11
Geştalt psixologiya
Psixologiyanın öyrənilməsinə fəlsəfi mövqedən yanaşan ekzistensializmdən fərqli olaraq
fenomenoloji cərəyan – geştalt psixologiya təbiət elmlərinin ümumi standartlarına sadiq
olduğunu bəyan etmişdir. Maraqlıdır ki, psixologiya ilə əlaqələndirilən təbiət elmi fizika
seçilmiºdir. Bu iºdə geştalt psixologiyanın banilərinin (M.Vertheymer, V.Keler, K.Koffka,
K.Levin) görkəmli fiziklər M.Plank və A.Eynşteynlə şəxsi tanışlıqları az rol oynamamışdır.
Ekzistensializm insanların öz varlıqlarını konkret zaman anında necə dərk etdiklərini izah
etməyə çalışdığı zaman geştalt-psixoloqlar “insanlar onları əhatə edən aləmi necə qavrayırlar?”
sualına cavab tapmağa cəhd edirlər. Öz qavrama nəzəriyyələrini geştaltçılar qavramanı sadə
duyğu komponentlərinin məcmusu hesab edən nəzəriyyələrə qarşı qoyurdular. Yeni nəzəriyyə
qavranılan obraza (geştalta) müstəqil və bütöv fenomen kimi baxmağı təklif edirdi.
Geştalt-psixologiyada mərkəzi yeri “fiqur və fon” konsepsiyası tutur. Fiqur önə doğru
qabaran bütöv bir törəmədir. O, fəzadan kontur vasitəsilə ayrılır ki, fon fiqurun arxasında fərqləri
gah vazaya (güldan), gah da iki sifət kimi qavranıla bilən qoşa təsvirə bənzədir. İnsanlar
informasiyanı elə qəbul edib mənimsəyirlər ki, şüurda mərkəzi yeri vacib və əhəmiyyətli amillər
tutur, az əhəmiyyət kəsb edənlər isə arxa plana keçirlər. Beləliklə, biz fondan özümüz üçün
aktual olanı seçirik və onu geştalta çeviririk. Bu proses fiqurun formalaşması və əvəzolunması
xarakteri daşıyır. Onun konfiqurasiyası isə cari tələbatlardan irəli gəlir. Konkret tələbatla bağlı
olmayan obyekt və hadisələr fonu təşkil edir. Tələbat ödənilən kimi geştalt tamamlanır, yəni öz
əhəmiyyətini itirərək arxa plana keçir, öz yerini formalaşan yeni geştalta verir. Geştalt
dağılmadan dəyişdirilə bilməz. Tələbat ödənilmədikdə geştalt tamamlanmamış qalır.
Tamamlanmamış geştalt psixi proseslərə mənfi təsir göstərən bir sıra problemlərin mənbəyinə
çevrilir. Geştaltın formalaşması ilə insayt anlayışı sıx bağlıdır. İnsayt intellektual məsələlərin
həllində qəfləti aydınlaşma olub, ona müvafiq bütün uyğunlaşma reaksiyalarını dəyişdirmək
xüsusiyyətinə malikdir. Bununla əlaqədar geştalt psixologiya şəxsiyyətin indiki
identifikasiyasına mane olan 4 mexanizmi nəzərdən keçirir:
Birləşmə - insanın özünü digər adamlardan fərqləndirə bilməməsi ilə əlaqədar mexanizmdir.
Belə şəxs özünün “Mən”inin harada qurtarıb özgəsinin “Mən”inin haradan başlandığını dərk
etmir. O həmişə “mən” əvəzinə “biz” sözü işlədir, öz fikir və hisslərini özgələrindən zorla ayırır;
Refrofleksiya – “Mən” və ətraf mühit arasındakı sərhədlərin “Mən”ə doğru yerdəyişməsidir.
Belə pasiyent öz enerjisini kənara yönəltmək əvəzinə, özünə istiqamətləndirir. Məsələn, belə
şəxs öz tələbatını ödəməyə çalışarkən əks-təsirlə qarşılaşırsa, özünə kənar obyekt kimi münasibət
göstərməyə başlayır. Belə xəstələrin “məndən tələb olunur”, “mənə ar gəlir”, “mən
Dostları ilə paylaş: