TariXİ GÜNLƏr altun kitab

düşməndən azad edildi. Düşmən Çiçəkli dağdan və b. strateji yüksəkliklərdən qovuldu, Kəlbəcər-Laçın 

yolunun tunelə qədər olan hissəsi nəzarət altına alındı. Azərbaycanın müharibədə dönüş yaratmaq, işğal 

olunmuş  vətən torpaqlarını azad etmək sahəsində  əldə etdiyi uğurlar nəinki Ermənistanı, həmçinin onu 

müdafiə edən qüvvələri də ciddi təşvişə saldı. Ermənistanın himayəçilərinin, onun hərbi cəhətdən 

möhkəmləndirilməsi, müasir silahlarla təmin olunması, bölgədə irticaçı qüvvəyə çevrilməsi siyasəti daha 

da gücləndirildi. Azərbaycan Respublikası belə bir şəraitdə 1994-cü il mayın 8-də Bişkek protokolunu 

imzaladı, düşmən üzərində hərbi uğurları sayəsində mayın 12-də cəbhədə atəşkəsə nail oldu. 

Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq müharibəsi dövründə Ermənistan Azərbaycan sərhədlərinin 

360 kilometrlik sahəsində irəli soxularaq 20%-dək Azərbaycan torpaqların işğal etmiş, Füzuli 

rayonundakı Horadiz qəsəbəsindən Zəngilan da daxil olmaqla 198 kilometrlik Azərbaycan sərhədlərini 

nəzarət altına almışdı. Erməni işğalları  nəticəsində Dağlıq Qarabağ  ərazisində 50 minədək 

azərbaycanlının yaşadığı 2 şəhər, 1 qəsəbə, 53 kənd işğal olundu. Dağlıq Qarabağdan kənarda aparılan 

işğallarla birlikdə 890 şəhər, kənd və qəsəbə ermənilərin əlinə keçdi. Dağıdılmış obyektlər, zəbt olunmuş 

əkin və meşə sahələrinin statistikası belədir: yaşayış evləri - 102000, ictimai binalar - 7000, ümumtəhsil 

məktəbləri - 693, səhiyyə obyektləri -695, avtomobil yolları - 800 km, körpülər - 160, su kəməri - 2300 km, 

elektrik xətti - 15000 km, meşə sahəsi - 250000 ha, əkin sahəsi - 200000 ha, tarixi abidə və muzeylər - 464. 

İlkin hesablamalara görə, Azərbaycan Respublikasına 60 mlrd. ABŞ dolları  həcmində  zərər dəymişdir. 

Bundan başqa, Azərbaycanın civə, obsidian və perlit ehtiyatlarının hamısı, tikinti və üzlük materiallarının 

35-60%-i meşə fondunun 23,8%-i, su ehtiyatlarının 7, 8%-i və s. işğal olunmuş torpaqların payına düşür. 

Burada 2 qoruq və 3 iri su anbarı da yerləşir. 

 

 

 

67 

28-29 FEVRAL 

 

SUMQAYIT HADİSƏLƏRİ 

 

1988-ci il fevralın 28-29-da baş vermiş Sumqayıt hadisələrindən xeyli vaxt keçmişdir. Lakin 

təəssüf ki, bir çoxları həmin hadisələr haqqında dürüst və obyektiv məlumata malik deyillər.

 

Dünyada böhtan və iftiraları ilə "məşhur" olan erməni qonşularımız riyakarlıqla dünya 

ictimaiyyətini çaş-baş salır, tarixi faktları həyasızcasına saxtalaşdırırlar.

 

SSRİ-nin dağılması  ərəfəsində hakimiyyətə  gəlmiş ermənipərəst M. Qorbaçovun razılığı  və 

himayəsi ilə Qarabağın Dağlıq hissəsində yaşayan ermənilər Azərbaycan Respublikası  əleyhinə qiyam 

qaldıraraq Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini tələb etməyə başladılar. Xankəndində  və 

İrəvanın Teatr meydanında mitinq və nümayişlər başlandı. Ermənilər öz ata-baba torpaqlarında yaşayan 

azərbaycanlı  əhalisinə qarşı zorakılıq göstərməyə başladılar. Eyni zamanda erməni təbliğat maşını bütün 

dünyada "vəhşi azərbaycanlı" obrazı yaratmaqla məşğul idi. Bunun üçün Azərbaycanda ermənilərə qarşı 

"qırğın törətmək" lazım gəlirdi. Belə bir obyekt Sumqayıt  şəhəri seçildi. Bu hadisənin sifarişçisi SSRİ 

kommunist rəhbərliyi, xaricdəki erməni diasporu, erməni katolik kilsəsi, erməni ziyalıları idi (1905 və 

1918-ci illərdə olduğu kimi).

 

Ermənilər təxribat törətmək üçün Sumqayıtı seçməkdə yanılmamışdılar. Çünki 260 minlik əhalisi 

olan Sumqayıtda yaşayanların  əksəriyyəti gənclər idilər; onları daha tez təxribata çəkmək mümkün idi. 

Milliyyətcə erməni olan, 3 dəfə  məhkum edilib qatı cinayətkar kimi 9 il həbsdə yatmış "Paşa" ləqəbli 

Eduard Qriqoryan Sumqayıt hadisələrinin  əsas icraçısı oldu. Qriqoryan ona tapşırılmış  işin öhdəsindən 

bacarıqla gəldi. Ona verilmiş xüsusi siyahı əsasında "Krunk" cəmiyyətinə üzv yazılmayan və üzvlük haq-

qı ödəməkdən imtina edən ermənilər məhv edildilər. Ermənilər bütün dünyaya car çəkərək  şivən 

qopardılar ki, azərbaycanlılarla bir dövlətdə yaşamaq mümkün deyil. İsveçdən xüsusi olaraq bu iş üçün 

gəlmiş Artaşes Qabirelyans adlı erməni həmin günlər baş vermiş hadisələri videokamerası ilə lentə almış, 

hadisələri isə belə adlandırmışdı: "Bizi başkəsənlərdən xilas edin". Bu hadisələr nəticəsində 32 nəfər 

öldürülmüşdü ki, onlardan da 26 nəfəri erməni idi. Ümumiyyətlə talanlar zamanı 400 nəfərdən çox adam 

xəsarət almış, 200-dən çox mənzil qarət edilmiş, 50-yə yaxın mədəni-məişət obyekti dağıdılmışdı. Er-

mənilər isə dünya ictimaiyyətinə yalan məlumat verərək 500 nəfər erməninin öldürüldüyünü iddia 

edirdilər. Bu işin qabaqcadan planlaşdırıldığı bir də ondan görünürdü ki, ermənilər hadisədən bir neçə gün 

keçmiş, tələm-tələsik Xankəndində "Sumqayıt genosidi" abidəsini ucaltmışdılar. 

O vaxtlar SSRİ prokurorluğu 2000-ə yaxın adamı  həbs etmişdi. Moskvada Sumqayıt 

hadisələrində günahlandırılan,  əslində isə günahsız olan Ə. Əhmədov,  İ. İsmayılov, O. Cəfərov saxta 

ittihamlarla məhkum edildilər. Əhməd Əhmədov ən ağır cəzaya - güllələnməyə məhkum olunmuşdu. Əsil 

qatil E. Qriqoryan isə 12 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdi. 

Sumqayıt hadisələri göstərdi ki, ayıq-sayıq olmaq lazımdır, erməni fitnəkarlığına uymaq olmaz, 

çünki ermənilərin fitnəkarlığı  təkcə bununla bitməyəcək. Hadisələrin sonrakı inkişafı bu fikrin 

doğruluğunu sübut etdi.

 

Tarixi həqiqət gec də olsa öz yerini tapdı - məlum oldu ki, Sumqayıt hadisələri heç də erməniləri 

məhv etmək məqsədilə törədilməmişdi. Bu təxribat Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən 

gələcək işğalına dünya ictimaiyyəti tərəfindən haqq qazandırmaq məqsədi güdürdü.