Taraqqiyot konsepsiyalari

Me‘yor	Miqdor
Sifat
1.	Me‘yor 1	1000-7909 м|с	Sayyoraviy parvoz
2.	Me‘yor 2	7910-11188 м|с	Kosmik parvoz
3.	Me‘yor 3	11189-16662 м|с	Sayyoralararo parvoz

Har bir me‘yor davomida narsaning bir sifatiy holati (sayyoraviy parvoz, kosmik parvoz, sayyoralararo parvoz) saqlanib turadi. Bir me‘yordan ikkinchisiga o’tish chegarasi (masalan tezlikning 7909 m|s dan 7910 m|s ga –sayyoraviy parvozning kosmik parvozga o’tishi) sakrash hisoblanadi.

Shunday qilib, miqdorning sifatga o’tish qonuni quyidagicha izoh-lanadi: narsaning miqdori ma‘lum me‘yor davomida sifatga ta‘sir o’tkaz-maydi, lekin me‘yordan o’tganidan so’ng har qanday miqdoriy o’zgarish sifatiy o’zgarishga olib keladi.
a) dialektik sintez qonuni
Taraqqiyot bir sifatiy holatning boshqasi bilan almashinishi jarayo-ni ekanligini aytib o’tdik. Biroq narsadagi sifatiy holatlarning stixiya-li tarzda o’zgarib borishi taraqqiyotga eltmaydi. Bunda ham qandaydir qonu-niyat bo’lishi kerak.
Hamma gap shundaki, narsaning yangi sifatiy holati avvalgi holatga xos bo’lgan sifatlarning ayrimlarini saqlab qoladi. Shu tarzda narsa o’zga-rishida vorisiylik mavjud bo’ladi. G. Gegel bu jarayonni «tezis – antite-zis – sintez» tarzida aks ettiradi. Mutaffakkirning fikricha, g’oyaning ri-vojlanishi ( G.Gegel dialektikasi idealistik xarakterga ega bo’lganini unutmaslik lozim) quyidagcha kechadi: tezis - mulohaza zanjiridagi ilk fikrdir; biroq keingi mulohazalar ushbu fikrni inkor etuvchi yangi fikr-ning (antitezisning) tug’ilishiga olib keladi. Antitezisning yuzaga kelishi so’nggi instantsiyadagi haqiqat tug’ildi, degani emas. Mulohazalarning ke-yingi bosqichida tezis va antitezisdagi eng umumiy, qimmatli, e‘tiborli fikrlar sintez qilinadi.
Materialistik dialektika tarafdorlari G.Gegel triadasini mate-riyaga nisbatan qo’llaydilar. Ularning fikricha, materiya ma‘lum muddat o’z xossalarini saqlab turadi. So’ngra destruktsiya (avvalgi xossalarning yo’qo-lishi) jarayoni boshlanadi. Bu jarayonning ikkinchi bosqichida kumulyatsiya (xossalarning qisman saqlab qolinishi) sodir bo’ladi. Nihoyat, konstruktsiya (yangining shakllanishi) jarayonida eng e‘tiborli eski xossalar yangilari bilan uyg’unlashadi.
Sxema 8 ga qaytaylik. Me‘yor 1 davomida narsa ma‘lum xossalarga va tarkibga ega bo’ladi. Me‘yor 2 da sistema (narsa) taraqqiyotiga xalal berayotgan xossalar va tarkib buziladi. Biroq rivojlana borar ekan, sistema Me‘yor 2 davomida inson etilgan Me‘yor 1 xossalari va tarkibiga ehtiyoj seza boshlaydi. Shu boisdan Me‘yor 3 da Me‘yor 1 va Me‘yor 2 davomida mavjud bo’lgan ayrim (eng ahamiyatdi) xossa hamda tarkiblar uyg’unlashtiriladi (sintez qilinadi). Bu mantiqiy izchillik taraqqiyotning uchinchi qonuniyati sanaladi.
Misol keltiramiz. Rossiyada Oktyabr inqilobiga qadar iqtisodiyot mulkchilikning turli shakllariga tayanar edi (Me‘yor 1). Biroq inqilob tufayli davlat tepasiga kelgan kommunistlarning siyosati o’laroq, iqtiso-diyotda jamoatchilik mulki ustuvorligi ta‘minlandi (Me‘yor 2). Biroq XX asr 20-yillarining o’rtalariga kelib, ijtimoiy taraqqiyotning o’zi yangi iqtisodiy siyosatga o’tishni taqazo etdi (Me‘yor 3). Bu bosqich avvalgi ikki bosqichlarda mavjud bo’lgan eng e‘tiborli xossa va tarkiblarni sintez qilgandi: bu davrda ishlab chiqarish vositalariga jamoatchilik mulkining ustuvorligini saqlagan holda mulkchilik plyuralizmi joriy etildi.
Ammo ushbu qonun taraqqiyotning avvalgi ikki qonuni kabi umumiy xa-rakterga ega emas. Birinchidan, dialektik sintez qonunini faqat progressiv taraqqiyotga nisbatangina qo’llash mumkin (chunki regressiv taraqqiyot ahami-yatli xossa va tarkiblarni voris qilib olishga asoslanmagan). Ikkinchidan, progressiv taraqqiyotning barcha tarmoqlarida ham ushbu qonun namoyon bo’lavermaydi. Shu bois bu qonunga konkret yondashuv talab qilinadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Falsafa. Q. Nazarov tahriri ostida.- T., 2000, 160-193-b.
   
2. 
   Filosofiya. Pod red. V. P. Koxanovskogo.- Rostov-na-Donu, 1999, s. 146-161, 240-262.
   
3. 
   Falsafa. E. Yusupov tahriri ostida.- T., 1999, 188-234-b.
   
4. 
   Spirkin A. G. Filosofiya.- M., 1998, s. 285-335.
   
5. 
   Alekseev P. V., Panin A. V. Filosofiya.- M., 1997, s. 374-508.