Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

2.1-rasm. B og‘-park qurilishida suv havzalari
atrofini mustahkamlash.
2.2-rasm. O g‘ir texnika vositalari bilan bog‘-parklarda
yer maydonlarini tayyorlash.
Bog‘-parklarda yer maydonlarini tayyorlashda har bir ish 
turi bo‘yicha mutaxassislar yer osti va usti ish tizimlarini, elektr 
tarmoqlari bo'yicha, santexnika ishlari, qurilish ishlari va eng 
asosiysi, ko‘kalamzorlashtirish va obodonlashtirish ishlari 
bo‘yicha ishning bajarilishini kuzatib hisobga olib boradi.
18

---

Yuqorida qayd etilgan ishlami bajarish vaqtida texnika 
xavfsizligi qoidalariga qattiq rioya qilinadi.
Ko‘kalamzorlashtirilgan joylar atrofida to‘rt burchakli 
yo‘lakchalar tashkil etilayotgan vaqtda muhandislik tartib-qoida- 
lari va usullariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi.
Yer maydonlaridagi tuproqlami tayyorlashda quyidagi 
asosiy ishlar tartibiga rioya qilinishi zarur:
a) uchastkalami tayyorlashda tuproq qatlami donador 
bo‘lishi, lekin tuproq loy bo‘lib qotmagan bo‘lishi kerak;
b) yer maydonlari asosiy yer yuza qismidan pastda qolib 
ketmasligi kerak, uning qalinligi 25-30 sm bo‘lib, uni maxsus 
og‘irlikdagi katkalarda yoki texnika vositalari, buldozerlarda 
aylantirib bostirib qo‘yish kerak. Agar yuqoridagi ishlar bajaril- 
masa, maysazorlar yoki ko‘chatlar sug'orilganda yer sathi pastga 
cho‘kib maydonning ko‘rinishi noto‘g‘ri bo‘lib qoladi. Bundan 
ba’zan manzarali o‘simliklar ham zararlanadi, natijada yashil 
o‘simliklar o‘zining shakli bo‘yicha manzarasini yo‘qotadi;
2.3-rasm. Bog'-parkl.iubi \o4aklar qurish.
v) agar tuproq yuza qismida ohak, texnika vositalariga 
ishlatiladigan har xil moylar (bitum), asfaltli maydon yoki quri- 
lishdan qolgan chiqindilar mavjud bo‘lsa, bunday hudud foyda- 
lanishga tayyor emas. Ko‘kalamzorlashtirilayotgan maydonlarda 
ekish ishlarini o‘tkazishdan oldin har 
100-500m2 yer
19

---

maydonidagi tuproq tarkibidan tahlil uchun olinib tekshirib 
ko‘riladi. Agar zarur bo‘lsa, tuproq kerakli miqdorda organik va 
mineral o‘g‘itlar bilan boyitiladi. Yer maydonlari yengil usulda 
tayyorlanadi. Vertikal rejalashtirish asosida yer maydonlarida 
yangi relyef tashkil qilinadi, natijada har xil yog‘inlardan, 
tuproq tarkibini suv va shamol eroziyasidan himoyalab hosildor 
tuproqlami saqlab qoladi. Yer osti sizot suvlari ko‘tarilib keti- 
shining oldi olinadi. 0 ‘z o‘mida tashkil qilingan vertikal 
rejalashtirish tashrif buyuruvchilaming bog‘da bemalol dam 
olishlarini ta’minlaydi.
Vertikal rejalashtirish bo‘yicha ish hajmi va tavsifi ish 
joyining tabiiy joylashishiga, aholining joylashish hududiga 
bog‘liq holda bajariladi. Yer maydonlari bo‘yicha uchastkalarda 
sarf etilayotgan kuch boshqa og‘ir bo‘limlarda ham o‘z o‘mida 
safrlansa, yuqori natijaga erishiladi. Pul-mablag‘ (smeta) esa 
tejab qolinadi
Yer maydonlariga ish olib borishning texnik-iqtisodiy 
samaradorligining ko‘rsatkichlari quyidagicha:
-yer maydonlarida unchalik katta o‘zgarishlar qilmasdan 
kichik hajmda ish bajarish;
-yer maydonlaridagi tuproq tarkibida unchalik yuqori dara- 
jada o‘zgarishlar qilmasdan saqlab qolish.
Bog‘-parklarda vertikal rejalashtirish loyihalashtirishning 
asosiy uslubi bo‘lib:
-vertikal rejalashtirishning sxemasi;
-loyihalashtirishning profilli uslubi;
-yer maydonlaridagi gorizontal loyihalashtirishda nivelir 
syomka ishlarining natijalari.Buning natijasida yer osti va usti 
kommunikatsion tizimlari tashkillashtiriladi.
Bog‘-park xo‘jaligida vertikal rejalashtirish ishlarini o‘tka- 
zishdan oldin maxsus Bosh reja tuzib olinadi. Ushbu reja 
asosida mukammal rejalashtirish ishlari o‘tkaziladi. Bunda: 
arxitektura fasad topshiriqlari va uning qarori; geodezik va 
gidrologik materiallar; yer osti kommunikatsion tizimlari va yer
20

---

bo‘yicha inshootlar; muhandislik qurilish ishlari tizimi va asosiy 
daraxt turlarini joylashtirish sxemasi va hokazolar bajariladi.
Bog‘-park xo‘jaligini obodonlashtirishda 1:1000 yoki 1:500 
masshtab qabul qilinadi. Asosiy rejalashtirish ishlari yer 
maydonlarini har xil chiqindilardan yengil tozalab bo‘lgandan 
so‘ng maxsus kartografik-chizmachilik ishlari asosida bajariladi. 
Ushbu ishlami bajarishda texnika vositalari: buldozer, greyder- 
lar, ekskovatorlar, samosval mashinalar va har xil qo‘lda 
ishlatiladigan ish qurollaridan foydalaniladi.