Tibbiyot oliy bilimgohlari talabalari uchun o‘quv adabiyoti h. K. Shodiyev

ADABIYOTLAR
YU. K. Skripkin. Kojnme i venericheskiye bolezni. M., 1980 366—379, 282—298betlar.

S. T. Pavlov va boshqalar. Kojnne i venericheskiye bolezni :M., 1985, 191—211betlar.

I. A. Torsuyev va boshqalar. Puzmrchatshe dermatozi. M., 1979, 9—113, 152—195betlar.
5. Talabalarning o‘z ustida ishlash rejasi:

Ishning nomi Ishning mazmuni		Ishning maqsadi
1. Pufakli dermatozlar va kollagenozlar bilan davolanayotgan bemorlar bilap ashlash;	a) kasallikning qisqacha tarixini o‘rganish: b) u yoki bu dermatozlarga xos simptomlarni aniqlash; v) bemorlarga davolash rejasipi tuzish; g) muolaja xonasida ishlash.	a) tibbiy hujjat bo‘limlarini yozishni o‘rganish; b) dermatologik holatni yozish qoidasini o‘rganish; v) malhamli boglam so‘yishni o‘rganish.
2. Bemorlarni turuh bilan muhokama qilish.	a) dastlabki tashxisni qo‘yish uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar yig‘ish b) spetsifik dermatologik belgilarni birbiriga ko‘rsatish; v) kapiy yod malxami bilan ko‘yiladigan diagnostik sinovni ko‘rsatish.	a) bemorga dastlabki tashxis qo‘yishni o‘rganish;
		b) dermatologik diagnostik sinov usullarini o‘rganish.

14-MASHG‘ULOT
1. Mashg‘ulot mavzusi. Tibbiy kosmetologiya, umumiy tushunchalar. Oddiy husnbuzar, kizil husnbuzar, pes. Kasallik tarixini himoya kilish.

2. Mavzuning qisqacha mazmuni.

Qadim zamonlardan buyon turli xalqlar va elatlar:da kosmetik (pardoz) vositalarga va usullarga katta .ahamiyat berib kelingan. Chunonchi, Misrda eramizgacha bo‘lgan 2000yilda tarkibida muskus singari xushbo‘y va shifobaxsh moddalar saqlaydigan turli xil moylar kosmetika maqsadlarida ishlatilgan. Ko‘hna Assuriyada ayollar o‘z badanlariga, erkaklar esa sochlariga turlituman xushbo‘y moddalar surtishni bilganlar. XVI—XVIII asrlarda yuz terisini xushro‘y, muloyim qiladigan va oqartiradigan upa, xina, malham, dorivor giyohlar kabi kosmetik vositalarni ishlatish keng rasm bo‘lgan.

Keyinchalik kosmetika pardozlik san’ati bo‘libgina qolmay, balki muhim tibbiy yo‘nalishlardan biriga aylangan va u teri, sochlar, tirnoqlarni gigiyenik parvarishlash usullarini ishlab chikqan. Zamonaviy kosmetika hozir odamda uchraydigan rivojlanish nuqsonlari yokj turmushda orttirilgan kasalliklarni davolash masalalari bilan ham shug‘ullanib kelayapti.

So‘nggi yillarda aholining madaniy va moddiy saviyasining o‘sishi natijasida tibbiy kosmetologiya jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Inson salomatligini saqlash deganda uning tana va yuz terisi, sochi va tirnoqlarining ham sorlom, orasta va chiroyli bo‘lishini ta’minlash tushuniladi. Hozirgi vaqtda kosmetika fanining tobora rivojlanib borayotganligi avvalo ana shu maqsadlarni ham ko‘zda tutadi.

Kosmetika grekcha «kosmetica» so‘zidan olingan bo‘lib, «bezash», «tuzatish» san’ati degan ma’noni anglatadi. Odatda, kosmetik nuqson deganda kishining tashqi ko‘rshshpshni buzib turgan u yoki bu o‘zgarishlar tushuniladi. Bu nuqsonlar uning kayfiyatiga, kishilar bilan bo‘lgan o‘zaro munosabatlariga ta’sir etadi va shu tarika insonnpng jamiyat bilan ijtimoiy aloqasini belgilaydi. Shusababli «tibbiy kosmetika» so‘zi «estetik meditsina» deb nomlangan zamonaviy tushuncha bilan uzviy boglangandir. Ko‘pgina olimlar va mutaxassislar iu ikki tushunchaning birbiridan farqi yo‘q deb hqsoblaydilar. Zero, tibbiy kosmetikani kishining tashqi ko‘rinipshni bezash, ya’ni kosmetik nuqsonlarini davolash bilan shugullanadigan fan deyish to‘rri bo‘ladi. Demak, kosmetologiya inson go‘zalligi to‘g‘risida gamxo‘rlik qiladigan fandir.

Kosmetik nuqsonlarni bartaraf siladigan usullar va preparatlarni ishlab chiqarish va tayyorlashda tibbiy talablar bilan bir qatorda davr va rasmrusum talablarini ham xisobga olish lozim. Aksariyat hollarda kishi o‘zi yashab turgan davr va muhitdagi rasmrusumlar va odatlarga bo‘ysunadi. Holbuki shunday ekan, u go‘zallik yoki go‘zallik nuqsoni tushunchalarini va boshqa estetik hissiyotlarni o‘zi yashab turgan ana shu davr madaniyatiga mos keladigan holda tasavvur etadi. Go‘zallik baxsh ztuvchi kosmetik vositalar ham ana shu tasavvurdagi go‘zallikni ta’minlay olishi lozim. Tuzatuvchi usullar esa mana shu davrda nuqson hisoblangan o‘zgarishlarni yo‘qotishga qaratilishi lozim.

Hozirgi kunda sodir bo‘layotgan ilmiytexnika taraqqiyoti, jumladan kimyo sanoatining rivojlanshpi kosmetologik preparatlarga bo‘lgan talabni o‘zgartirmovda. Avvallari «go‘zallik qurboneiz bo‘lmaydi» deyishar edi. Endi esa ishlab chiqarilayotgan kosmetik preparatlar go‘zallik baxsh etishi bilan birga ular odam organizmiga, ayniqsa teriga zarar yetkazmaydigan bo‘lishi lozim. Kosmetik moddalarni qo‘llash natijasida kuzatilayotgan turlituman kasalliklar, allergik toshmalar va noxush sezgilar mazkur talabning shakllanishiga sabab bo‘ldi. «Kosmetika» so‘zi ham «tibbiy kosmetika» nomi bilan almashtirildi va A. Voina taklifiga binoan alohida fan sifatida tan olindi.

Kosmetologiya fani o‘z navbatida turli tarmoqlarga (davolovchi kosmetika, jarrohlik kosmetikasi, go‘zallik kosmetikasi, quyosh kosmetikasi, bolalar kosmetikasi, erkaklar kosmetikasi) bo‘lindi. Kosmetika sanoati tobora rivojlanib borayapti. Biroq kimyoviy yo‘l bilan sintez qilinayotgan kosmetik moddalarga nisbatan talab anchagina kamaydi. Shifobaxsh o‘simliklardan olinayotgan tabiiy bioaktiv moddalarga boy pardoz vositalariga talab kuchaydi. Qisqasi, fitokosmetika jadal sur’atlar bilan rivojlanib kelayapti.

Tibbiy kosmetikada keng qo‘llaniladigan kosmetologik preparatlar quyidagilardir:

1. A vitaminli krem (Vitamin Acrem) " kerativotsit hujayralar proliferatsiyasini kuchaytiradi, kamedonlarning bitinshni tezlashtiradi. Husnbuzarning barcha turlarida qo‘llaniladi va terisi quruq kishilarga ham tavsiya etiladi.

2. Panoksil 5% va 10% — antibakterial ta’sir etadi, teri sathida joylashgan lipidlar tarkibidagi erkin yog kislotalarining miqdorini kamaytiradi va shu sababli teridagi yallimtnish jarayonining oldini oladi, yangi toshmalar paydo bo‘lishini to‘xtatadi.

3. Selsum (2,5% li suspenziya) — seboreyaning barcha turlarida qo‘llaniladi. Sazgoqni sezilarli darajada kamaytiradi.

4. Sulsen pastasi (pastae Sulseni) — yogli seboreyalarda, qo‘’busda qo‘llaniladi. Ayniqsa boshning sochli qismi zararlanganda ko‘proq naf beradi, qichishishni kamaytiradi.

5. Seboren (shampun) — yoish va quruq seboreyalarda, shuningdek tangachasimon temiratkini mahalliy davolashda qo‘llaniladi.

6. Sulsen sovuni — seboreyalarda kazg‘oqni yo‘qotish maqsadida va qichishishni kamaytirish uchun qo‘llaniladi.

7. «Lada» kremi (Ladacrem) — tarkibida estradiol, oltingugurt, vitaminlardan A va YE, shuningdek geksaxlorofenlar bor. Suv va yog aralashtirilgan emulsiya ko‘rinishida tayyorlangan. Oddiy husnbuzarning tugunchali va yiringchali turlarida, qizil husnbuzarning barcha turlarida, jumladan rinofimada ham qo‘llaniladi.

8. Sulfakol 2 % — kukun, oddiy husnbuzarning barcha turlarida upa sifatida ishlatiladi.

9. «Alantoin» losyoni tarkibida alantoin borAlantoin tabiiy bioaktiv modda bo‘lib, shifobaxsh o‘simlikning suvli ekstraktidir. yorli seboreyalarda va terini taranglashtirish maqsadida qo‘llaniladi.

10. «Aroma» — yuz terisi uchun suv — tarkibida tabiiy organik kislotalar bor. Yuz terisini tozalash, tiniqlashtirish maqsadida yogli seboreyalarda qo‘llaniladi.

11. «Peyaofiks» — shampun, seboreyaning barcha turlarida qo‘llaniladi, yaxshi ko‘piklanadi. Terini, undagi yogli qalpoqlardan obdon tozalaydi.

12. «Perla» shampuni — tarkibida oltingugurt va vitamin F bor. Sazg‘ovda qarshi qo‘llaniladi, sochning tabiiy ko‘rinishini saqlaydi.

13. «Kameliya» shampuni — yog‘li seboreyalarda boshning sochli qismini yogsizlantirish maqsadida qo‘llaniladi.

14. Tuxumli shampun tarkibida tuxum sarig‘i bor. Soch o‘sishini tezlashtiradi, qazgoq hosil bo‘lish jarayonini sekinlashtiradi. Sochi to‘kilayotgan yoshlarda to‘kilishni to‘xtatadi, ma’lum darajada soch chiqishini ta’minlaydi.

15. «Alantoin» shampuni — alantoinga boy o‘simliklar ekstraktidan tayyorlanib, sochning yog‘lanish darajasini normallashtiradi.

16. «Miraj» shampuni — tarkibida aminokislotalar yiishdisi va vyatamin F bor. Tana terisi va sochni yuvishda qo‘llaniladi. Seboreyaning barcha ko‘rinishlarini davolashga mo‘ljallangan.

17. Indometatsin malhami (ung. Indometacini) 2% — tarkibida paraaminobenzoat kislota va xlorokindi fosfat bor. Ushbu malham yog ko‘rinishidagi suvdagi emulsiyadir, terini quyosh nurlarishshg salbiy ta’sirlaridan saqlaydi. Quyoshda toblanayotganda va suyoshli kunlarda ochiq havoda sayr dilganda qo‘llaniladi.

18. «Aplikort F» losyoni — tarkibida prednizolon, estradiol, oltingugurt va bosh^a bioaktiv moddalar bor. Andogen soch to‘kilishida boshga surtish uchun mo‘ljallangan.

19. «Aloresizan» tarkibida salitsilat kislota, aminokislotalar yyuindisi, tokoferol, trietanolamin, izopropanol va hokazolar bor. Androgen va seboreyali soch to‘kilishida soch chiqshshshi ta’minlaydi.

20. «Pit» tarkibi efir yogaarshshng kompleksidan iborat tabiiy preparat. Androgen soch to‘kilishi va sababi aniqlanmagan soch to‘kilishining barcha turlarida teriga surtish uchun mo‘ljallangan.

21. «Biolaktin» — tarkibida vitamin F, xolesterin, letsitin kabi biologik moddalar bor. Sochlarni yogli hammom qilishda qo‘llaniladi.

22. «Stimulin» — tarkibida vitamin 62, paraaminobenzoat kislota va tirnoqlar tarkibiga kiruvchi tiaminlar saqlaydi. Tirnoqlar distrofiyasida va quruq sochlarga surtish uchun chiqarilgan.

23. «Tonik» losyoni — antibakterial ta’sirga ega, shifobaxsh o‘simliklardan tayyorlangan tabiiy preparat. Seboreyalarda va oddiy husnbuzarlarda so‘llaniladi.

24. «Siren» kremi — tarkibi odam sochlarini gidroliz qilish yo‘li bilan olingan 16 turdagi aminokislotalardan iborat. Soch o‘sishiii tezyaashtiradi, quruq va mo‘rt sochlar elastikligini ta’minlaydi.

25. «Axromin» krem, tarkibida quyoshdan saqlovchi modda va askorbinat kislota bilan boyitilgan gidroxinon bor. Giperxromiyalarning barcha turlarida (birlamchi va ikkilamchi) doYElarni yo‘qotish maqsadida va terining zararlangan sohalarini odartirishda qo‘llaniladi.

26. «Erato» — QURUQ terilarga kunduzi surtiladigan krem. Tarkibi tabiiy yog‘larga va vitaminlarga boy, teri elastikligini tiklaydi, to‘qimalarning tiklanish jarayonlarini tezlashtiradi. Turli kasalliklarni mahalliy davolash natijasida hosil bo‘lgan pkkilamchp pigmentli doglarni yo‘qotish muddatini tezlashtiradi.

27. «Melan», «Vesenniy», «Molochay», «Chistotel», «Luch», «Shit», «Ot zagara» — fotodermatozlar, fotodermatit, qizil yuguruk va boshqa quyosh nurlari salbiy ta’sir etadigan kasalliklarda davodan so‘ng profilaktik maqsadlarda so‘llaniladigan kremlar.

28. Yndometatsin — quyoshdan saqlovchi krem, indometatsin malxami kabi xususiyatlarga ega.

29. «Dianabol» — tarkibida vitamin F, estrogen va kalsiy pantotenat saqlaydigan krem. Teri atrofiyasida va ajinlari yo‘qotishda qo‘llaniladi

30. «Vitamin» kremi — vitamin F ga boy, ta’sirlanish belgilarini yo‘qotadigan va bitish jarayonini tezlashtiradigan krem.

31. «Royal» kremjelesi — ko‘pincha terisi quruq kishilarga mo‘ljallangan. Ayniqsa ko‘z atrofidagi ajinlarni kamaytiradi, qf bezlarining faoliyatiga ijobiy ta’sir etadi.

32. Krem «Lada» tarkibida teri namligini saqlaydigan modda bor. \ari va terisini ajin bosgan kishilarga ko‘proq tavsiya etiladi. Organizmni suvsizlanishga olib keladigan kasalliklardan endigina tuzalgan shaxslarga ham tavsiya etiladi.

33. «Vita» kremi — tarkibida A va YE vitaminlar bor, terining barcha turlarida qo‘llash mumkin. Teriga namlik va elastiklik beradi.

Suyida biz tibbiy kosmetikada keng qo‘llaniladigaj dorivor moddalar retsepturasidan namunalar keltiramiz:

Bu ikki retsept oddiy husnbuzarda, uning seboreya rivojlangan turlarida ham qo‘llaniladi. Terining holatiga karab u yoki bu turini ishlatish lozim.

Ushbu dori moddalari qizil husnbuzarda, jumladan ogiz atrofida rivojlangan dermatit va rinofima ko‘rinishida o‘tadigan turlarida ham yaxshi samaralar beradi. Signaturadan so‘ng mahalliy qo‘llaniladi, deb ko‘rsatilishi shart.

Quyidagi koldkremlar qizil husnbuzarning odatdagi kechadigan turlarida sezjlarli foyda beradi:

«Yam» malhami terini kuchli qitiqlash xususiyatiga ega bo‘lib, surtilganda qissa muddat ichida o‘tkir yallirlanish belgilarini yuzaga keltirishi mumkin. MGuning uchun malham dastlab 15 daqiqaga surtiladi, so‘ngra o‘simlik yogi yordamida artib tashlanadi va o‘rniga koldkrem surtiladi. Agar koldkrem surtilgandan so‘ng 5 daqiqa ichida terining achishishi to‘xtasa, ertasiga malham 30 daqiqaga qoldiriladi. Ana shu tariqa malhamni surtish muddati bir necha soatgacha oshirib boriladi. Davo oxirida teri tomirlari «uqalanadi» (sovuq va issiq suv bilan yoki"muz va efir bilan).

Ayollarda kuzatiladigan yogli seboreyada estrogenlarni suyidagicha ko‘llash naf beradi:

Bu ikkala retsept seboreyashshg turpi ko‘rinishlarida, jumladan seboreyali gushda ham kutilgan natijalarni beradi.

Androgen soch to‘kilishida esa pilifortin treparatini qo‘llash askotadi. Quyida pilifortin eritmasi va emuyasiyaskning tarkibi bilan tanishtiramiz:

M.D.S. Androgen soch to‘kilishida 1 drajedap kuniga 3 mahal ichiladi.

Disxromiyalarda ko‘pincha quyidagi dori moddala} mahallii qo‘llashshadi:

M.D.S. Axromiyalarda teriga rang berish uchun mahalliy qo‘llaniladi.

Fotodermatozlarda quyosh nurlarining ta’sirini o‘ziga singdirib, terini ultrabinafsha nurlardan satslash xususiyatiga aga bo‘lgan retssituralardan namunalar:

Oxirgi koldkrem quyosh nurlaridan saqlovchi vosita sifatmda va fotodermatozlarda yalliglanish belgilarini yo‘qotish uchun qo‘llaniladj.

Kosmetologik nuqsonlar ichida eng ko‘p uchraydigan• larn oddiy va qizil husnbuzar, shuningdek pes (vitiligo) xisoblanadi.

Oddiy xusnbuzar (Acne vulgaris). Kasallik jinsiy balogatga yetish davrida shakllanadi (ko‘pincha 12—13 yoshlarda). Bu davrda zstrogen va androgen moddalar o‘rtasidagi mikdoriy muvozapat (balans) buziladi. Aniqrosh, androgenlar mikdori oshib ketadi. Bu esa yog‘ bezlarining ko‘i miqdorda ajralib chiqishiga olib keladi. Oddiy husnbuzarning asosiy ko‘zgatuvchilari patogen stafilokokklar va husnbuzar korinebakteriyalari (Sorynebacterium acne) dir. Mazkur mikroorganizmlar lnpaza fermentini ishlab chiqarib, teri yog‘i tarkibiga kiruvchi triglitseridlarni erkin yog‘ kislotalarigacha parchalaydi. Xosil bo‘lgan erkin yog‘ kislotalari terida o‘tkir yallig‘lanish jarayoni rivojlanishiga olib keladj. Xaddan tashkari ajralib chiqayotgan va kimyoviy tarkibj o‘zgargan teri yogi yallig‘lanish jarayonining yanada chukurlashishiga sababchi bo‘ladi. Oddiy husnbuzar rivojlanishida suyidagi patogenetik ompllarning roli katta: oshqozonichak yo‘li faoliyatining buzilishi, gipovitamyanozlar, modda almashinuvining o‘zgarishj, ovqatlapishdagi nuqsonlar va irsiy omillarning ta’snri. Kasalliknpng klinik manzarasi yuz ternsida, ko‘kraknpng yuqori kismida va yelka sohasida tuguncha va yir"ngchalar paydo bo‘lishi byalan ta’rifdanadi. Dastla<1 naydo bo‘ladigan tugunchalar tezda sarrjsh yoki oknmtir ynringchalarga aylanadi. Sungra toptmalar maddalanib chuqurlashadi, oqibatda sezilarli chandiqlanadi. Oddiy husnbuzarni zaxm pustuyaalaridan va tugunchali teri silidan farq qilish lozim. Zaxm yiringchalarida o‘tkir yallig‘lanish kuzatilmaydi va serologik reaksiyalar musbat natijalar beradi. Teri silida esa seboreya holati kuza!tilmaydi, toshmalarning o‘rtasi o‘yilib quruq nekroz kuzatiladi. Hosil bo‘lgan chandiq ham juda yupqa bo‘lib tamaki Qoyeozini eslatadi.

Oddiy husnbuzarni davolashda antibiotiklar (tetrasiklin, oletetrin, eritromitsin) ko‘p qo‘llaniladi. Nospetsifik immunologik davolash (stafiloanatoksin, stafiloantifagin, streptovaksina, gshrogenal va boshkalar) yaxshi samara beradi. Bunday davo shnfobaxsh vitaminlar A, E, V2> V6 bilan birga buyuriladi. Oddiy husnbuzarni davolayotganda sababchi patogenetik omillarni aniqlash va ularni bartaraf etish davolash samaradorligini oshiradi.

Mahalliy davo ko‘pincha spirtli eritmalar (oltingugurt, rezorsin, salitsilat kislota, levomitsetin) yordamida o‘tkaziladi. O‘smirlarga 0,15—0,2% follikulin yoki sinestrolning spirtli eritmasi, shuningdek ulardan tayyorlangan malhamlar naf beradi. Shuningdek krioterapiya (muzlatish yo‘li bilan davolash), vitaminli malxamlarni yuzga chaplash, meva va sabzavotlardan iborat parhez buyurishning foydasi katta.

Qizil husnbuzar (Acne rosacea). Keyingi yillarda mazkur dermatoz qon tomirlarining naslga aloqador nevrozi deb tushuntirilmoqda. Ko‘pincha yoshi 40—50 dan oshgan ayollarda kuzatiladi. Qizil husnbuzarning rivojlanishiga klimaks davri, dismenoreya va homiladorlikka qarshi gormonal preparatlarning qo‘llanishi sabab bo‘lmovda. Oshqozonpchak kasalliklari (gastrit, kolit), qabziyat, gipovitaminoz hodisalari muhim patogenetik rol o‘ynaydi. Sovuq ochiq havoda yoki juda issiq Sexlarda ishlash ko‘pgina bemorlarda qizil husnbuzarning rivojlanishini tezlashtiradi. Ko‘pgina bemorlarda qizil husnbuzarning rivojlanishiga yog‘ kanalari (Demodex fplliculorum) sababchi bo‘ladi. Bu yog‘ kanalari chuvalchangsjmon shaklga ega bo‘lib, yog‘ bezlarida saprofit holida yashaydi (yog kanasi nomi ana o‘shandan olingan) Ular terida kuzatiladigan yiringchalar tarkibida osongina togshladi (mnkroskop ostida).

Kasallikning dastlabki belgisi burun terisinkng Qizarishkdir. Dastlab burunning uchi yog‘lanib qizaradi, so‘ngra yonoq terisi va neshonaning o‘rta qnsmi qizaradi (rosacea). Ayniqsa issiq ovqat iste’mol qilinganda, bug‘ i ko‘tarilib turgan choy yoki kofe nchilganda, shunyapgdek tandirda non yoiilganda va o‘choqqa olov yoqilganda yuzshshg qizarishi kuchayadi (eritroz). Oqibatda yuz terisida doimiy eritema paydo bo‘ladn, teri kapillarlari kengayadi (teleangiektaziya). Sizargan teri sohasida tugunchalar, yiringchalar paydo bo‘ladi. Xusnbuzar mana shu yo‘sinda shakllanadi. Ba’zan kasallik ko‘zga o‘tishi mumkin, bunda konyunktivit va keratit iaydo bo‘ladi. Kasallik surunkali davom etadi. Ayrpm bemorlarda burun soxasidagi ko‘k qon tomirlar kengayib, soi to‘ilanishi natijasida yog bezlari va teri osti yog kavati gipertrofiyaga uchraydi. Shu sababli burun terisi ^alnnlashadi, yuzasi o‘smasimon shaklni olib, sathi g‘adirbudur bo‘lib koladi. Teri rangi ko‘karib teleangiektaaiya zo‘rayadi, ef bezlarining chiqaruv teshiklari kattalashib ochilib qoladi. Bu manzara rinofima deb ataladi. Ryanofyama qizil husnbuzarshshg gipertrofik turi deb tushuntiriladi.

Qizil xusnbuzarni davolashda dermatoz shakllanishiga olib kelgai barcha omillar hisobga olinishi lozim. Oakat hazm qilpsh a’zolari kasalliklarini davolash, jumladai qabziyatni yo‘kotish, yengil hazm bo‘ladigan i;fxez buyurish, shushshgdek qaynoq va o‘tkir taomlar iste’mol etishns man etish davolash garovi hisoblanadi. Akishiotiklardan tetrasiklin, metitsillin, seiorin, oleandomitsinlarning nafi ko‘proq tegadi. Silga qarshidorilardan ftivazid yaxshi samara beradi.

Mahalliy davo teridagi yalliglanish belgilarining tabpatiga bog‘liq. Teri qizarib, tugun va yiringlar ko‘paygan davrda tarkibida antibiotiklar bo‘lgan steroid malhamlar (lorinden S, gioksizon), so‘ngra shaftolya moyi, rux va naftalanlardan iborat malhamlar surtish maqsadga muvofivdir. Yalliglanish belgilari kamaygach ixtiol skn oltingugurtli surtma dorilar buyuriladi. Davolashning oxirgi bosqichida, ayniqsa yog‘ kanalari toyailgan hollarda teriga Demyanovich usuli bplan ishlov beriladi. Bunda kanalarning qirilib ketishi ta’minlanadi. «YAM» malhami ham ana shunday xususiyatta ega. Ba’zan kaliy yod eritmasi bilan elektroforez qilpshga ham to‘rri keladi. Rinofimani davolashda muzlatish usuli (kriodestruksiya), elektr toki yordamida kuydirish usuli (diatermokoagulyatsiya) yaxshj foda beradi. Agar mazkur usuyalarning nafi tegmasa, o‘spsh to‘qimalar jarrohdik yo‘li bilan qirqiladi. Pes (VitiSigo). Amaliy kosmetopogiyada oddiy va qizil husnbuzarlar faqatgina go‘zallik nuqsoni deb saralsa, pes ijtimoiy nuqson hisoblanadi. Buning sababi pes kasalligi oilaviy ko‘ngilsizliklarga, nrtkohlarning buzilib ketishiga olib kelmokda.

Kasallikning sababi aniklantan emas. Taklpf kilingan bir kancha nazariyalar (neyroendokrin, mikroelementlar va vitaminlarning yetishmasligi, xazm a’zolarinpng buzilishp, melanogenezda qatnashadigan fermentlar faolligining susayishi va genetik nazarshyalar) Kasallikningtub mohiyatini tushuntirib bera olmapdi. Pes terining bpror sohasida melanin pigmentining bo‘lmasligi bilan ta’riflanadi. Kasallik ko‘pincha bolalpk va o‘smirlik davrida boshlanadi, surunkali kechadn, pillab, ba’zan umrbod davom etadi.

Bunda terining ma’lum sohalarida os doglar (depigmentatsiya) paydo bo‘ladi. Doglar yallirlanmaydigan doglar satoriga kirib, ularning soni bittaikkita yoki tardalgan, ba’zan terining hamma sohalarini egallaydi. Dog‘larning shakli ham turlituman: aylana, ovalsimon shaklda, ba’zan ma’lum shaklga ega bo‘lmaslngi mukkin. Xajmk no‘xatdek, bir so‘mlik tangadek, ba’zan juda katta bo‘ladi. Kichik dorlar astasekgga birbiri bilap ko‘shplpb nalakchalar xosil bo‘ladi. Pes dog‘larp terining barcha sohalarnda kuzatiladi. Dastlab ko‘l va oyoklarda, tananing boshka ochiq joylarpda paydo bo‘ladi. Depigmentatsiyaga uchragan teri sohalarida joylashgan sochlar saqlanib qoladi, ammo ular ham o‘z rangini yo‘qotadi. Vitiligo dorlarining ultrabinafsha nurlarga nyasbatan sezuvchanligi oshgan bo‘ladn, shu tufayli ochiq doglar oohasidagi teri kizargan va xatto shishgan bo‘lishn mumkin. Dog‘lar odatda bezovta qnlmaydj, ba’zi bemorlarda doglar naydo bo‘lish davrida va baxor faslida qichishish yoki achishish kabn noxush sezgilar paydo bo‘ligai mumkin.

Pesni kepaksnmon temiratki, zaxm leykodermayep va moxovdan farqlash lozim. Kepaksimon temiratki dog‘larp xam yallig‘lanmagan bo‘ladi. Ammo ular srakat tananing yuqori kismida (ko‘krak, bo‘yin, yelka, orka, kurak sohalari) kuzatilib, doglarning ustt kepaksimon va unsimon kipiqlar bilan koplangan bo‘ladi. Balser sinovn pesda manfiy natija beradi. Zaxm lejkvdermasn, ya’nn yalliglanmaydigai dog‘dar faqat ko‘krak, bo‘ypn sohasida kuzatjlib, tern butunlay oqarjb ketmaydi, Zaxmda ko‘shshcha gipopigmentatsiya kuzatnladi. Shuningdek zaxmga xos boshqa belgnlar ham kuzatnljb, peyedan ajratishga yordam beradi. Pesda KSR larnnng javobi manfiy. Moxovda kuzatiladigan dog‘lar soxasida teri sezuvchanligi yo‘qolgan bo‘ladi, bemorlar issiqsovuqni, .ogriqni va boshqa noxush sezgilarni sezmaydilar. Zararlangan teri sohalarida atrofiya ham kuzatiladi. Lepromin sinovi va lepromalarning paydo bo‘lishi dog‘larning pesga aloqador emasligini aniqlashga yordam beradi.

Kasallikni davolashda pes jarayonining aktivligiyai aniqlash ahamiyatga ega. Pesga chalingan bemorlar terisidagi jarayon 3 darajaga bo‘linadi: daraja: kam sonli pes o‘choqlari oppoq, chegaralari aniq, sog‘lom teridan yaodol ajralib turadi. Depigmentatsiya dog‘larining atrofidagi teri o‘zgarmagan yoki bir oz qizargan. Bemorning anamnezida yangi dog‘larning so‘nggn 2—3 oy ichida paydo bo‘lganligi yoki eski dorlarning kattalashayotganligi to‘g‘risida ma’lumotlar yo‘q. 2 daraja: sutdek oq doglar bilan bir qatorda gipopigmentatsiyali doglar ham kuzatilib, bu doglarning chegaralari noaniq, sog‘lom teri bilan sezilarsezilmas qo‘shilib ketgan. Kasallik o‘choqlari terinvng turli •sohalarida turlicha, ya’ni bir soxada depigmentatsiya o‘choqlarining paydo bo‘lishi kuzatilsa, boshqa sohada doglarning kichrayayotganligi kuzatiladi. Terining mexanik ta’sirotlarga duchor bo‘lgan soxalarida yangi doglar paydo bo‘ladi. Zararlangan sohalarda soch tolalari okaradi.

3 daraja: pes o‘choqlari terining bir necha sohalarini egallagan, ular de va gipopigmentatsiyali dog‘lardan iborat. Doglar birbiri bilan qo‘shilishga moyil, turli shakllarga kirgan dog‘lar atrofidagi soglom teri turlicha ko‘rinishga ega, jumladan pesning ko‘rinishi uch rangda kuzatilishs ham mumkin. Ya’ni depigmentatsiyali dog‘ gipopigmentatsiyali hoshiya bilan, gipopigmentli dog esa psherpigmentli hoshiya bilan o‘raladi. Ko‘pchilik bemorlar doglar sohasidagi dichipshsh, sanchish, achishish va og‘riq kabi noxush sezgilardan shikoyat qiladilar.

Pesga uchragan bemorlarni kompleks usullar bilan davolash yaxshi samaralar beradi. Do‘llaniladyagan usullarni quyidagicha guruhlash maqsadga muvofiqdir:

1. Furokumarin dorilar bilan davolash. Mazkur guruhga kiruvchi beroksan, psoberan, psoralen, ammifurin kabi dorilar maxsus qoidalarga binoan ichishga va doglarga surtish uchun beriladi. Fotosensibilizatsiyalovchi xususiyati bo‘lgan ushbu dori moddalarining tabletkalari ultrabinafsha nurlari (UBN) bilan nurlashdan ikki soat oldin ichiriladi. Dorini iste’mol etpshdan 30 daqiqa oldin bemorga almagel ichish tavsiya etiladi. Bu tadbir furokumarin ireparatlarishgag oshqozon shilliq savatini ta’sirlantirish kabi noxush asoratining oldini oladn.

UBN bilai nurlash bolalarda kun ora o‘tkaznladp, odatda davo kursi mobaynida 60 marta nurlatiladi.

Nurlatishning dastlabkj bosqichlarida 1—4 bnodoza berilib, nur mivdori astasekin oshirib boriladya va nihoyat uni 6—8 biodozagacha yetkazish mumkin. Fotosensibilizatorlarni so‘dlagaida oshqozon kislotalignni hisobga oljsh lozii. Bu dorilarni anatsid holatlardat yosh bolayaarda esa anatsid va gipoatsid holatlarda bvrish tavsiya etilmandj. Shuningdvk 3 yoshgacha bo‘lgam bemorlarga furokumarin dorillrn qo‘llanilmaydn. Keyjngi ymllarda meladinin, melagenin kabi fotosemsiyilizatsiyalovchi deryalar ham samarali qo‘llanilmoqda.

Furokumarin preparatlari bjlan davolanayotganda nes jarayonk aktivliginj hnsob^a olish lozim. Kasallikning byarkjchi darajall aktivligi bo‘lgan bemorlarga mazkur dorjlar ichish va surtish uchun beriladj. Ikkjnchi darajalj aktivljgi aniqlangan bemorlarga esa fvtosensibidjzatorlar faqat nchish uchun berjlyashi l®zmm. Pes jarayoiya uchinchi darajada bo‘lgan bemorlarga furokumarinlar qo‘llash turli asoratlarga olib keladj. Shu tufayli mazkur dorilar bilan davolash maksadga muvofik emas.

2. Vitaminlar bnlan davolash. Ma’lumkn, medajotsitlar va melanosomlar aktivlign organizmdagj kdtor vitaminlarning miqdoriga bogliq. Masalan, V guruhjga

mansub vjta(minlarning yetnshmasligi melaneg»nvzni susaytiradn Bundap tashqari, RR va S kabi vitashshlar oziqovkat moddalarining hazm qilinishinj yaxijlaydi, oksidlanish jarayonlari normallashishiga yordam beradi. Shu tarika zararlangan teri sohalarjyaj kerakli bioaktiv mo^dalar bilan ta’minlaydi. Vitamnjlardan piridoksyan gidroxlorid, piridoksal fosfat, askorbin kislota va vntamin RR yaxshi samaralar b«radi. Ushbu vitamiyalarning u yoki bu turlari tanlajayotganda organizmning umumiy ahvoli, qo‘shilib keladigan kasalliklar va bemorning shu vitamjnlarga ehtiyeji hjsobga olinadi.

3. Mikroelementlar bilan davolash. Teri no‘stining melanin pigmenti bilan ta’minlanishida mikroelementlarnnng roli benihoya katta. Melanogvnezda temir, rux va mis bevosita ishtirok etadi. Shu sababli bu noorganik moddalarning dorivor preparatlari (ferropleks, ferrogradumet, ferramid, mis sulfat, rux oksidi kabp moddalar) kutilgan natijalar berayapti. Shuningdek kupir, gshratsin preparatlari sinovdan o‘tkazilyapti. Hoznrgi kunda tarkibida vitaminlar va mikrozleiyentlar bo‘lgan taksofit, minolad kabi dorplar xam muzaffaqiyatli qo‘llanilyapti.

4. Ovqat hazm qilish jarayonini yaxshilaydigan moddalar bilan davolash. Bu turdagi dorilarga pepsidil, atsidinpepsiv, tabiiy oshqozon shirasi, pankreatin, mezimforte, panzinorm, karsil, eseyensiale kabi moddalar kiradi. Keyingi yillarda ferment preparatlari barcha o‘lka va respublikalar shifoxonalarida muvaffaqiyatli qo‘llanidmoqda. Ayniqsa furokumarin preparatlarini qo‘llash mumkin bo‘lmagan bemorlarda (doriga nisbatan sezuvchanlikning oshishi, anatsid va gipoatsid holatlar, shuningdek pes dog‘larigoshg yalliitnish belgilari va noxush sezgilar bilan kechishi) ferment preparatlari davolashyaing asosiy vositasi vazpfasini o‘tamotsda. Jigar, oshqozonichak kasalliklari bilan :kechayotgan nes jarayonini davolashda ferment preparatlarining samaradorligi benihoya kattadir. Mazkur dorilar ham boshqa turdagi preparatlar singari bemorning yoshi, ichki a’zolarining holati va pes o‘choqlarining aktivlik darajasini hisobga olgan holda beriladi.

Davolash kompleksiga gijjaga qarshi dorilarni (dekaris, kombatrin, vermoks) qo‘shish, shuningdek biologik stimulyatorlarni (ayaoe, torfot, pirogenal}. so‘yalash. deiigmentatsiya doglarishshg yo‘kolishiga yoki kichraiishiga olio keladi. Pesni igna bilap davolashga urshshb ko‘rilmoqda. Kortikosteroidlar bilan davolash, jumladan pes doglari atrofiga gidrokortizon yuborish usuli o‘zini oqlamadi.

Pes doglari davo choralarisiz o‘zo‘zidan yo‘qolib ketishi mumkin. Amyu bunday hollar juda kam uchraydi.

3. Mashg‘udotning maqsadi.

Talabalar kosmetologiya fani, uning asosiy yo‘nalishlari to‘rribyda tushunchaga ega bo‘lishlari lozim. Oddiy va qizpl husnbuzarshshg kelib chiqish sabablari, ularning rivojlanishpda muhim ahamiyati bo‘lgan omillarni biljshlari loznm. Xusnbuzarlar va pesning asosiy klinjk belgilarnni, mazkur dermatozlarda kuzatiladigan toshmalarni ta’riflab berishlari va ularnm o‘xsh*yu kasalliklardan ajrata bilishlarn lozim. Shunjngdvk xusnbuzarlarni umumiy va maxalljy davolashni so‘zlab berishlari kerak. Pes kasalligini davolashda qo‘llaniladigan dori moddalarini ta’riflash bilan birga, davolash koidalarini hikoya qilib berishlari lozyam. Shuningdek talabalar quyidagilarii o‘zlashtirishlari kerak: oddiy va qizil husnbuzarga dastlabki tashxis

qo‘yish uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar; husnbuzarlarni bosqichmabosqich mahalliy davolash;

pesni differensial diagnostika qilish;

vitiligoni davolash prinsiplari. 4. Uyga vazifa:

1) nega oddiy husnbuzar pubertat davr boshlangandan keyin rivojlanadi?

2) kizil husnbuzarning yoshi kekoaygan ayollarda ko‘p uchpash sababini tushuntiring.

3) rinofima nima?

4) pesni davolashda mis preparatlarini muvaffaqiyatli qo‘llanish sababini patogenetik izohlab bering.