T una b ulgar t ürkleriNİN

Bulgar 

Şartlı 

Anlamı 

DOHS 

f 

fare 

ŞEGOR 

g 

boğa 

DİLOM 

h 

kaplan 

---

T u n a   B u l g a r   T ü r k l e r i n i n   D i l i   v e   K ü l t ü r ü   Ü z e r i n e  

|  167  

 

DVAN’Ş 

i 

tavşan 

 

k 

ejderha 

VERENİ 

l 

yılan 

TOH  

m 

at 

 

a 

koyun 

[BEHTİ] 

b 

maymun 

TEKU 

c 

tavuk 

SOMOR 

d 

köpek 

 

e 

domuz 

Bu kelimeler, hayvanların kutsal adlarıdır ve bu adların çok ilginç köken bilgileri 

vardır: 

Dohs: “fare” (Çağdaş Çuvaş Türkçesinde yoktur) - Tm. *tok-sa-ki “tavşan”, bu an-

lam geçişlerini karşılaştırınız: sol. oɣtuna “bozkır faresi”, ma. oʯotno “Daur tavşanı” < 

mo. ogotno “bozkır faresi”, bur. oxotnoo(n) “gelincik”. 

Şegor: “boğa” (Çağdaş Çuvaş Türkçesinde kaybolmuştur; ancak Eski Komi diline 

geçmiştir: śokɨr “iğdiş edilmiş at” (XVIII. yıla ait yazıtlarda) (Lıtkin V. İ. İstoriçeskaya 

grammatika komi yazıka / Komi Dilinin  Tarihi Grameri, ç. I Vvedeniye, fonetika, s. 

33), Mari dilindeki benzer bir semantik gelişim ile karşılaştırınız: ińe “at” < Çuv. ine 

“inek”) ~ Türk. sɨɣɨr “geyik düvesi, inek”. Bulgar Türkçesi, Çuvaş Türkçesinde ben-

zer bir durum olan *s-‘nin *i, *ɨ sesleri öncesi palatalizasyonunu yansıtmaktadır (bk. 

Mudrak 1987).  

Dilom: “kaplan” ~ Türk. *talɨm “yırtıcı hayvan”, en eski Türkçedeki *ạ > ɨ, Çuvaş 

Türkçesinde de aynı durum vardır (bk. Mudrak 1993: 98-101, 132-134). Macar alıntı-

larında  tino  “düve”,  Çuv.  tɨna  ~  Türk.  tāna  <  ir.  dhaenū.  Dvan’ş  “tavşan”  (Çağdaş 

Çuvaş Türkçesinde yoktur) ~ Türk. tabɨł(ɣ)an id. Bulgar Türkçesinde š ve n metatezi, š 

ise aynı Çuvaş Türkçesindeki gibi, en eski Türkçedeki *ł’nin intervokaldeki düzenli 

refleksidir (požъ ~ Türk. *boš “boş”, vaš- “es- (rüzgâr)” ~ Türk. *ušu- “üşü-“, ažъk “ha-

sır lifi” ~ Türk. *ešuk vs. kelimelerde olduğu gibi). Karşılaştırınız Mo. *tawlaj id.