The Journal of Academic Social Science Studies
Yüklə 200,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RİSKLİ DAVRANIŞLAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMALARI 1
- Anahtar Kelimeler
- Key Words
- YÖNTEM Çalışma Grubu
|
The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2304 Number: 25-I , p. 125-138, Summer I 2014 RİSKLİ DAVRANIŞLAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMALARI 1 DEVELOPMENT RISK BEHAVIOURS SCALE: VADILITY AND RELIABILITY STUDIES Yrd. Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIM Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Prof. Dr. Tuncay ERGENE 2 Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Özet Ergenlerde görülen riskli davranışların en önemli sonuçlarından biri büyük ölçüde gençlikte ve yetişkinlikte ölüme, hastalığa, engele, sosyal ve psikolojik problemlere neden olmasıdır. Bu davranışların anlaşılabilmesi adına öncelikle ölçülmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmada da ergenlik dönemine denk gelen ve riskli davranışların yaygın olarak görüldüğü ortaöğretim dönemindeki öğrencilerin riskli davranışlarını ölçen bir ölçek hazırlanması amaçlanmıştır. Riskli davranışlar antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki olmak üzere altı boyutta tanımlanmıştır. Ölçeğin geliştirilmesinde Problem Davranış Kuramı temel alınmıştır. Belirlenen boyutları ölçmek üzere hazırlanan likert tipi ölçek için yapı geçerliği çalışmaları ile iç tutarlık ve test tekrar test güvenirlik katsayıları hesaplanmıştır. Çalışma 2009-2010 eğitim ve öğretim yılında Ankara ve İstanbul İllerinde öğrenimlerine devam eden ortaöğretim öğrencilerinden üç grupla yapılmıştır. Veriler üzerinde yapılan geçerlik ve güvenirlik çalışmaları sonucunda, 1-5 arasında puanlanan, altı boyutta 36 maddenin yer aldığı Riskli Davranışlar Ölçeği geliştirilmiştir. Ölçekte yer alan maddelerden biri tersine puanlanmaktadır. Ölçeğin geçerlik çalışmalarında uzman kanısı, açıklayıcı faktör analizi ve benzeme ölçüt geçerliği yöntemleri kullanılmıştır. Benzeme geçerliliği kapsamında Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ile korelasyonları .-10 -.-35 arasında değişmektedir. Ölçeğin güvenirliği için hesaplanan iç tutarlılık katsayısı.70- .91 arasında değişmektedir. Üç hafta ara ile yapılan ölçümler sonucunda ölçeğin test tekrar test güvenirlik katsayısı ise .56- .90 arasında olduğu bulunmuştur.
1 Bu çalışmada Dilek Gençtanırım tarafından Prof. Dr. Tuncay Ergene’nin danışmanlığında 2010 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde tamamlanan “Ergenlerde Riskli Davranışların Yordanması” başlıklı doktora tezinde geliştirilen ölçeğe ilişkin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları sunulmuştur. 2 Dr. Tuncay ERGENE is supported by NIMHICORTHA Fogart International Mental Health and Developmental Disabilities (MH/DD) Research Trainning Program (D43TW05807) at Children’s Hospital Boston, Princible Investigator (PI): Kerim M. Munir, MD, MPH, DSC. 126 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
Anahtar Kelimeler: RDÖ, riskli davranışlar, ortaöğretim öğrencileri, geçerlik, güvenirlik
The studies which aim to obtain, determine the prevalence of risk behaviours and investigate factors associated with the risk behaviours of high school students have a great importance. Primarily, there is a need to determine these behaviours. For this need, it is aimed to develop a scale to measure risk behaviours of high school students in this study. Problem Behaviour Theory is based on to develop the scale. Under the study, risk behvaiours of high school students have been discussed in six dimensions: Antisocial behaviours, alcohol use, tobacco use, suicide tendency, nutrition habits and school dropout. This study has been conducted on three different groups of students who attend high school at 2009-2010 Fall semester in Ankara and Istanbul. The construct validity, covergent validity, internal consistency and test-retest reliability of the scale was investigated. As a result of validity studies, a likert tipe scale which consist of 36 items has been obtained. For the convergent validity of RBS, Percevied Social Support Scale (PSSS) was used. Negative correlations have been found between the total score of RDO and the scores of PSSS’s subscales. Internal consistency was found between .70 and .91 and test-retest was found between .56 and .90 for total and subdimension scores of RBS.
Birçok değişimin bir arada yaşandığı ergenlik dönemi sıklıkla, çocukluktan yetişkinlik dönemine geçişte fırtınalı bir dönem olarak tanımlanmaktadır. Ergenler, bu dönemde fiziksel olarak olgunlaşmakta, artan sosyal ve akademik sorumluluklarıyla birlikte sosyal ve psikolojik anlamda da gelişmektedirler. Bu dönemde bireyin inançları ve değerleri şekillenmekte; anne- babanın ergen üzerindeki etkileri azalmakta; buna karşın akran baskısı artmaktadır. Bu önemli dönemin bir sonucu olarak da ergenlerde pek çok davranış değişikliği meydana gelir. Bu davranışlar hem ergenlik dönemi hem de daha sonraki gelişim dönemlerinde bireyin yaşamını önemli düzeyde etkilemektedir. Dünya Sağlık Örgütü ergenliği, 10-19 yaşları arasını kapsayan bir gelişim dönemi olarak tanımlamaktadır (WHO, 2009). Dünya nüfusunun yarısını 25 yaşın altındaki kişiler oluşturmakta ve bu nüfusun yaklaşık olarak bir milyarı 10-19 yaş arası yer alan ergenlerden oluştuğu belirtilmektedir (UNFPA, 2007; UNYR, 2007). Türkiye’de ergen nüfus yaklaşık olarak 14 milyondur, diğer bir ifade ile nüfusumuzun % 20’sini ergenler oluşturmaktadır (NVIGM, 2006; UNICEF, 2007 TUİK, 2000). Toplumların geleceği olarak görülen ergenlerin bu gelişim dönemini sağlıklı bir biçimde geçirmeleri hem ergenlerin bireysel gelişimlerinin hem de toplumsal gelişimin önemli bir belirleyicisi olduğu düşünülmektedir. Diğer gelişim dönemleri ile karşılaştırıldığında riskli davranışlar en yoğun olarak ergenlik döneminde gözlemlenmektedir (Somayaji, 2003). Riskli davranışlar genel olarak sağlığı tehlikeye atan ve hayati tehlike yaratan, hastalık, yaralanma ve ölümle sonuçlanma olasılığı yüksek davranışlar, olarak ifade edilmektedir (Smith, 2001). Jessor (1998), riskli davranışları “kişisel, sosyal veya gelişimsel olarak istenmeyen sonuçlar için risk faktörleri” olarak tanımlamıştır. Riskli davranışların bir diğer tanımı ise, “ergenlerin iyilik halini tehdit eden ve sorumlu birer yetişkin olma hallerini engelleyen davranışlar” şeklindedir (Lindberg, Boggess ve Williams, 2000) biçimindedir. Bu bağlamda bu davranışlar ergenlerin yaşamlarını önemli bir biçimde tehdit edebilmektedir. Bu konuda yapılan araştırmalar çoğunlukla, ergenlerde riskli
Riskli Davranışlar Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 127
davranışların ortaya çıkmasına neden olan etmenleri ve ergenleri risk faktörlerine ve riskli davranışlara yatkın hale getiren belirtileri tanımlama üzerinde durmuştur (Cleveland ve Wiebe, 2003; Donovan, 2005; Jessor, Turbin, Costa, Dong, Zang ve Wang, 2003; Kreiter, Krowchuk, Woods, Sinal, Lawless ve DuRant, 1999; Kokkevi, Richardson, Florescu, Kuzman ve Stergar, 2007; Sienbenbruner, Timmer-Gembeck ve Egeland 2007; Siyez, 2006). Bunun sonucunda, ergenlerde bu tür davranışların azaltılabileceği ya da bu davranışların engellenebileceği düşünülmektedir. Ergenlerde gözlemlenen riskli davranışların nedenlerini açıklayan görüşler arasında en yaygın olan ve bu davranışları geniş bir perspektifle açıklayan görüş Jessor ve Jessor (1977) tarafından yaklaşık olarak 40 yıl öncesinde ortaya atılan “Problem Davranış Kuramı (PDK)”dir. Bu yaklaşım, riskli davranışları ergenlerdeki sosyal açıdan problem olarak tanımlanan, sosyal normlara ve yasalara aykırı olma açısından açıklayan psikososyal bir bakış açısıdır (akt. Jessor, 1987). Bu yaklaşımda problem davranışlar alkol ve madde kullanımı, anti-sosyal davranışlar ve riskli cinsel davranışlar gibi davranışları içermektedir. PDK riskli davranışların ergenlik döneminde görülüp görülmemesini tek bir değişkenle açıklamak yerine kişilik sistemi, algılanan sosyal çevre ve davranış sistemi olmak üzere üç sistemle açıklamaktadır. Bu üç sistemin her biri kendi koruyucu faktörler ve risk faktörlerini içermektedir (Donovan, 1996; Jessor, 1998; Jessor, Turbin, Costa, Dong, Zhang ve Wang, 2003). Yapılan çalışmalar ergenlerin çevrelerinden aldıkları sosyal desteğin önemli bir koruyucu faktör olduğunu ortaya koymaktadır (Barnes ve Farrell, 1992; Demaray ve Malecki, 2002; Lagana, 2004; McNeely ve Falci, 2004; Repinski, Kuckarczak, Laing ve Boyce, 1999; Piko, 2000; Rosenfeld, Richman ve Bowen, 2000; Simantov, Schoen, Klein, 2000; Siyez ve Aysan, 2007). Bununla birlikte, psikososyal bir yapı içerisinde açıklanan bu riskli davranışlar, nedeni her ne olursa olsun ergenin yaşamını ve gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Ergenlerde görülen bu riskli davranışların en önemli sonuçlarından biri büyük ölçüde gençlikte ve yetişkinlikte ölüme, hastalığa, engele, sosyal ve psikolojik problemlere neden olmasıdır. PDK temel alınarak yapılan çalışmalar, bu yaklaşımın ergenlerde riskli davranışları açıklamada güçlü bir yaklaşım olduğu sonucunu ortaya koymaktadır (Kreiter, Krowchuk, Woods, Sinal, Lawless ve DuRant, 1999; Zamboanga, Carlo ve Raffeaelli, 2004). PDK ergenlerdeki ve gençlerdeki suçluluk, riskli cinsel davranışlar, madde ve alkol kullanımı gibi davranışlar arasındaki ilişkileri açıklamakta temel bir modeldir. Bu kuram temelde üç psikososyal sistem arasındaki ve içerisindeki ilişkiye dayanmaktadır: Kişilik sistemi, algılanan çevre sistemi, davranış sistemi (Jessor ve Jessor, 1977; akt. Gillaspy, 2002). Bu yaklaşımda problem davranış şu şekilde tamamlamaktadır: yasal ve sosyal normlara aykırı olan baskın olan kültür tarafından onaylanmayan, otoriteye karşı olan, toplumsal yapı içerisinde problem olarak tanımlanan davranışlardır. Bu kuramda söz edilen üç sistem olan kişilik sistemi, algılanan çevre sistemi ve davranış sistemidir. PDK’da problem davranış bireyin kişilik sistemi ve bireyin algılanan çevre sistemi tarafından saptanmaktadır. Bu bağlamda bu yaklaşım problem davranışların ortaya çıkmasında hem kişisel hem de çevresel faktörlerin etkisine vurgu yapmaktadır. Verilen tanımlardan ve açıklamalardan yola çıkarak antisosyal davranışların, alkol, sigara kullanımının, intihar eğiliminin, sağlıksız beslenme alışkanlıklarının ve okul terkinin ergenlerin yaşamlarını fiziksel ve psikososyal açıdan tehlikeye sokan önemli risk boyutları olduğu söylenebilir. Türkiye’de ergenlik yıllarına denk gelen ve bu nedenle de riskli davranışların yoğunlaştığı dönem ortaöğretim düzeyidir (Kıran-Esen, 2003; Ögel, Ekte ve Taner, 2004; 128 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
Özmen, 2006; Siyez, 2006). Bu dönemde riskli davranışların artışı okul güvenliğine ilişkin sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle öğrencileri ve onların sergilediği riskli davranışları anlamak son derece önem taşımaktadır. Öğrencilerin gelişimine katkı sağlamak için saldırganlık ve şiddeti önleme, sağlıklı cinsel yaşam, alkol ve madde kullanımını önleme, okul güvenliğini artırma gibi konularda gelecekte Milli Eğitim Bakanlığı tarafından da desteklenebilecek kanıta dayalı psikososyal müdahale programlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için öncelikle bu programların ne tür programlar olması ve bu programların hangi tür okullarda kimlere yönelik olarak hazırlanması gerektiği belirlenmelidir. Buradan hareketle Türkiye’de bu dönemdeki riskli davranışların neler olduklarının, yaygınlığının ve ilişkili olan faktörlerin belirlenmesine yönelik yapılacak çalışmaların büyük önem taşıdığı görülmektedir. Bu açıdan ele alındığında bu davranışların belirlenmesi için bir ölçme aracına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak için bu çalışmada PDK’nın temel alındığı, ülkemizde ergenlerde riskli davranışların belirlenmesine yönelik bir ölçme aracı geliştirilmesi hedeflenmiştir. Ergenlik döneminde karşılaşılan riskli davranışları belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesiyle bu tür davranışların açık bir biçimde ortaya konulması ve bu yolla bunların önlenmesi için yapılacak çalışmalara yol göstermek hedeflenmiştir. Buradan hareketle, çalışma kapsamında ergenlerin riskli davranışlarını altı boyutta, antisosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, beslenme alışkanlıkları ve okul terki, ölçen likert tipi bir ölçeğin geliştirilmesi ve geçerlik, güvenirlik çalışmalarının yapılması amaçlanmıştır.
Bu araştırma, genel liselerde öğrenim gören lise öğrencilerinden oluşan üç farklı çalışma grubu üzerinde yürütülmüştür. Katılımcıların belirlenmesinde uygun örnekleme yöntemi benimsenmiştir. Aşağıda bu çalışma gruplarının özellikleri açıklanmıştır. Çalışma Grubu 1: Araştırmanın birinci çalışma grubunu, Ankara İli merkeze bağlı olarak öğretim veren dört farklı genel lisede, 2009–2010 eğitim ve öğretim yılı güz döneminde öğrenimlerine devam eden 560 öğrenci oluşturmuştur. Bu öğrencilerden 75’i ölçeğin maddelerini eksik yanıtladıkları için değerlendirmeye alınmamış ve analizler geriye kalan 485 öğrenciden elde edilen verilerle gerçekleştirilmiştir. Bu öğrencilerin 278’i kız, 192’si erkek öğrencilerden oluşurken 15 öğrenci cinsiyetini belirtmemiştir. Ayrıca bu öğrencilerin 273’ünü onuncu sınıfa, 72’sini on birinci sınıfa, 137’sini ise on ikinci sınıfa devam öğrencilerdir. Çalışmaya katılan öğrencilerden üçü ise sınıflarını belirtmemiştir. Bu öğrencilerden elde edilen verilerle araştırma kapsamında geliştirilen Riskli Davranışlar Ölçeği’nin açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Çalışma Grubu 2: Araştırmanın ikinci çalışma grubunu İstanbul’da Güngören İzzet Ünver Lisesi’nde 2009-2010 bahar döneminde öğrenimlerine devam eden 62 öğrenci oluşturmuştur. Bu öğrencilerden 33’ü kız, 29’u erkektir. Öğrencilerden 31’i onuncu sınıfa, diğer 31 öğrenci on birinci sınıfa devam etmektedir. Bu çalışma grubundan Riskli Davranışlar Ölçeği’nin test tekrar test güvenirlik çalışması için gerekli veriler elde edilmiştir.
bağlı altı farklı genel liseye 2009-2010 bahar döneminde öğrenimlerine devam eden 500 öğrenci oluşturmuştur. Bu öğrencilerden dokuzu çalışma kapsamında uygulanan ölçeklerden bazılarını boş bıraktığı ve/veya ölçeklerde yer alan maddelerden bir çocuğuna yanıt vermediği için veri setinden çıkarılmıştır. Analizler geriye kalan 491 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Bu çalışma
Riskli Davranışlar Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 129
grubunda yer alan öğrencilerin 282’inikızlar, 280’ini ise erkek öğrenciler oluştururken, öğrencilerden biri cinsiyetini belirtmemiştir. Öğrencilerin sınıflara göre dağılımı ise sırasıyla 123 dokuzuncu sınıf, 144 onuncu sınıf, 156 on birinci sınıf, 68 ise on ikinci sınıf öğrencileri oluşturmuştur. Araştırma kapsamında ölçeğin iç tutarlılık katsayılarının ve Riskli Davranışlar Ölçeği ile Algılanan Sosyal Destek Ölçeği puanları arasındaki korelasyonun hesaplanmasında bu çalışma grubundan elde edilen veriler kullanılmıştır.
öğrencilerindeki riskli davranışları belirlemek amacıyla anti-sosyal davranışlar, alkol kullanımı, sigara kullanımı, intihar eğilimi, okul terki, beslenme alışkanlıkları olmak üzere altı boyuttan oluşan bir ölçek geliştirilmiştir. RDÖ’ye ilişkin olarak yapılan geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sonuçları ile ölçeğin puanlanmasına ilişkin bilgiler makalenin sonuç bölümünde sunulmuştur. Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ASDÖ-R): ASDÖ-R, Türk kültürüne uygun olarak Yıldırım (2004) tarafından geliştirilmiştir. Toplam 50 maddeden oluşan ölçek, üç alt ölçekten (AİD= Aile Desteği, ARD=Arkadaş Desteği, ÖĞD= Öğretmen Desteği) oluşmaktadır. AİD, çocuğa gerçekten güvenmek ve onu anlamak, hatalarını düzeltmek, üstün ve güçlü yanlarını vurgulamak, başarılarını takdir etmek gibi aile desteğini içermektedir. ARD, bir haksızlığa uğradığında arkadaşlarınca gerçekten desteklenmesi, derslerle ilgili bilgilerini paylaşmaları, sinirlendiğinde arkadaşlarınca yatıştırılması gibi içerikten oluşmaktadır. ÖĞD ise çocuğun hatalarını nazikçe düzeltmek, üstün yanlarını vurgulamak, dersle ilgili sorularını içtenlikle cevaplandırmak, adil davranmak gibi destekten oluşmaktadır. Derecelendirmeli Likert tipi bir ölçek olan ASDÖ’den alınan yüksek puanlar sosyal destek düzeyinin yüksek olduğu anlamına gelmektedir. ASDÖ-R’nin ve alt ölçeklerin geçerliği faktör analizi ve benzer ölçekler geçerliği yolu ile incelenmiştir. Faktör analizi ile AİD, ARD ve ÖÖD alt ölçeklerinin yapı geçerliği incelenmiş, her alt ölçeğin faktör yapısı belirlenmiştir. ASDÖ-R ve alt ölçekleri ile Beck Depresyon Envanteri (BDI) ve GSÖ alt ölçek puanları arasında anlamlı ilişkiler saptanmıştır. ASDÖ-R’nin ve alt ölçeklerin güvenirliği için önce alpha güvenirlik katsayısı hesaplanmış, ayrıca test tekrar test güvenirliği (r) incelenmiştir. ASDÖ-R’nin tümü için Alpha= .91, r=.93; AİD için Alpha= .83, r=.81; ARD için Alpha= .77, r=.81; ÖĞD için Alpha= .83, r=.86 bulunmuştur (Yıldırım, 2004). Kişisel Bilgi Formu: Kişisel Bilgi Formu araştırmaya katılan öğrencilere ilişkin demografik bilgileri elde etmek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Bu formda öğrencilerin cinsiyet, sınıf gibi özellikleri yer almaktadır.
RDÖ’nün geliştirilmesiyle ilgili olarak öncelikle alan yazın incelenmiş ve bu ölçeğin geliştirilmesinde kuramsal olarak “Problem Davranış Kuramı” temel alınmıştır. Bu kuramın bakış açısı çerçevesinde riskli davranışlar tanımlanmış ve buradan hareketle ölçeğin madde havuzu oluşturulmuştur. Ayrıca ölçeğin madde havuzunun oluşturulmasına yönelik olarak Ankara’da farklı liselerde görev yapan değişik alanlardan 45 öğretmenden öğrencilerinde en sık karşılaştıkları riskli davranışları belirtmeleri istenmiştir. Bu amaçla, öğretmenlere farklı risk alanlarındaki riskli davranışları içeren 11 açık uçlu sorudan oluşan bir anket verilmiş ve öğretmenlerden bu 11 soruda yer alan risk alanlarına göre öğrencilerinde en sık rastladıkları riskli davranışları belirtmeleri istenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen verilerin frekansları incelenmiş ve öğretmenler tarafından en sık belirtilen problem davranışlar madde havuzunun
130 Dilek GENÇTANIRIM & Tuncay ERGENE
oluşturulmasında kullanılmıştır. Alan yazın ve öğretmen görüşlerinden elde edilen sonuçlar ışığında madde havuzu hazırlanmıştır. Havuzda yer alan maddeler için görüşü alınacak uzman sayısının en az beş ile yedi olması gerektiği (Lester ve Bishop, 2000) görüşünden hareketle, maddeler ifade olarak yeniden gözden geçirildikten sonra ölçek formatında düzenlenmiş ve psikolojik danışma ve rehberlik alanından altı, ölçme ve değerlendirme alanından bir öğretim üyesinin görüşüne başvurularak maddelerin ölçek kapsamına uygunluğu gözden geçirilmiştir. Uzmanlardan maddeleri “uygun”, “düzeltilmeli”, “uygun değil” biçiminde derecelendirmeleri istenmiştir. Görüşüne başvurulan uzmanlardan % 90’ı tarafından uygun bulunan maddeler (Büyüköztürk, 2010) ölçeğe olduğu gibi alınmış; değiştirilmesi önerilen maddeler üzerinde gerekli değişiklikler yapılmış ve uzmanlar tarafından çıkarılması önerilen maddeler ölçek formundan çıkarılmıştır. Ölçeğin kapsam geçerliliği ile ilgili uzman kanısına başvurulduktan (Kaplan ve Saccuzzo, 2005) sonra ölçeğin 125 maddelik taslak formu hazırlanmış ve I. çalışma grubuna uygulanmıştır. Bu formda madde kullanımı ve riskli cinsel davranışlara yönelik maddelere de yer verilmiş; ancak uygulamada öğrencilerden birçoğu bu iki boyuttaki maddeleri yanıtlamamış ve boş bırakmışlardır. Bu nedenle bu boyutlarda yer alan 45 madde analize dahil edilmemiştir. Geriye kalan 80 madde üzerinde öğrencilerden elde edilen verilerle ölçeğin açıklayıcı faktör analizi yapılmış ve bu analizler sonucunda 36 maddeden oluşan nihai ölçek formu hazırlanmıştır. Ardından ölçeğin test tekrar test güvenirlik ile benzeşik özellikler geçerliliğine ilişkin çalışmaları yapılmış ve ölçeğin alanda kullanımına yönelik gerekli kanıtlar sağlanmıştır. Analizlerde SPSS 15.00 paket programı kullanılmıştır.
Yüklə 200,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|