllimlərin xüsusi xidmətlər haqqında biliyi (%)
58.1
31.1
10
0.8
54.2
34.1
10.7
0.9
88.9
7.4
3.7
0
Psixoloq
Nitq terapevti
Fizioterapevt
Əmək gigiyenası terapevti
Cəmi
Şəhər
Kənd
Sual:
Sizin bildiyinizə görə, ƏU
-
a hansı xüsusi xidmətlər göstərilir
?
26
cavabdehdir.
32
TPPK-ın rayon şöbələri vardır, habelə paytaxt şəhərdə bir mərkəzi komissiyası
vardır.
Bakı şəhərində xüsusi məktəblərin müəllimləri ilə aparılan HQM zamanı həmin məktəblərin ƏU-a
müxtəlif növlərdə xüsusi xidmətlər göstərməsi, onların təhsil və tibb ehtiyaclarını ödəmək üçün
lazım olan avadanlıqlarla təchiz edilməsi qeyd edilmişdir. Digər məktəblərə gəldikdə isə, tədqiqat
nəticəsində məlum oldu ki, bütün məktəblər zəruri xidmətləri göstərmək imkanında deyil.
Müəllimlərin əksəriyyəti, tədris etdikləri məktəblərdə yalnız psixoloqun, bəziləri isə nitq
terapevtinin olduğunu bildirdi.
Sorğuda iştirak edən valideynlərin yalnız 25,8%-i bildirdi ki, onların əlilliyi olan uşaqlarına əlavə
xüsusi xidmətlər göstərilir. Məktəb direktorlarının və müəllimlərin isə 80%-i bildirdi ki, onların
məktəbləri xüsusi xidmətlər göstərir
33
. Valideynlər müxtəlif mütəxəssislərə ehtiyac olduğunu
bildirdilər və həmin mütəxəssislər arasında ən çox tələbat fizioterapevtədir (28%). Valideynlər
bildirdi ki, onların uşaqlarının nitq terapevti, əmək terapevti, psixoloq xidmətləri və ümumi tibbi
xidmətlərə ehtiyacı vardır. Tədqiqat nəticələri göstərir ki, şəhər və kəndlərdə yaşayan valideynlərin
bu barədə olan fikirləri üst-üstə düşür.
Digər tərəfdən tədqiqat nəticəsində, məktəblərin psixoloq, nitq terapevti, fizioterapevt və əmək
terapevti ştatlarına malik olmaları aşkar oldu. Cədvəl 11-də göründüyü kimi müəllimlər arasında
aparılan sorğunun nəticələrinə uyğun olaraq, məktəblərdə ən çox göstərilən xüsusi xidmət növü
psixoloji dəstəkdir. Məktəb direktorları arasında aparılan sorğunun nəticələri də eyni olmuşdur: 41
məktəb direktorundan 30-u yalnız psixoloq ştatına malik olduğunu bildirmişdir. Bundan əlavə,
xüsusi məktəblərdə fizioterapevt və nitq terapevti ştatları da vardır. Lakin məlumatdan göründüyü
kimi, kənd məktəblərinin əksəriyyəti lazımi xidmət göstərə bilmir
34
. Buna səbəb ümumtəhsil
məktəblərində psixoloq ştatı istisna olmaqla, digər xüsusi mütəxəssislərin olmamasıdır.
Tədqiqat əsasında həmin mütəxəssislər üçün keçirilən təlimlərin kəmiyyət və keyfiyyəti haqqında
etibarlı məlumat əldə etmək mümkün olmadı. Əmək terapevti ölkədə yeni peşədir və buna görə də
həmin sahədə kadr çatışmazlığı vardır. Digər tərəfdən bəzi QHT ekspertləri hesab edirlər ki, həmin
universitet proqramlarının əksəriyyəti kurrikulumun keyfiyyəti baxımından və tələbələrin təcrübi
bacarıqlara yiyələnməsi baxımından geridə qalırlar. Məsələn, ekspertlər hesab edirlər ki,
universitetin psixologiya proqramı yüksək dərəcədə nəzəriyyəyə əsaslanan kurrikulumdur və
gələcək məktəb psixoloqlarına az təcrübi bacarıq öyrədir. Bundan əlavə, həmin universitet proqramı
əsasında tələbələrə ƏU-la deyil, tipik uşaqlarla işləmək bacarıqları öyrədilir. Bundan əlavə, həmin
tələbələr tətbiqi-pedaqoji bacarıqlara deyil, daha çox psixo-diaqnostika bacarıqlarına yiyələnirlər.
Həmçinin, universitet proqramları hələ də defektologiya nəzəriyyəsi əsasında həyata keçirildiyindən
inkluzivlik anlayışı həmin nəzəriyyəyə daxil deyildir. Ekspertlər ölkədə mövcud olan digər
mütəxəssisləri də eyni cür qiymətləndirirlər. Əslində demək olar ki, müsahibə verən bütün hökumət
nümayəndələri ƏU-ın təhsilinin bu cəhəti ilə əlaqədar olan çətinlikləri qeyd etdilər.
Əvvəlki bölmələrdə qeyd edildiyi kimi, əlilliyi olan uşaqlara xüsusi xidmətlər göstərən günərzi tibbi
reabilitasiya mərkəzlərinin sayı azdır. Əsasən əlilliyi olan uşaqların valideynləri tərəfindən təsis
edilən bu mərkəzlərin hamısı beynəlxalq tərəfdaş təşkilatların şöbələri kimi fəaliyyət göstərir və
əksər hallarda beynəlxalq ekspertlər həmin mərkəzlərin heyəti üçün təlim kursları keçirirlər. Öz
ölçüsünə, keyfiyyətinə, metodologiyasına, hədəfinə və iş həcminə görə bir-birindən fərqlənən bu
32
Bu məktəblər barədə müxtəlif terminlər istifadə olunur. Digər terminlərdən biri “internat məktəblər”dir və həmin termin bu
hesabatda istifadə ediləcəkdir.
33
Valideynlərin və müəllimlərin/direktorların cavabları arasında bu ciddi fərqin səbəbini tədqiqat nəticələri əsasında izah etmək heç
cür mümkün deyildir. Səbəblərdən biri ondan ibarət ola bilər ki, sadəcə valideynlər bu cür xidmətlərdən xəbərdar deyildirlər və ya
onların uşaqları məktəbdə bu cür xidmətlərdən heç zaman bəhrələnməmişdirlər.
34
Qeyd etmək lazımdır ki, kənd məktəbləri haqqında məlumat statistik əhəmiyyət kəsb etməyə bilər, çünki kənd məktəblərində
işləyən yalnız 27 müəllim bu suala cavab vermişdir.
27
mərkəzlər əlilliyi olan uşaqların müalicəsi sahəsində mövcud olan ciddi çatışmazlıqları aradan
qaldırmaq üçün xeyli iş görürlər.
Lakin bu mərkəzlərin bir sıra problemləri də mövcuddur. Əksər mərkəzlərin şəhərlərdə (əsasən
Bakı, Sumqayıt və Gəncə və bu şəhərlərə yaxın olan ərazilərdə) yerləşməsi səbəbindən az qisim əlil
uşaqlar belə xidmətlərdən yararlana bilirlər. Bundan əlavə, mərkəzlərin fərqli reabilitasiya
metodologiyalarından istifadə etməsi, onların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və keyfiyyətinin
təmin edilməsini çətinləşdirir. Həmin mərkəzlər yalnız donor vəsaiti hesabına
maliyyələşdirildiyindən, onların fəaliyyətinin davamlı olmasında problemlər yaranır. Mərkəzlərin
təbliğatının zəif olması əlil uşaqları olan valideynlərin belə mərkəzlər barədə məlumatsızlığına
səbəb olur. Sorğuda iştirak edən valideynlərin təxminən 5%-i xidmət göstərən mövcud müəssisələr
arasında tanıdıqları reabilitasiya mərkəzlərini sadaladılar. Direktor və müəllimlərin böyük
əksəriyyəti isə bu mərkəzlər barədə məlumatsız olduqlarını bildirdilər
.
Əksər mərkəzlərin heyəti əlillər üçün peşəkar mütəxəssis hazırlansa da onların bu sahədə işləmək
üçün müvafiq təhsil sənədləri yoxdur. Tədqiqatların təhlili göstərir ki, bu mərkəzlər müxtəlif
müalicə metodologiyalarından istifadə edirlər, bu isə onların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsini və
keyfiyyətinin təmin edilməsini çətinləşdirir. Həmin mərkəzlərdə bu xidmətlərin göstərilməsi barədə
məlumatlar əhali arasında yayılmamışdır. Əlaqələndirmə işi zəif olduğundan həmin mərkəzlərin
davamlı fəaliyyət göstərməsi çətinləşir.
TPPK-lar özlərini alternativ xidmətlərə yönəldən mənbə kimi təqdim edirlər. Mövcud
qanunvericiliyə uyğun olaraq, həmin komissiyalar ƏU-a və onların ailələrinə zəruri xüsusi
xidmətlər, habelə məşvərətçi və məsləhətçi xidmətləri göstərməlidirlər. Reabilitasiya mərkəzləri ilə
müqayisədə TPPK-lar barədə əlil uşağı olan hər bir valideyn məlumatlıdır. 51 direktordan 17-si,
ƏU-ın sorğuda iştirak edən valideynlərinin yalnız 17%-i, müəllimlərin isə 21%-i TPPK xidmətləri
barədə xəbərdar olduqlarını bildirdilər. Məlumatdan göründüyü kimi, hələ də respondentlərin
əksəriyyəti TPPK-ların vəzifə və səlahiyyətləri haqqında heç bir məlumata malik deyildir Eyni
nəticələr tipik uşaqların valideyn və müəllimləri ilə aparılan müzakirələr əsasında da aşkar edildi.
Tədqiqatın nəticələrindən məlum oldu ki, aztəminatlı ailə kateqoriyasına daxil olmayan ailələr
TPPK-nın xidmətləri barədə daha az məlumatlıdırlar.
Mürəkkəb cədvəl: ailə gəliri və TPPK barədə məlumatların əlaqəsi
Ailənin aylıq gəliri
(AZN)
Sizin
Pedaqoji-
psixoloji-tibbi
komissiya
haqqında
məlumatınız varmı?
Cavabların
sayı
Cavabların
faiz nisbəti
50 AZN-dən az
Hə
39
83,0
Yox
8
17,0
50 – 100 AZN
Hə
86
57,0
Yox
65
43,0
100 – 150 AZN
Hə
153
63,2
Yox
89
36,8
150 – 200 AZN
Hə
125
53,6
Yox
108
46,4
250 AZN və daha
çox
Hə
74
50,0
Yox
74
50,0
28
Maraqlıdır ki, məlumata uyğun olaraq, ayda 50 AZN-dən az pul qazanan ailələr TPPK-nın
xidmətləri barədə daha çox məlumata malikdir. Bunun səbəblərindən biri odur ki, aztəminatlı
ailələrin əlil uşaqlar üçün xidmətlərə ehtiyacı var. Bundan əlavə, komissiyanın təsdiq etdiyi sənədə
əsasən ailə dövlət yardımı ala bilər: Digər tərəfdən bu məlumatdan görünür ki, imkanlı ailələrin
uşaqları təhsil almırlar, çünki həmin ailələr öz əlilliyi olan uşaqlarına təhsil verə bilmək üçün
komissiyadan müvafiq göndəriş almalıdırlar. Yuxarıdakı cədvəldən göründüyü kimi, ayda 250
AZN-dən çox məbləğdə gəliri olan ailələrin ƏU-larının üçdə biri məktəbə getmir
35
, ayda 50 AZN-
dən az məbləğdə gəliri olan ailələrinin böyük əksəriyyətinin ƏU-ları isə təhsilə cəlb edilir.
Bundan əlavə, tədqiqat nəticəsində məlum oldu ki, valideynlərin təhsilinin səviyyəsi və
komissiyanın xidmətləri barədə bilikləri arasında heç bir əhəmiyyətli asılılıq yoxdur. Yuxarıda
verilmiş cədvəldən göründüyü kimi
36
, valideynin komissiya haqqında məlumata malik olması
təhsilin səviyyəsinə təsir göstərmir: natamam orta təhsilli valideynlərin 45,7%-i, tam orta təhsilli
valideynlərin isə 61,3%-i, ali təhsillilərin 60%-i TPPK-ları haqqında məlumata malik olduğunu
bildirdi. Göründüyü kimi, komissiyalar barədə məlumatlılıq təhsilin səviyyəsi ilə deyil, ailənin
təminatlılıq baxımından fərqlidir.
Buna baxmayaraq, respondentlərin böyük əksəriyyəti (müvafiq olaraq 88%-i, 87%-i və 92%-i)
TPPK-nın müəyyən səlahiyyətə malik olduğunu təsdiq etdilər. Buna səbəb, maraqlı tərəflərin
əksəriyyətinin komissiyaların vəzifə və səlahiyyətləri barədə tam məlumata malik olmaması ilə izah
etmək olar. Respondentlərin bildirdikləri rəylərə əsasən, hətta insanlar TPPK-nın mövcud olduğunu
bildikləri halda belə, TPPK-nın göstərdiyi xidmətlər barədə məlumatlı deyillər. Valideynlər və
müəllimlərin əksəriyyəti TPPK-ları “şəhadətnamə verən müəssisə” kimi təsvir etdilər. Valideynlərin
az qismi müvafiq mövzu üzrə TPPK-ların göstərdikləri məşvərətçi və məsləhətçi xidmətlərindən
bəhrələndiyini bildirdi. Sorğuda iştirak edən müəllimlər və bu sahədə çalışan QHT nümayəndələri
bildirdilər ki, əksər hallarda TPPK-nın yanaşması yeni tələblərə cavab vermir. Bundan əlavə, bəzi
valideynlər bildirdi ki, uşaqların vəziyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı bürokratik maneələrə və
əngəllərə rast gəlirlər
4-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: təhsil pilləsi və TPPK barədə
məlumatların əlaqəsi
Sorğu iştirakçısının
təhsilinin səviyyəsi
TPPK
haqqında
məlumat
Cavabların
sayı
Cavabların
faiz nisbəti
İbtidai
Hə
6
35,3
Yox
11
64,7
Natamam orta
Hə
37
45,7
Yox
44
54,3
Orta
Hə
263
61,3
Yox
166
38,7
Peşə
Hə
68
55,7
Yox
54
44,3
Texniki
Hə
50
67,6
Yox
24
32,4
Ali
(bakalavr
mərhələsi)
Hə
48
59,3
Yox
33
40,7
Ali
(magistr
mərhələsi)
Hə
5
29,4
Yox
12
70,6
35
Qeyd etmək lazımdır ki, bunun səbəblərindən biri təhsil xidmətlərinin çatışmazlığı ilə izah edilə bilər. Lakin məhz bu halda bizim
məlumatların təhlilləri bir-birini tamamlayır: daha çox pul qazanan ailələr TPPK haqqında heç nə bilmirlər və onların uşaqları təhsil
almır. Bunun mümkün səbəblərindən birini yoxsul ailələrlə müqayisədə varlı ailələrin utanc hissinin daha böyük olması ilə izah
etmək olar.
36
İbtidai və ali (magistratura) təhsil alan valideynlərin cavabları statistik əhəmiyyət kəsb etmir, çünki müvafiq sorğu iştirakçılarının
sayı həddindən artıq azdır.
29
Ekspertlər komissiyaların əsasnamələrində və fəaliyyətində müəyyən çatışmazlıqların mövcud
olduğunu qeyd etdilər. Həmin çatışmazlıqlar müxtəlif məsələləri əhatə edir. Məsələn, əsasnaməyə
uyğun olaraq, komissiya bir ƏU-ı müayinə etməyə 15-20 dəqiqə sərf etməli və əvvəlki diaqnozu ya
təsdiq, ya da təkzib etməlidir. Lakin beynəlxalq təsnifata görə keyfiyyətli qiymətləndirmə üçün bu
qısa vaxt kifayət deyil. Digər əsas zəif cəhət ondan ibarətdir ki, hazırda ölkədə tətbiq edilən əqli
əlillik dərəcələrinin təsnifatı Sovet dövründən miras qalmışdır və komissiyanın istifadə edə bildiyi
yeganə təlimatdır. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu təsnifat Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST)
tələblərinə cavab vermir və inkluziv təhsil qaydalarına ziddir.
Komissiya üzvlərinin əlavə məvacib ala bilməsi (öz məvaciblərinin 50%-i qədər) əsasnamədə öz
əksini tapsa da, təcrübədə yalnız komissiya sədrləri həmin məbləği alırlar. Bu da komissiya
üzvlərinin öz işinə məsuliyyətlə yanaşmasına mənfi təsir göstərir. Bundan əlavə, rayonlarda
komissiyaların işinə nəzarətin zəif olması da buna şərait yaradır.
Dostları ilə paylaş: |