Tema: Mektepke shekemgi pedagogikaniń uliwma tiykarlari hám baǵdarlaması Joba

Bilim — tárbiyalaniwshiniń sanasina túsinikler, sxemalar, belgili obrazlar kórinisinde sáwleleniwshi barliq haqqindaģi sistemalastirilģan ilimiy maģliwmatlar jiynaģi.
Ko 'nlikpe – shaxstiń belgili xizmetti shólkemlestire aliw qabileti.
Tájriybe – belgili háreket yaki xizmetti atqariwdiń avtomatlastirilģan formasi.
Tálim eki tárepleme túsinikke iye bolip, oqitiw hám oqiwdi óz ishine aladi.
Oqitiw — pedagogikaliq xizmet bolip, ol bilim, kónlikpe hám tájriybelerdi balalarģa sińdiriw, olardiń biliw hám ámeliy xizmetine basshiliq etiw.
Oqitiw –tálim aliwshiniń bilim, kónlikpe hám tájriybelerdi iyelewdegi ámeliy xizmeti.
Tárbiya pedagogikadaģi tiykarģi túsiniklerdiń biri esaplanadi. Jámiyet hám pedagogikaniń tariyxi rawajlaniwi dawaminda bul kategoriyani túsintiriwge túrlishe jandasiwlar júzege kelgen. Eń aldi menen, keń hám tar mánidegi tárbiya pariqlanadi. Keń mánide tárbiya shaxsqa jámiyettiń tásir etiwi, sotsial hádiyse sipatinda qaraladi. Bul jaģdayda tárbiya sotsiallastiriw menen úyģinlasadi.
Tar mánide tárbiya degende, pedagogikaliq protsess sharayatinda tálim protsessin ámelge asiriw ushin pedagog hám tárbiyalaniwshiardiń arnawli shólkemlestirilgen xizmeti túsiniledi. Bul jaģdayda pedagoglardiń tárbiyaliq xizmeti tárbiyaliq is dep ataladi.
Tárbiya — belgili aniq maqset hámde sotsial-tariyxiy tájriybe tiykarinda jas áwladti hár tárepleme ósiriw, oniń sanasi, minez-qulqi hám kózqarasin qáliplestiriwshi protsess.
Maģliwmat – tálim-tárbiya nátiyjesinde ózlestirilgen hám sistemalastirilģan bilim, payda qilinģan kónlikpe hám tájriybeler hámde qáliplesken kózqaras jiynaģi.
Qáliplesiw – pedagogikaniń tiykarģi kategoriyalarinan biri bolip, kóbinshe “shaxstin qáliplesiwi” tárizinde isletiledi. Sol qatari, pedagog olim Yu.K.Babanskiy shaxstiń qáliplesiwi pedagogikaniń tiykarģi kategoriyalarinan biri bolip, ortaliq, násillik, tárbiya tásirinde oniń rawajlaniw protsessi hám nátiyjesi esaplanadi, degen táriypti beredi. V.A.Slastenin, I.F.lsaev, E.M.Shiyanovlardiń pikirinshe qáliplesiw turmisliq xizmet protsessi hám arnawli tárbiyaliq is-háreketler tásirinde insan rawajlaniwiniń zárúr formasi. Shaxstiń qáliplesiwi bul sotsiallasiw, tárbiya hám ózin-ózi rawajlantiriw protsessi hám nátiyjesi. Qáliplesiw aniq formaģa kiritiw, tamamlanģanliqti bildiredi.
Biznińshe, qáliplesiw pedagogikaliq túsinik sipatinda zamanagóy jandasiw tiykarinda l.P.Podlasiy tárepinen toliģraq ashib berilgen: “Qáliplesiw – hesh qanday istisnosiz faktorlar – ekologiyaliq, sotsialliq, ekonomikaliq, pedagogikaliq hám basqalardiń tásirinde insanniniń rawajlaniw protsessi. Qáliplesiw – onnan keyin paydalanip atirģanliģina qaramay, ele toliq ózlestirilmegen pedagogikaliq kategoriya. Qáliplesiwdiń mazmuni ayrim jaģdaylarda júdá qisqarip ketedi, ayrim jaģdaylarda bolsa, hádden tis keńeytirilip jiberiledi. Aldin baspadan shiģarilģan pedagogikaliq ádebiyatlarda qáliplesiw atamasi basqarilmaytuģin, shaxsqa tásir kórsetiwshi tasadiflardi aniqlaw ushin qoyilģan. Máselen, pedagogika qollanbasiniń taniqli avtori P.N. Gruzdev qáliplesiwdi stixiyali tárbiya sanali xizmetten óz betinshe tárizde adamlarģa tásir etiwshi túrli shárt-sharayatlar dep ataliwin unis etken”.
Rawajlaniw – shaxstiń fiziologiyaliq hám aqiliy ósiwinde payda bolatuģin muģdar hám sipat ózgerisler mazmunin payda etiwshi quramali protsess, basqasha aytqanda, rawajlaniw degende tárbiyalaniwshiniń psixikasi hám fizikaliq rawajlaniwinda basqishqapa-basqish hám nizamliq ózgerislerdiń júz beriwine aytiladi. Rawajlaniw – bul jańa sipat jaģdayina ótiw, háreket hám ózgerisler protsessi. Mektepke shekemgi pedagogikada rawajlaniw haqqinda gáp ketkende jasqa tiyisli (mektepke shekemgi jas dáwirleri menen baylanisliqta rawajlaniwdiń ózine tánlikleri hám nizamliqlari), shaxsiy (balada shaxsiy sipatlardiń júzege keliwi hám olardiń ózine tánlikleri) rawajlaniwdi ayriqsha ajratip kórsetiw maqsetke muwapiq.

4.Mektepke shekemgi pedagogikaniń ilimiy-izertlew usillari

Mektepke shekemgi pedagogika páni rawajlaniwi belgili pedagogikaliq mashqalalardi izertlew maqsetinde alip barilģan izertlew jumislariniń ideyasi, mazmuni hámde nátiyjeleri esabina támiyinlenedi. Sotsialliq hám islep shiģariw protsessiniń keskin rawajlaniwi shaxsti hár tárepleme kamal taptiriw imkanin beriwshi faktor hámde pedagogikaliq shárt-sharayatlardi aniqlaw, jámiyet hám shaxs mánáwiyatina ziyan jetkiziwshi faktorlardi joq etiwdi talap etedi. Táriya protsessleriniń mazmunin aniqlaw olardi keń yaki tar sheńberdse úyreniw, zárúr is-ilajlardi belgilew ilimiy izertlewlerdi shólkemlestiriw zárúrligin júzege keltiredi. Pedagogikaliq izleniwlerdiń nátiyjeli keshiwi bir qatar obiektiv hám subiektiv faktorlarģa baylanisli. Bul protsesste maqsetke muwapiq keliwshi, maqul, áyne waqitta nátiyjeli bolģan usillardi tańlay aliwida zárúr.
Pedagogikaliq ilimiy-izertlewler usillari shaxsti tárbiyalawi oģan muwapiq baģdarlarda tereń, puqta ilimiy bilimlerdi beriw printsipleri, obiektiv hám subiektiv faktorlardi aniqlawshi pedagogikaliq protsesstiń ishki mazmuni, baylanis hám nizamliqlardi arnawli tekseriw hám hám biliw usillari.
A’yne waqitta, O’zbekstan Respublikasinda pedagogikaliq baģdarda alip barilip atirģan ilimiy izleniwler sistemali-metodologiyaliq jandasiwģa tiykarlanadi. Pedagogikaliq hádiyse, waqiya hám olardiń nizamliqlarin aniqlawģa bunday jandasiw pedagogikaliq hádiyse hám protsesslerdiń uliwma baylanisi, olardiń izshil, úzliksiz rawajlaniwi balaniń fiziologiyaliq rawajlaniwi oniń psixologiyaliq, aqiliy jaqtan rawajlantirilip bariwin táminlew qarama-qarsiliqlardiń shaxs kamalatin támiyinlewdegi orni hám róli, soniń menen, dialektika kategoriyalariniń áhmiyetin bildiredi.
Pedagogikaliq ilimiy izertlewlerdi ámelge asiriw quramali, belgili múddetti talap etiwshi, izshillik, úzliksizlik, sistemaliliq hámde aniq maqset siyaqli ózgesheliklerge iye bolģan protsess bolip, oniń nátiyjeli boliwi ushin bir qatar shártlerge ámel qiliw záúr. Olar tómendegiler:
1) mashqalaniń aktualliģi hám temaniń aniq belgilengenligi;
2) ilmiy gipotezalardiń duris qáliplestirilgenligi;
3) waziypalardiń izertlewdiń maqseti tiykarinda duris belgilengenligi;
4) izertlew usillari sistemasina qarata obiektiv jandasiw;
5) tájriybe-sinaw jumislari protsessine shaqiriliwshi respodentlerdiń jas, psixologiyaliq hám shaxsiy ózgeshelikleri, soniń menen, shaxs rawajlaniwshi nizamliqlardiń duris esapqa alinģanliģi;
6) izertlew nátiyjelerin aldinan analizlew hám oniń nátiyjelerin aytip ótiw;
7) izertlew nátiyjeleriniń kepillengenligi.
Zamagóy sharayatta, mektepke shekemgi pedagogika baģdarinda, izertlewlerdi alip bariwda tómendegi usliblardan paydalanbaqta:
1. Pedagogikaliq baqlaw usili.
2. Sáwbet usili.
3. Anketa usili.
4. Intervyu usili.
5. Tálim mekemeleri hujjetlerin analiz qiliw usili.
6. Test usili.
7. Pedagogikaliq analiz usili.
8. Balalar dóretiwshiligin úyreniw usili.
9. Pedagogikaliq tájriybe usili.
10. Matematik-statistik usili.