Texnikaviy chizmachilik cdr

Tayanch bilimlarini faollashtirish:

O`tilgan mavzuni takrorlash uchun savollari

(1-ilova)

1. 
   Qanday proyeksiyalash turlari mavjud?
   
2. 
   Markaziy proyeksiya deb nimaga aytiladi? Parallel proyeksiyachi?
   
3. 
   Proyeksiyaning o‘zi nima ?
   
4. 
   Nima sababdan ba’zi detallarni ikkita proyeksiyada tasvirlash zarur?
   

5 Detal chizmasida uning ko‘rinmaydigan qismlari qanday chiziqda chiziladi?

6. 
   Wproyeksiyalar tekisligi qanday nomlanadi?
   
7. 
   Nima sababdan W tekisligi kiritiladi?
   

(2-ilova)

Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va yozib olishlarini aytadi.

Dastlab doskaga bugungi kun sanasini yozib qo’yiladi

Yangi mavzu nomini doskaga yoziladi

Yangi mavzuni o’zlashtirish bo’yicha rejalarini ham doskaga yoziladi

Tayanch so’z va iboralar:

Yangi mavzuga doir o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilimlar, atama va kattaliklarni aniqlab olinadi va dars jarayonida ularning har biri bo’yicha tushunchalar berib boriladi
.

Nazariy ma`lumotlar.

Mavzu: АKSONOMETRIK PROYEKSIYALАR

Reja:

1. 
   Umumiy tushuncha.
   
2. 
   Izometrik proyeksiya
   

Umumiy tushuncha.

Mashina detallarini yasashda shu detallarning ish chizmalaridan foydalaniladi. Lekin ish chizmasining asosiy kamchiligi shundaki, unda detalning ko‘rinishlari alohida-alohida tasvirlanadi. Shuning uchun, amalda, detalning ish chizmasi bilan birga ularning yaqqol tasviri ham beriladi. Yaqqol tasviri, ya’ni aksonometrik proyeksiyasi yordamida berilgan ish chizmalari tez va osongina o‘qiladi. Ayniqsa, ixtiro qiliniayotgan mashina konstruksiyasi chizmalarini chizishda aksonometriya muhim ahamiyatga ega. Aksonometrik tasvirlar har xil bo‘ladi. Lekin ularning ichida ko‘proq qo‘llaniladigani parallel proyeksiyalar yordami bilan bajariladigan to‘g‘ri burchakli aksonometrik proyeksiyalardir, chunki ularni yasashda oddiy qonun va qoidalarga amal qilinadi.

Aksonometriya grekcha so‘z bo‘lib, “akson” – o‘q va “metreo” – o‘lchayman degan ma’noni anglatadi. Aksonometriya nazariyasi chizma geometriya fanida to‘liq ifoda qilingan. Biz bu yerda faqat konkret mashina detallari aksonometrik proyeksiyalarining yasalishi bilan tanishib chiqamiz. Biroq, mashina detallari sirtlardan, sirtlar esa chiziqlardan, chiziqlar o‘z navbatida nuqtalardan hosil bo‘lganligi tufayli, bu yerda aksonometrik proyekslyalar yasashni nuqtaning aksonometriyasini qurishdan boshlaymiz. Masalan, Anuqta va uning o‘zaro perpendikular joylashgan H, V, W proyeksiyalar tekisliklaridagi ko‘rinishlari (Ac,Acc, Accc)ni koordinata o‘qlari (Ox, Oy, Oz) bilan birga “s” yo‘nalishda P tekisligiga proyeksiyalasak, aksonometrik tasvir hosil bo‘ladi (1- shakl).
Bu yerda Ptekislik aksonometriya tekisligi, o‘qlarning O₁x₁,O₁y₁,O₁z₁ ko‘rinishi esa aksonometriya o‘qlari deb ataladi. A nuqtaning P tekisligidagi A1 tasviri nuqtaning aksonometrik proyeksiyasi deyiladi.
Ox,Oy,Oz o‘qlarning har biriga biror natural (haqiqiy kattalik) masshtab birligiga teng Oe kesma o‘lchab qo‘yib, ularni “s”yo‘nalishda Paksonometriya tekisligiga proyeksiyalasak, ular O₁ex, O₁ey , O₁ez kesmalar tarzida tasvirlanadi. Bu O₁ex, O₁ey, O₁ez kesmalar aksonometrik masshtablar deb yuritiladi. Bularning natural masshtab birligiga nisbatlari


aksonometriya o‘qlari bo‘yicha o‘zgarish koeffitsientlari deyiladi O₁ex o‘q bo‘yicha o‘zgarish koeffitsientini m bilan, O₁ ey o‘q bo‘yicha o‘zgarish koeffitsientini nbilan, O₁ ez o‘q bo‘yicha esa o‘zgarish koeffitsientini k bilan belgilaymiz. U vaqtda
bo‘ladi.
Aksonometrik proyeksiyalarda o‘zgarish koeffitsientlari o‘zaro teng (m=n=k) bo‘lsa, bunday aksonometriya izometrik proyeksiya deyiladi. Ikki o‘zgarish koeffitsienti o‘zaro teng bo‘lib, uchinchisi boshqacha (masalan, m=n≠k yoki m=k≠n) bo‘lsa, bunday aksonometriya dimetrik proyeksiya deyiladi.
Agar o‘zgarish koeffitsientlari har xil (m≠n≠k) bo‘lsa, bunday aksonometriya trimetrik proyeksiyadeyiladi. “s” yo‘nalish aksonometriya tekisligiga perpendikular joylashgan bo‘lsa, to‘g‘ri burchakli aksonometriya, perpendikular yo‘nalishda joylashmagan bo‘lsa, qiyshiq burchakli aksonometriyahosil bo‘ladi.
To‘g‘ri burchakli aksonometriya to‘g‘ri burchakli izometriya, to‘g‘ri burchakli dimetriya va trimetriyalarni, qiyshiq burchakli aksonometriya esa qiyshiq , qiyshiq burchakli frontal dimetriya va qiyshiq burchakli trimetriyalarini o‘z ichiga oladi.
Buyumlarning aksonometrik proyeksiyadagi tasvirlarida to‘g‘ri burchakli proyeksiyasidagi tasvirlaridagidek o‘ziga xos xususuyatlari mavjud:

1. 
   To‘g‘ri chiziqning aksonometrik proyeksiyasi to‘g‘ri chiziq yoki nuqta bo‘lib tasvirlanadi.
   
2. 
   Biror AB to‘g‘ri chiziq kesmasi C nuqta bilan n/m nisbatda bo‘linsa, aksonometrik proyeksiyada ham o‘sha nisbatda bo‘linib tasvirlanadi, ya’ni AC/BC=m/n
   
3. 
   O‘zaro parallel to‘g‘ri chiziqlar aksonometrik proyeksiyalarda ham o‘zaro parallel tasvirlanadi.
   
4. 
   Aylana aksonometrik proyeksiyalar tekisligida, umumiy holda, ellips shaklida, hususiy hollarda esa o‘zining haqiqiy kattaligida, ya’ni aylana yoki to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida tasvirlanadi.
   

1-shakl
2. Izometrik proyeksiya.

Izometriya qadimgi grek so‘zi isosdan olingan bo‘lib, u bir xil (teng) degan ma’noni anglatadi. Izometrik proyeksiyada Ox, Oy,Oz o‘qlar orasidagi burchaklar o‘zaro 120 ⁰ga teng bo‘ladi (2-shakl). Ox,Oy,Oz o‘qlar aksonometriya tekisligiga nisbatan bir xil qiyalikda proyeksiyalanadi, ya’ni ‘D=‘E=‘J (3-shakl). Shunda buyum o‘z kattaligiga nisbatan ma’lum kattalikda o‘zgarib proyeksiyalanadi. Aksonometrik proyeksiyalarda bu o‘zgarib proyeksiyalanishni o‘zgarish koeffitsientlari deyiladi. Izometrik proyeksiyada bu o‘zgarish koeffitsientlari hamma o‘qlar bo‘yicha bir xil bo‘lib, 0,82 ga teng. Lekin izometrik proyeksiyada bu qiymat (0,82) bilan buyumlarning tasvirini yasash ancha noqulay. O‘zDSt 2.317:2003 da buyumlarning tasvirini izometrik proyeksiya o‘qlari bo‘yicha 82% o‘rniga 100% deb olish tavsiya etiladi. Shuning uchun o‘qlar x=y=z=0,82 o‘rniga amalda x=y=z=1qilib olinadi. Shunda narsaning izometrik tasviri 1/0.82=1.2 marta katta bo‘lib tasvirlanadi.

2-shakl 3-shakl

To‘g‘ri chiziqning izometrik proyeksiyasini yasash.
Buyumlarning aksonometrik proyeksiyalari, umuman, ularning ortogonal (to‘g‘ri burchakli) proyeksiyalari bo‘yicha yasaladi. 4-shakl, ada AB to‘g‘ri chiziq kesmasining to‘g‘ri burchakli proyeksiyasi berilgan.




4-shakl
Uning izometrik proyeksiyasini yasash uchun 2-shaklda ko‘rsatilganidek koordinata o‘qlarini chizib olamiz. Koordinata boshi O dan (4-shakl, b)Ox o‘qi bo‘yicha to‘g‘ri burchakli proyeksiyadagi (4-shakl, a) OBx masofani, so‘ngra OA^x ni ham o‘lchab qo‘yamiz. A_x va B_x lardan Oy o‘qiga parallel chiziqlar chizib, ularga AxAc,BxBc masofalar o‘lchab qo‘yiladl. Hosil bo‘lgan AB nuqtalar birlashtirilsa, to‘g‘ri chiziq kesmasining gorizontal proyeksiyasining aksonametriyasi hosil bo‘ladi. Endi AvaB lardan Oz ga parallel chiziqlar chizilib, ularga AxAcc, BxBcc masofalar o‘lchab qo‘yib, hosil bo‘lgan Ava B nuqtalar o‘zaro tutashtirilsa to‘g‘ri chiziq kesmasining izometriyasi hosil bo‘ladi. Tekis shakllarning izometriyasini yasash.Kundalik turmushimizda uchrab turadigan har qanday buyumlar geometrik sirtlardan tashkil topadi. Geometrik jismning asoslari yoki yoqlari, umuman tekis shakllardan iborat bo‘ladi. Shunga ko‘ra quyida kvadratning H, V,W tekisliklaridagi proyeksiyalarining izometriyalarini yasashni ko‘rib chiqamiz. Izometrik o‘qlarni chizib olib, to‘g‘ri burchakli proyeksiyadagi (5-shakl, a) OA, OB, OC, OD kesmalarni O nuqtadan (5-shakl, b) Ox,Oy o‘qlari bo‘yicha ikki tomonlama o‘lchab qo‘yamiz va Ox,Oy o‘qlariga parallel chiziqlar chizib, o‘zaro kesishtiramiz. Kvadratning M,N uchlari Ozo‘qida kesishadi. E,Fuchlari esa Oz o‘qiga perpendikular o‘tgan chiziqda kesishadi. Demak, EFAMN, bu yerda H tekisligiga parallel kvadratning izometriyasi hosil bo‘ladi. V tekisligiga parallel kvadratning izometriyasini yasash uchun to‘g‘ri burchakli proyeksiyadagi (5-shakl, a) OA,OB masofalarni Ox o‘qiga, OC,OD masofalarni esa Oz izometrik proyeksiya o‘qlariga (5-shakl, b) o‘lchab qo‘yamiz. Keyin u nuqtalardan (A,B,C,D) Ox va Oz larga parallel chiziqlar chizib, ularni o‘zaro kesishtiramiz. Natijada MNAEF,O yo‘qida EF uchlari va O yo‘qiga perpendikular chiziqda M,N uchlari kesishadi.

4. 
   shakl, d da W tekisligiga parallel kvadratning izometrik proyeksiyasi tasvirlangan. M, N uchlari Ox o‘qida, E,F uchlari Ox o‘qiga perpendikular
   

chiziqda kesishadi. Umumiy holda uchchala (H,V,W)proyeksiya tekisligining izometrik proyeksiyasi romb bo‘lib, xususiy hollarda to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak yoki to‘g‘ri chiziq bo‘lib tasvirlanadi.

5-shakl 6-shakl

4. 
   shaklda muntazam oltiburchakning to‘g‘ri burchakli proyeksiyasl bo‘yicha uning H,V,W aksonometrik tekisliklaridagi izometriyasini yasash bosqichma-bosqich to‘liq ko‘rsatilgan (6-shakl, b, c, d). Oltiburchakning 1 va 4 uchlari Ox va Oy o‘qlarida yotadi. Lekin ularni 90^oburchakka burchak, Oz o‘qida yotishi niumkin.
   

OA va OB kesmalarni O dan H tekisligida Oy o‘qiga, V,W
tekisliklarida Oz ga o‘lchab qo‘yib, Ox ga (6-shakl, b, c) va Oy o‘qigalariga (6- shakl, c) parallel chizilib, Adan 2 va 3, B dan 5 va 6 nuqtalarni olib qo‘yamiz hamda hosil qilingan nuqtalarni o‘zaro tutashtiramiz.