Və vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat

INFORMASİYA ÖLÇMƏ SİSTEMLƏRİNİN QURULMASININ ƏSASLARI

İnformasiya ölçmə sistemləri
XX əsrin 30 – cu illərində neft və energetika sənayesində ölçmə informasiyasının toplanması və müəyyən məsafəyə ötürülməsi ilə məşğul olan sistemlər yaradılmağa başlandı. Belə sistemlərin yaradılması fikri hələ XIX əsrin II yarısında mey­dana gəlmişdi. 1876 - cı ildə rus alimləri F.Vrangel və İ.Dikov çayda suyun səviyyəsini ölçən sistemi işləyib hazırlamış və burada məlumatın toplanmasında ədəd – impuls üsulundan isti­fadə etmişdilər. 1906 – cı ildə seysmik məlumatların induktiv çeviricilər vasitəsilə toplanması və ötürülməsi sistemi qurul­muşdur. 1932 – ci ildə gərginliyin və gücün ölçülməsinin fotoim­puls sistemi hazırlanmışdır. Ümumi halda belə ölçmə sistemləri nisbətən mürəkkəb informasiya çeviricilərini və qurğularını özündə birləşdirən bir sistemdir. Toplanan və ölçülən məlumatların rabitə kanalları vasitəsilə qəbulu, emalı və ötürülməsi baş verir.
Müasir dövrdə insanlarda hər gün böyük miqdarda informasiya mübadiləsinə təlabat yaranır. Bu halda çoxlu miqdarda ölçmə vasitələrindən istifadə olunması zərurəti meydana çıxır. Nəticədə informasiyanın qəbulu və analizi çətinləşir. Bu halı aradan qaldırmaq üçün rabitə texnikasında informasiya ölçmə sistemləri yaradılır. Ölçmə avtomatlaşdırılır, yəni bu əməliyyatları informasiya ölçmə sistemləri avtomatik olaraq yerinə yetirir. İnformasiya ölçmə sistemləri eyni zamanda informasiyanı emal etmək üçün istifadə olunur. İnformasiya ölçmə sistemlərinin əsas xarakteristikaları ölçülən və nəzarət olunan fiziki kəmiyyətlərin sayı, xətaların kiçik olması, sistemin cəld işləməsi və etibarlılığın yüksək olmasıdır. Həll olunan məsələlərin həcmindən asılı olaraq informasiya ölçmə sistemlərində müxtəlif növ hesablama qurğuları tətbiq olunur. Sadə informasiya ölçmə sisteminin struktur sxemi şəkil 17.1 – də göstərilmişdir:


Şəkil 17.1. İnformasiya ölçmə sisteminin sadələşmiş struktur sxemi
VK veriçi kompleksinin köməyi ilə ölçüləcək obyektdən gələn müxtəlif fiziki kəmiyyətlər qəbul edilir və uyğun informasiya siqnallarına çevrilir. AH analoq hissəsinin tərkibində bir sıra ölçü dövrələri, analoq yaddaş qurğusu, ölçmə kommutatorlari, siqnalı məsafəyə ötürmək üçün kanal və xüsusi qeydedici qurğu olur. RH rəqəm hissəsinin tərkibində bir sıra analoq rəqəm çeviriciləri, rəqəm yaddaş qurğuları, rəqəm hesablama qurğuları və siqnalları kommutasiya etmək üçün qurğu yerləşdirilir. İQ idarəedici qurğu bütün qurğular arasında qarşılıqlı əlaqə yaradır və ölçmənin vaxtını, tezliyini və dəqiqliyini təmin edir. Təyinatına görə informasiya ölçmə sistemləri aşağıdakı növlərə bölünür:

• 
  Ölçmə sistemləri;
  
• 
  Avtomatik nəzarət sistemləri;
  
• 
  Texniki diaqnostika sistemləri;
  
• 
  Təsvirləri tanıma sistemləri.
  

Ölçmə sistemləri birbaşa, dolayı və birgə ölçmələr aparmaq üçün tətbiq olunur. Bu sistemlər obyekt və prosesləri tədqiq etmək üçün də istifadə olunur. Avtomatik nəzarət sistemləri nəzarət obyektinin vəziyyətini müəyyənləşdirir, yəni nəzarət olunan obyektin parametrlərini təyin edir və bu parametrlərin qiymətinin normadan fərqli olması barədə məlumat verir. Texniki diaqnostika sistemləri ölçmənin nəticəsini təsvir sistemlərinə ötürür. Təsvirləri tanıma sistemləri ölçülən informasiyanı emal edir və nəticəni operatora çatdırır. Bütün bu dediklərimiz ölçmənin tez yerinə yetirilməsi və nasazlığın aradan qaldırılması üçün avtomatik yaddaş qurğularına ötürülür. Obyektin işi avtomatik idarə olunur. Bunun üçün rabitə avadanlıqlarında teleölçmə və telenəzarətdən istifadə olunur.