Toshkent axborot texnologiyalar universiteti qarshi filiali dasturiy injiniring yo

Yuqoridagi kelishmovchilikni inertsiya kuchlari tushunchasini kiritish bilan bartaraf qilamiz: sharni tezlanishi vagondagi jismga boshqa jismlarni ta’siri tufayli emas, balki vagonni Yerdagi kuzatuvchiga nisbatan tezlanuvchan harakati tufayli vujudga keladi. Shuning uchun noinertsial sanoq sistemadagi jismga ta’sir etuvchi bunday kuchlarni (Nyuton kuchlaridan farq qilish uchun) inertsiya kuchlari deyiladi. Bu kuchlarni jismlarga ta’siri ham Nyuton kuchlarinikidek bo’ladi.

Demak vagondagi shar inertsiya kuchi Fi = - m ao ta’sirida harakatga keladi. Shuning uchun noinertsial sanoq sistemalarida jismga ta’sir etuvchi kuchlarni Fn va Fi kuchlarni yigindisi deb qarash kerak

• 
  Inertsiya markazidan o’tgan o’qqa nisbatan aylanma harakat qila oladigan disk ustida m massali sharcha v tezlik bilan OA radius bo’ylab A nuqtaga tomon harakat qilsin. Diskni o’zgarmas burchak tezlik bilan harakatga keltirsak jism OA radius buylab emas, balki OB traektoriya buylab harakatlana boshlaydi. Chunki aylanayotgan diskning har bir nuqtasi bilan bog’liq sanoq sistemasi inertsial sistema bo’lib, bu nuqtalarning chiziqli tezliklari miqdor va yo’nalish jihatdan o’zgarib boradi. Bu o’zgarish nuqtalarning tezlanish bilan harakat qilayotganini bildiradi.
  

• 
  Bunda harakalanayotgan K' sistemada sharchaning tezlanishi umumiy holda
  
• 
  a' = a - ao + an + ak (1)
  
• 
  bo’ladi.
  
• 
  a' - K' sistemaga nisbatan sharchani tezlanishi,
  
• 
  an - normal tezlanish,
  
• 
  ao - ilgarilanma siljishdagi tezlanish,
  
• 
  ak = 2 v ω Koriolis tezlanishi deyiladi.
  
• 
  Uni yuzaga kelish sababi:
  
• 
  diskni aylanishi natijasida jism OB egriroq chiziq bo’yicha siljiydi va uni diskga nisbatan tezligi v o’z yo’nalishini o’zgartadi. Bunda go’yo jismga v tezlikka tik bo’lgan Fk Koriolis kuchi ta’sir qilayotgandek bo’ladi.
  
• 
  Sharchaga ta’sir etuvchi kuchlar
  
• 
  m a' = m a - m ao + m ω2 r + 2mvω bo’ladi.
  

• 
  Bu noinertsial sanoq sistemasidagi dinamikani asosiy tenglamasidir.
  
• 
  Yoki ma' = F + Fin + Fmki + Fkor (2)
  
• 
  bu yerda
  
• 
  Fin = - mao' - noinertsial sanoq sistemasini ilgarilanma harakatiga asoslangan inertsiya kuchi;
  
• 
  Fmki = mω2r - markazdan kuchirma inertsiya kuchi,
  
• 
  Fkor = 2 mvω
  
• 
  yoki
  
• 
  Fkor = 2 m [v • ω ] (3)
  
• 
  Koriolis kuchidir.
  

XULOSA :
MEN BU MUSTAQIL ISHDAN GEROSKOP ASBOBI, REAKTIV HARAKAT, O’ZGARUVCHAN MASSALI JISMLAR HARAKATI VA INERSIAL SANOQ TIZIMLARI HAQIDA ANCHAGINA MALUMOTGA EGA BULDIM.

OMONOV ISLOM TAYYORLADI.