Turizm operatorlik xizmatini tashkillashtirishning asoslari

5.7% ga tushirib yubordi. 
1.2.1 – jadva 
BTT quyidagi 10 ta mamlakatni xalqaro turistlar tashrifi bo`yicha lider 
davlatlar sifatida belgilagan.
 
O`rin
Mamlakat
BTT
 
Hududi
Xalqaro 
turistik 
tashriflar 
(2012)
Xalqaro 
turistik 
tashriflar 
(2011)
O`zgarish 
(2011 
- 
2012) 
(%)
O`zgarish 
(2010- 
2011) 
(%)
1
Fransiya
Europe
83.0 million
81.6 million
1.8
5.0
2
Qo`shma 
Shtatlar
North 
America
67.0 million
62.7 million
6.8
4.9
3
Xitoy
Asia
57.7 million
57.6 million
0.3
3.4
4
Ispaniya
Europe
57.7 million
56.2 million
2.7
6.6
5
Italiya
Europe
46.4 million
46.1 million
0.5
5.7
6
Turkiya
Europe
35.7 million
34.7 million
3.0
10.5
7
Germaniya
Europe 
30.4 million
28.4 million
7.3
5.5
8
Birlashgan 
Qirollik
Europe
29.3 million
29.3 million
0.1
3.6

---

30 
9
Rossiya
Europe
25.7 million
22.7 million
13.4
11.9
10
Malayziya
Asia
25.0 million
24.7 million
1.3
0.6
Xalqaro turizm tushumlari 2011-yilda 1.035 trln dollargacha oshdi 
(€740 
mlrd), real ko`rsatkichlar 2010-yilga qaraganda 3.8%ga o`sgan. 
 
 
1.2.2 – jadval 
BTT ma`lumotlariga asosan quyidagi mamlakatlar xalqaro turizmdan eng 
ko`p daromad olgan davlatlardir. 
 
O`ri
n
Mamlakat
BTT 
Hudud
i
Xalqaro 
turizm 
tushumlar
i 
(2012)
Xalqaro 
turizm 
tushumlar
i 
(2011)
O`zgaris
h 
(2011 
- 
2012) 
(%)
O`zgaris
h 
(2010 
- 
2011) 
(%)
1
Qo`shma 
Shtatlar
North 
America
$126.2 
milliard
$115.6 
milliard
9.2
11.7
2
Ispaniya
Europe
$55.9 milliard
$59.9 milliard
6.6
14.0
3
Fransiya
Europe
$53.7 milliard
$54.5 milliard
1.5
16.2
4
Xitoy
Asia
$50.0 milliard
$48.5 milliard
3.2
5.8
— 
Makao
Asia
$43.7 milliard
$38.5 milliard
13.7
38.3
5
Italiya
Europe
$41.2 milliard
$43.0 milliard
4.2
10.9
6
Germaniy
a
Europe
$38.1 milliard
$38.9 milliard
1.9
12.1

---

31 
7
Birlashgan 
Qirollik
Europe
$36.4 milliard
$35.1 milliard
3.7
8.2
— 
Gan Kong
Asia
$32.1 milliard
$27.7 milliard
16.0
24.6
8
Avstraliya
Oceania
$31.5 milliard
$31.5 milliard
0.2
8.1
9
Tayland
Asia
$30.0 milliard
$27.1 milliard
9.6
25.9
10
Turkiya
Europe
$25.6 milliard
$25.0 milliard
2.4
10.1
1.2.3 - jadval 
BTT quyidagi davlatlarni 2012-yilning Xalqaro Turizm Sarflari bo`yicha top 
o`ntalikka kiritgan.
 
O`rin
Mamlakat
BTT 
Hududi
Xalqaro 
turizm 
sarflari 
(2012)
Xalqaro 
turizm 
sarflari 
(2011)
Bozordagi 
ulushi 
(%)
O`zgarish 
(2011 
- 
2012) 
(%)
1
Xtoy
Asia
$102.0 
milliard
$72.6 
milliard
9.5
28.9
2
Germaniya
Europe
$83.8 
milliard
$85.9 
milliard
7.8
2.5
3
Qo`shma 
Shtatlar
North 
America
$83.5 
milliard
$78.2 
milliard
7.8
6.4
4
Birlashgan 
Qirollik
Europe
$52.3 
milliard
$51.0 
milliard
4.9
2.5

---

32 
5
Rossiya
Europe
$42.8 
milliard
$32.9 
milliard
4.0
23.2
6
Fransiya
Europe
$37.2 
milliard
$44.1 
milliard
3.5
15.7
7
Kanada
North 
America
$35.1 
milliard
$33.3 
milliard
3.3
5.2
8
Yaponiya
Asia
$27.9 
milliard
$27.2 
milliard
2.6
2.6
9
•
Avstraliya
Oceania
$27.6 
milliard
$26.7 
milliard
2.6
3.3
10
Italiya
Europe
$26.4 
milliard
$28.7 
milliard
2.5
8.1
Havo yo`llari ma`lumotlariga asoslanib Master Card Global Destination 
Cities Index quyidagi shaharlarnini 2013-yilning eng mashhur turizm 
destinatsiyalari sifatida qayd etgan. 
1.2.4 - jadval 
Eng mashhur turizm destinatsiyalari. 
O`rin
Mamlakat 
BTT Hududi
Xalqaro turizm tashriflari
1
Bangkok
Asia
15.98 million
2
London
Europe
15.96 million

---

33 
3
Parij
Europe
13.92 million
4
Singapur
Asia
11.75 million
5
Nyu 
York 
City
North America
11.52 million
6
Istanbul
Europe
10.37 million
7
Dubai
Asia
9.89 million
8
Kuala Lumpur
Asia
9.20 million
9
Hong Kong
Asia
8.72 million
10
Barcelona
Europe
8.41 million
Global Turizm hajmi: Butun dunyo iqtisodiyotining eng katta bizness sektori 
hisoblangan Turizm va Sayohat Industriyasi dunyoning 
230 million
ish o`rni 
hamda butun dunyo yalpi milliy mahsulotining 10% ini tashkil etadi. 
1.2.5 - jadval 
Master Card
 
quyidagi shaharlarni 2013 - yilda dunyoning turizmdan eng 
ko`p daromad olgan shaharlari sifatida qayd etadi. 
O`rin
Shahar
BTT Hududi
Xalqaro turistlar xarajatlari
1
New York City
North America
$18.6 milliard

---

34 
2
London
Europe
$16.3 milliard
3
Parij
Europe
$14.6 milliard
4
Bangkok
Asia
$14.3 milliard
5
Singapur
Asia
$13.5 milliard
6
Tokyo
Asia
$12.7 milliard
7
Seul
Asia
$10.8 milliard
8
Dubai
Asia
$10.4 milliard
9
Sidney
Oceania
$10.4 milliard
10
Barcelona
Europe
$8.9 milliard

---

35 
II bob. Turizmda klasterning ijtimoiy – iqtisodiy mohiyati va Turistik 
biznesni tartibga solishda klaster yondashuv tahlili 
2.1 Klasterning mazmuni mohoyati. 
 
Turistik tarmoq o‘zida nafaqat kata miqdordagi balki turistik xizmatlarni 
yetkazib berish jarayonida qatnashadigan boshqa korxonalarni birlashtiradi. 
Hozirda Yevropa mamalakatlari ilmiy va hukumat doiralarida tez – tez “klasterli 
biznes”, “klasterli yondashuv” degan atamalar jarang sochmoqda.
Klaster so‘zi ingilizcha cluster so‘zidan olingan bo‘lib, ―asalari uyasi‖, 
“to’plangan”, “yig’ilgan”, “jamlangan” ma‘nolarini anglatadi. Oldin klaster deb 
elementlarning tarkibidagi xususiyaltar bir biri bilan ajralib turishi yoki bir biri 
bilan bog‘liq bo‘lgan atom, molekula va ionlarning zich joylashishiga va ularning 
o‘zaro bog‘liqliligiga aytilgan.
Klaster 
nazariyasining 
asoschisi, 
raqobatbardoshlik 
strategiyasi 
tushunchasining eng hurmatli mualliflaridan biri bo‘lmish Garvard maktabi 
professori Maykl Porter hisoblanadi. O‘zining ―Конкуренция‖ kitobida u shuni 
ta‘kidlab o‘tadiki, klasterning muvoffaqiyatli rivojlanishi uchun turg‘un rivojlanish 
stretegiyasi bo‘lishi muhim omillardan biri hisoblanadi. Maykl Porter fikricha: 
―Klasterlar – postindustrial iqtisodiyotga o‘tish sharoitida raqobatbardoshlik 
avzalliklariga erishishga qaratilgan manfaatdor tomonlarning urunishlari 
birikishining tashkiliy shakli hisoblanadi.‖ Iqtisodiyotning globallashuvi sharoitida 
manfaatdor tomonlarning urunishlari birikishining tashkiliy shakli hisoblanadi.
Yo‟naltirilgan Klasterlarning eng asosiysi – bu biznes va mintaqa uchun 
innersiya bo‘yicha imkoniyat beradi.
Turistik biznes uchun klaster – bu kelajakda o‘zida raqobatdoshlikni 
ta‘minlashni real imkoniyati hisoblanadi. Ya‘ni korxonaning 5 – 10 va undan 
ko‘proq muddatga uzoq muddatli rivojlantirish strategiyasini yaratish demakdir.
Klasterlar geografik mahalliylashtirilgan va iqtisodiyotning aniq tarmoqlariga 
maxsuslashtirilgan korxonalardan iborat hisoblanadi. Iqtisodiy tizimda klasterli 

---

36 
birlashish quyidagi vazifani amalga oshiradi: “Kuchli korxonalar o‟z izidan 
kuchsizlarini tortadi”.
2.1.1 - chizma 
Manba: Ma‘lumotlar asosida muallif ishlanmasi. 
Postindustrial iqtisodiyot davrida klasterlar – bu bitta hududda joylashgan 
va o‘z ichiga katta, o‘rta va kichik korxonalarni oladigan tashkilotlar guruhi 
(ittifoqi) hisoblanadi. Klasterlar mintaqalarning hududlarini samarali iqtisodiy 
rivojlantiriishini ta‘minlovchi asos va shu orqali mamlakatning samarali 
rivojlanishiga turtki beradigan vositadir.
Klasterlarning yaratilishi va raqobatlantirilishi asosida mintaqaviy 
iqtisodiyotning rivojlanishi biznesning tashabbuskorligini va faolligini, shu bilan 
birga biznesning Qonun chiqaruvchi va Ijro etuvchi hokimiyatlari bilan qo‘shma 
harakatlari nazarda tutiladi. Biznes va hukumatning tarmoqlararo yaratishida va 
rivojlantirilishidagi rollari har xil, lekin shu bilan birga bir – birini to‘ldiruvchi 
hisoblanadi. Klasterlarni rivojlantirish yo‘llaridan biri mintaqaviy boshqaruv 
idorasining iqtisodiy va ijtimoiy dasturlari hisoblanadi. Masalan, Xorazmda 
Klasterlarni rivojlantirish uchun iqtisodiy va ijtimoiy dasturlar ishlanishi kerak. 

---

37 
Klasterlarni shakllantirish uchun ularni ishtirokchilarini ishonchi bir – birlariga 
juda yuqori bo‘lishi kerak. 
M. Porter barcha klasterlarning rivojlanishini bir xilda qo‘llab – quvatlash 
lozim, chunki qay bir klaster jadalroq rivojlanadi, qay biri sustroq kechishini 
oldindan bilish mumkin emas, deb ta‘kidlaydi. Mana shuning uchun ham hozirda 
faqat yuqori rivojlanish sur‘atlariga ega klasterlarga yordam ko‘rsatish tarafdori 
bo‘lgan hukumat siyosati to‘g‘ri emas. Klaster nazariyasi M. Porterning shogirdi 
M. Enrayt tomonidan yanada rivojlantirildi. Raqobatbardoshlikning mamlakat 
ichidagi mintaqaviy tafovutlari va raqobat ustunligining geografik ko‘lamlari 
Enraytning tadqiqod ob‘ekti sifatida xizmat qildi. U raqobat ustunligi xalqaro yoki 
milliy miqiyoslarda emas, balki mintaqaviy darajada yaratiladi, bunda 
mintaqalarning rivojlanishi uchun tarixiy shart – sharoit, biznes yuritish 
madaniyatining turli – tumanligi va ma‘lumot olish kabilar muhim ahamiyatga ega, 
deb taxmin qilgan. 
Natijada, M. Enrayt ―mintaqaviy klaster‖ nazariyasini yaratdi. ―Mintaqaviy 
klaster – bu shunday klasterki, bunda unga a‘zo firmalar geografik jihatdan bir – 
biriga yaqin joylashgan bo‘ladi‖, yoki ―mintaqaviy klaster – bu xo‘jalikning bitta 
yoki bir nechta o‘zaro bog‘liq tarmoqlarida faoliyat yurituvchi firmalar 
aglomeratsiyasi‖.
2.1.2 - chizma