T. C. Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Maz har Osman Ruh Sa ğlığı ve Sini r Hastalıkla rı Eğitim ve Araştırma Hastanesi

T .C. 
Sağlık Bakanlığı 
Bakırköy Prof. Dr. Maz har Osman  
Ruh Sa ğlığı ve Sini r  Hastalıkla rı Eğitim ve  Araştırma  Hastanesi  
12 . Psikiyatri Bi rim i 
Başhekim:  Doç. Dr. E rhan Kurt 
Klinik Şefi:  Dr. R. Latif Alpkan  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
DENTAL FOBİSİ OLAN HASTALARDA DİĞER ANKSİYETE  
BOZUKLUKLARI EŞTANISI 
 
 
 
 
 
P S İ Kİ Y ATRİ   UZ M ANL I K  TE Z İ  
 
 
 
Dr.   S ü l eym a n   GÜNDÜZ  
 
 
 
 
 
İ S TANBUL   20 09  
 
 
 
 
 
 
 

 
2
 
 
ÖNSÖ Z  
 
 
B a şh ekimimiz Do ç. Dr. E rhan  Ku rt’a ,  
Uzma n lık  eğ itimim  sü resin ce  ka tıld ığ ım  h er  vizitin i  ö zlemle  h a tırla ya cağ ım, 
b ilg i 
ve 
d en eyimlerin d en  
ya ra rlan dığ ım, 
h er 
za ma n 
d estekl erin e 
b a şvu rab ileceğ imi  b ild iğ im  Klin ik  Ş efim  Dr.  R .  La tif  A lp kan ’a   ve  Ş ef 
Mu a vin im Dr. Nezih  E rada mla r’a ,  
Tez  jü rimd e  yer  a la n  ve  ya kından   ilg ilen en   Uzm.  Dr.  Nih a t  A lpa y  ve  Do ç.  Dr. 
M. E min  Ceyla n’ a  
R o ta syon   eğ itimlerim  sıra sı n da   tecrü b elerin d en  ya ra rlan ma   fırsa tı  bu ld u ğu m 
Do ç.  Dr.  Du ra n   Ça kma k,  Do ç.  Dr.  S evim  B a yba ş,  Uzm.  Dr.  Niya zi  Uyg u r, 
Do ç.  Dr.  Pey ka n   Gö ka lp ,  Do ç.  Dr.  Yü kse l  A ltu n ta ş,  Pro f.  Dr.  L even t 
Ka yaa lp’ e   
B era b er  ça lışma mızı  keyifl e  a n ımsa ya cağım  Uzm.  Dr.  E rd o ğan   Öz men ,  Uzm. 
Dr. S ıla  Ya za r,  Uzm.  Dr.  Neşe  Ü stü n ,  Uzm.  Dr.  A h met  Co şkun   ve  Psik.    Nu rsu  
Ma rma ra ’ ya  
1 2 .  Psikiya tri  Klin iğ ind e  b era b er  ça lışma ktan   zevk  a ld ığ ım  a sista n 
a rkad a şla rıma  ve tü m sağ lık ekib in e,  
Tezim e emeğ i g eçen  tez dan ışma n ım Uzm.  Dr. Ş eref Özer’ e 
B a h çelievle r A ğ ız ve Diş S ağ lığ ı Merke zi  B a şh ekimi Diş Hekimi  Mu sta fa   İşca n 
ve h a stan ed eki tü m sa ğ lık ekib in e ,  
S evg isin i,  d esteğ in i  h iç  esirg emeyen   ve   h ep   yan ımda   o lan   eşim  Diş   Hekimi  
Hicra n  A teş Günd ü z’ e 
Ço k teşekü r ed eri m.  
 
 
 
 
 
 
 

 
3
SİMG ELER  VE  KIS ALT M AL AR 
 
DS M      : Ruhs al Bo zu k lu klar ın  Tan ıs al v e Say ıms al  El  Kitab ı 
 
DFS       : Di ş  heki ml iğ i Korku  Skalas ı 
 
DAS        : Diş  he ki mliğ i Ka yg ı  Skalas ı 
 
MDAS    :  Modi fi ye D iş  Heki ml iği  Ka yg ı S kala s ı 
 
SP SS     :  Sos yal  Bi li ml er  İç i n İs tatis ti ks el  Paket  
 
HAD      :  Has tan e An ks iyete v e  Depres yon ölç eği  
 
NO         : Ni tri k o ks it 
 
BDZ       : Ben zodia zepin 
 
CRF       : Ko rti ko tropi n Sal ıv eric i F aktör  
 
ACTH    :   Adreno korti kotropi k hor mon  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
4
İÇİ NDE KİLER 
G İRİŞ 
 
1.    ANKSİ YET E  VE  ANKSİYET E BO ZUKLUKLARI 
 
1.1 
Anks iy ete ka vramı 
1.2 
Anks iy etenin belirtileri  
1.2.1 Anks iy etenin fiz yolojik belirtileri  
1.2.2 Anks iy etenin affektif belirtileri  
1.2.3 Anks iy etenin davranışsal beli rtileri  
1.2.4 Anks iy etenin bilişsel belirtileri 
1.3 
Anks iy ete boz uklukları  
1.4 
Anks iy ete ka vramının tarihçesi  
1.5 
Anks iy ete kuramları 
1.5.1 Psikodinamik kuram  
1.5.2 Gelişim kuramları 
1.5.3 Öğrenme kura mları 
1.5.4 Bilişsel kuramlar 
1.6 
Anks iy ete  ve  Nörok im ya 
1.6.1 Anks iy ete  ve  L imbik sistem  
1.6.2 Anks iy ete  ve  Amigdala 
1.6.3 Anks iy ete  ve  G AB A 
1.6.4 Anks iy ete  ve  Norad renalin  
1.6.5 Anks iy ete  ve  Se rotonin  
1.6.6 Anks iy ete  ve  Kolesistokinin 
1.6.7 Anks iy ete  ve  P maddesi 
1.6.8 Anks iy ete  ve  Adenoz in  
1.6.9 Anks iy ete  ve  NO 
1.6.10  Anksiyete  ve CRF  
 
 
 
 

 
5
2.  Ö ZGÜL FO Bİ 
  
2.1.T anım   
2.2.T anı 
2.3.Öz gül fobi tipleri 
2.4.Öz gül fobilerin klinik öz ellikleri  
2.5.Öz gül fobilerin etiyolojisi  
2.5.1.Psikodinamik kuram  
2.5.2.Öğrenme kura mla rı 
2.5.3.Bilişsel kuram  
2.6.Öz gül fobi ve genetik 
2.7.Öz gül fobi ve beyin görüntüleme  
2.8.Öz gül fobilerin psikofiz yolojik  y önleri  
2.9.Öz gül fobi ve eştanı 
2.10.Öz gül fobi ve te da vi 
 
3.  DE NT AL FOBİ 
 
3.1 
T anım 
3.2 
De ntal fobi e tiyolojisi ve komorbidite  
3.3 
De ntal fobi tedavisi 
 
 
4.  G ERE ÇLER 
 
 
5.  YÖ NT EM 
 
 
6.  İST ATİST İKSEL DEĞ ERLE NDİRM E 
 
 
 

 
6
7.  B ULG UL AR 
 
7.1 
Araştırm a gruplarında cinsiyet  
7.2 
Araştırm a gruplarında yaş  
7.3 
Araştırm a gruplarında  medeni durum  
7.4 
Araştırm a gruplarında  öğrenim  durumu  
7.5 
Araştırm a gruplarında ekonomik durum  
7.6 
Araştırm a gruplarında  ailede dental fobi öyküsü  
7.7 
Araştırma gruplarında  diş hekimliği travması öyküsü  
7.8 
Araştırm a gruplarında diğer anksiyete  boz uk lukları eştanısı  
7.9 
Araştırm a gruplarında öz gül fobi eş tanısı  
7.10  Araştırm a gruplarında major depres yon eştanısı  
7.11  Araştırm a gruplarında depresyon ve  anksiyet e düz eyleri 
 
 
8.  T ART IŞMA  ve SO NUÇ  
 
 
9.  Ö ZET  
 
 
10. 
SUMM ARY 
 
 
11. 
KAY NAKL AR 
 
                                                                                                              
12. 
EKLER 
 
 
 
 
 

 
7
GİRİŞ  ve  AMAÇ: 
   
 
          Dental fobi; Diş tedavileri ile ilgili her türlü işlemden, uyaranla orantılı olmayan 
şiddette ortaya çıkan anksiyete ve bu abartılı anksiyete tepkisinin mantıksız olduğunu 
bilmesine  karşın  bireyin  kaçınma  davranışlarını  engelleyemediği  ya  da  belirgin  bir 
sıkıntı ile bu duruma katlandığı bir özgül fobi tipidir. 
 
          Dental  fobi  DSM-IV-TR’  de  bir  özgül  fobi  olarak  sınıflandırılmıştır.  Şiddetli 
dental  korku  ve  dental  fobi  arasındaki  başlıca  fark  kişinin  işlevselliği  üzerindeki 
etkisiyle  ilişkilidir.  Fobi  olarak  sınıflandırılabilmesi  için  korku  duyulan  durumlardaki 
kaçınma,  kaygılı  beklenti  ya  da  sıkıntının  kişinin  normal  rutin,  mesleki  (ya  da 
akademik)  işlevselliğini  ya  da  sosyal  etkinliklerini  ve  ilişkilerini  anlamlı  derecede 
bozması gerekir. 
 
          Epidemiyolojik  çalışmalar  genel  popülasyonun  %3  ila  %20’sinde  diş  tedavisi 
konusunda  sorun  olarak  kabul  edilebilecek  düzeyde  korku  ve  anksiyete  olduğunu 
düşündürmektedir (1,2). Oranlardaki bu büyük çeşitlilik bazı çalışmaların dental fobiyi 
bazılarının  ise  ilişkili  olsa  da  farklı  yapıya  sahip  olabilen  dental  anksiyeteyi 
ölçmesinden kaynaklanıyor olabilir. 
 
          Pek  çok  çalışmada  dental  korku  ve  anksiyetenin  gelişmesinde  koşullayıcı 
deneyimlerin  rolü  araştırılmışsa  da,  dental  korku  ve  anksiyetesi  olan  kişilerde 
psikiyatrik bozuklukların prevalansı konusunda veriler sınırlıdır. 
 
          Birkaç  çalışmada  dental  anksiyetesi  olan  ve  olmayan  kişilerde  psikolojik 
özellikler  karşılaştırılmış  ve  anksiyetesi  olanlarda  ağrı,  kan  korkusu  ve  bedensel 
yaralanma  korkusu  gibi  pek  çok  başka  korku,  agorafobik  semptomlar,  yaygın 
anksiyete ve anksiyete hassasiyetinin varlığının dental anksiyetesi olmayanlara göre 
daha  fazla  olduğu  gösterilmiştir  (1,2).  Ancak,  bu  çalışmalarda  tanısal  aygıtlardan 
ziyade  psikolojik  ölçekler  kullanılmıştır.  Sonuçta,  bu  çalışmalar  psikolojik  sorunları 
sınıflandırılmış bir tanı koymaya yetecek kadar ciddi olan bu kişilerin oranı hakkında 
bir bilgi sağlamamaktadır. 
 
 

 
8
 
 
 
          Dental  fobisi  olan  bazı  kişilerde  diğer  özgül  fobiler,  yaygın  anksiyete  ya  da 
panik  bozukluklarının  varlığıyla  da  kanıtlandığı  üzere,  anksiyete  bozukluklarına 
yapısal  bir  hassasiyet  olduğu  ileri  sürülmüştür  (1).  Dental  fobi  ve  diğer  anksiyete 
bozuklukları arasında bir ilişki olabileceğini düşündüren veriler bulunmasına rağmen 
bu konuda kesin bir yargıya varabilmek ve bu ilişkinin teorik nedenlerini anlamak için 
daha fazla sayıda çalışmaya gereksinim olduğu görülmektedir. 
 
         Bu çalışmanın amacı dental fobisi olan hastalarda diğer anksiyete bozuklukları 
eştanısının incelenmesidir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
9
1.  ANKSİYETE VE ANKSİYETE BOZUKLUKLARI 
  
 
 
1.1.Anksiyete kavramı: 
 
            Anksiyete  hemen  her insan  tarafından zaman  zaman  yaşanan  bir duygudur. 
Türkçede  iç  sıkıntısı,  kaygı,  bunaltı  gibi  sözcüklerle  anlatılmaya  çalışılan  anksiyete, 
tehlike durumunda aktif hale geçen biyolojik uyum düzeneği ile oluşturulur ve tüm bu 
uyum sağlayıcı özellikleri nedeniyle insan yaşamının sürdürülebilmesi için var olması 
gereklidir (3,4). 
 
           Anksiyete açıkça ayırt edilebilir bir uyaranla ilişkili ya da ilişkisiz olabilen korku 
ve endişe ile belirli bir duygudur. Bireyi çevresinde olan değişikliklere hazırlayan veya 
yanıt  vermesini  sağlayan  bir  emosyondur.  Önemli  yaşam  stresörlerine  karşı  oluşan 
yaygın  bir  tepkidir.  Hemen  her  psikiyatrik  bozukluğa  eşlik  eden  ve  bir  çok  organik 
bozuklukta görülebilen bir semptomdur (3).  
 
         Normal  anksiyete  organizmanın  biyolojik  bir  korunma  sistemidir  ve  potansiyel 
bir  tehlike  algılandığında  ortaya  çıkarak  organizmanın  tehlikeli  durumdan  kendini 
sakınarak yaşamını devam etmesini sağlar. Eğer anksiyete objektif bir tehlike durumu 
olmaksızın  sanki  varmış  gibi  algılanarak  abartılı  ve  kişinin  günlük  yaşam  kalitesini 
olumsuz yönde etkileyen subjektif bir beklenti hissi, dehşet, endişe veya bir felaketin 
yaklaştığı duygusu ile karakterize ise “anormal anksiyete” den söz edilir (4).  
 
        Korku,  yaşamı  veya  güvenliği  tehdit  eden  mevcut  veya  olası  bir  tehlike 
karşısında  ortaya  çıkan  emosyonel  bir  tepkidir.  Güvenliği  tehdit  eden  herhangi  bir 
durumda  böyle  bir  tepkinin  ortaya  çıkışı,  yaşamın  devamı  için  gerekli,  hatta  şarttır. 
Duyulan  korku  sayesinde  tehdit  edici  uyarana  karşı  gerekli  acil  önlemler  alınır  ve 
yaşam güven içinde sürdürülür.  Anksiyete, korkuya benzer bir duygu olmakla birlikte, 
anksiyeteyi  ortaya  çıkaran  uyaran,  korkuyu  ortaya  çıkaran  etmen  gibi  net  olarak 
belirlenmemiştir (5). 
 
 
 

 
10
     1.2. Anksiyetenin belirtileri: 
 
1.2.1. Fizyolojik belirtiler: 
 
          Bunlar genellikle organizmanın kendini korumaya yönelik bir savunma durumu 
içine  girdiğini  gösterir.  Hormonal,  sempatik  ya  da  parasempatik  sinir  sisteminin 
çalışmasındaki değişiklikler sonucu ortaya çıkarlar (6).  
 
Kalp-Damar sistemi belirtileri 
  Çarpıntı 
  Kalp hızında artma 
  Arteriel kan basıncı değişiklikleri 
  Bayılma hissi 
  Gerçek bayılma 
  Yüz kızarması 
  Aritmi 
 
Solunum sistemi belirtileri 
  Solunum sayısında artma ve derin soluma 
  Göğüste ağrı, yanma, basınç ve sıkışma hissi 
  Nefes darlığı 
  Hava açlığı 
  Kesik soluma 
  Bronşial spazm 
 
Kas-İskelet ve Sinir sistemi belirtileri 
  Kaslarda gerginlik, spazm 
  Reflekslerde artma 
  Yorgunluk hissi ve çabuk yorulma 
  Ağrılar ve yalancı romatizmal ağrılar 
  Titreme 
  Yüzde ve göz kapaklarında daha fazla olmak üzere seyirme 
  Uykuya dalma güçlüğü, uykusuzluk, kabuslar, huzursuz uyku 

 
11
Sindirim sistemi belirtileri 
  Karın ağrısı, karında huzursuzluk, spazm 
  İştahsızlık 
  Bulantı-kusma, ishal 
  Yutma güçlüğü 
  Ağızda kuruma ya da sulanma 
 
Boşaltım ve Genital sistem belirtileri 
  Sık idrara çıkma 
  İdrar miktarında artma 
  Cinsel güçsüzlük 
  Erken boşalma 
 
Cilt belirtileri 
  Yaygın terleme 
  Lokal terleme 
  Soğuk ve nemli eller 
  Kaşınma krizleri 
  Sıcak ve soğuk basma krizleri 
  Ateş basması 
 
1.2.2. Affektif belirtiler: 
Kişinin yaşadığı ve onu rahatsız eden çeşitli duygulardır. 
  Korku 
  Endişe 
  Sinirlilik 
  Dehşet duygusu 
  Tedirginlik 
  Alarm durumuna geçme 
  Gerginlik 
  Çaresizlik 
 
 

 
12
1.2.3. Davranışsal belirtiler: 
         Normal  davranışların  hiperaktivasyonu  ya  da  inhibisyonu  şeklinde  izlenir.  Bu 
davranışlar  her  ne  kadar  başlangıçta  anksiyeteyi  azaltma  amacı  güderlerse  de, 
sonuçta aksine anksiyeteyi artırıcı özellik göstermeye başlarlar. 
  Kaçma 
  Kaçınma 
  Huzursuzluk 
  Olduğu yerde hareketsiz donakalma 
  Davranışlarda inhibisyon 
  Konuşma akışında bozukluk 
  Koordinasyon bozukluğu 
 
1.2.4. Bilişsel belirtiler: 
           Normal  bilişsel  fonksiyonların  abartılı  hale  gelmesi  ya  da  normal  işlevlerin 
inhibisyonu  söz  konusudur.  Kişi  kendisini  huzursuz  eden  düşünce  ve  duygulardan 
rahatsızlık duyar. 
  Dikkat dağınıklığı 
  Önemli şeyleri hatırlayamama 
  Düşüncede duraksamalar, kesintiler 
  Aşırı uyanıklık hali 
  Kendini aşırı gözleme 
  Korku veren görsel imgeler 
  Başa çıkamama korkusu 
  Aklını yitirme korkusu 
  Fiziksel zarar görme ya da ölüm korkusu 
  Yineleyici korkulu düşünceler 
  Gerçek dışılık hisleri ve depersonalizasyon 
 
             Bu belirtiler normalde zaman zaman herkeste yaşanan durumlardır. Çoğu ya 
normal  işlevlerin  abartılı  hale  gelmiş  şekilleri  ya  da  normal  işlevlerdeki 
baskılanmalardır.  Hastaları  hekime  getiren  belirtiler  ve  hastalığın  şiddeti  kişiden 
kişiye değişkenlik göstermektedir. 
 

 
13
               Anksiyete  belirtilerinin  egemen  olduğu  psikiyatrik  rahatsızlıklar  olarak 
tanımlanabilecek  Anksiyete  bozuklukları,  kişinin  hayat  kalitesi  yanı  sıra  toplum 
sağlığını da ciddi boyutlarda tehdit eden psikiyatrik hastalıklardır. Toplumun yaklaşık 
%10’unun anksiyete bozukluğu teşhisi aldığı sanılmaktadır. Anksiyete bozukluklarının 
tedavisi için harcanan tutar, toplam sağlık giderlerinin %5’ini, ruh sağlığına harcanan   
toplam giderlerin de ortalama %30’unu meydana getirmektedir. Daha da önemlisi, bu 
ekonomik  giderin  dökümü  yapıldığında  ortaya  çıkmaktadır  ki,  ekonomik  zararın 
%23’ü  doğrudan  gider  olarak  nitelenen  hekim,  ilaç,  hastane  bakımı  ücretlerinden 
meydana  gelirken,  %77’si  dolaylı  giderler  olarak  kabul  edilen  üretkenlik  ve  işgücü 
kaybına bağlı giderlerdir (7). 
 
           Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayımlanan Ruhsal Bozukluklar için Tanı  
ve İstatistik El Kitabının dördüncü basımının yeniden gözden geçirilmiş metni (DSM-
IV-TR) Anksiyete Bozukluklarını aşağıdaki gibi kategorize etmiştir (8). 
 
    1.3.  Anksiyete Bozuklukları: 
 
  Agorafobi Olmadan Panik Bozukluğu 
  Agorafobi ile Birlikte Panik Bozukluğu 
  Panik Bozukluğu Öyküsü Olmadan Agorafobi 
  Özgül Fobi 
  Sosyal Anksiyete Bozukluğu 
  Obsesif-Kompulsif Bozukluk 
  Posttravmatik Stres Bozukluğu 
  Akut Stres Bozukluğu 
  Yaygın Anksiyete Bozukluğu 
  Genel Tıbbi bir Duruma Bağlı Anksiyete Bozukluğu 
  Madde Kullanımının Yol Açtığı Anksiyete Bozukluğu 
  Başka Türlü Adlandırılamayan Anksiyete Bozukluğu 
  Ayrılma Anksiyetesi Bozukluğu  
 
 
 

 
14
 1.4.  Anksiyete kavramının tarihçesi;  
 
                Tıbbi  anlamını  19.  yüzyılın  sonunda  kazanmış  olan  “anksiyete”  sözcüğü, 
Hint-Germen  dilleri  kökeninden  ortaya  çıkan  “Angh”  sözcüğünden  türemiş  olup 
“sıkıca bastırmak,  boğazını  sıkmak,  sıkıntı  ve  tasalanma”  anlamına  gelmektedir.  Bu 
duyguyla  ilgili  ilk  yazılı  kanıt,  Sümerler’in  Gılgamış  destanında  bulunmaktadır. 
Milattan  önce  3.  bin  yıldan  günümüze  kadar  gelen  bu  destanda  Gılgamış,  kendi 
ölümlülüğü ile ilgili endişelerini dile getirmektedir (9).  
 
             Antik  çağlardan  beri,  insanlar  anksiyeteyi  açıklamaya  ve  onunla  başa 
çıkmaya  çalışmıştır.  Çoğu  zaman  anksiyetenin  tanrılardan,  kötü  ruhlardan  ya  da 
büyüden kaynaklandığı düşünülmüştür.  
 
             Anksiyete  belirtileri,  çok  eski  zamanlardan  beri  birçok  hekimin  ve  yazarın 
dikkatini çekmiş ve değişik toplumsal ya da tıbbi bağlamlar içerisinde çeşitli yazılarda 
dile getirilmiştir. Mani, histeri ve paranoya gibi terimleri psikiyatriye kazandırmış olan 
Hipokrat’a göre, her türlü psikiyatrik belirtinin kaynağı beyindir. 
 
             17.  yüzyılda  dilbilimciler  tarafından  paroksismal  olarak  ortaya  çıkan  şiddetli 
huzursuzluk,  yerinde  duramama  ve  endişe  durumları  için  kullanmıştır.  Benzer 
durumlar için, aralarında bazı anlam farklılıkları olmakla birlikte Fransızlar Angoisse, 
Almanlar Angst ve İspanyollar Angustia sözcüklerini kullanmışlardır (9). 
 
            1800’lü yılların ilk yarılarına dek anksiyetenin fiziksel belirtilerinin her biri kalp, 
kulak,  gastrointestinal  ya  da  merkezi  sinir  sistemi  gibi  bazı  organ  ya  da  sistemlerin 
ayrı ayrı hastalıkları olarak düşünülürdü.  Buna karşı anksiyetenin ruhsal belirtileri ise 
melankolik durumların bir parçası olarak değerlendirildi. 
 
           1894’de  Freud,  anksiyetenin  fiziksel  ve  ruhsal  belirtilerini  bir  araya  getirerek 
“anksiyete  nevrozunu”  tanımlamış  ve  anksiyeteyi  nevrasteni  kapsamının  dışına 
çıkartmıştır.  Bu  dönemde  Freud,  yazılarında,  histeri  ve  hipokondriyazis  gibi 
geleneksel  nevrozların  psikolojik  olduğunu  söylerken,  buna  karşı  anksiyete  nevrozu 
ve obsesyonel durumların organik kökenli olduğunu öne sürmüştür. 

 
15
           Bu  gelişmelere  karşın  yine  de  anksiyete  kapsamına  giren  çeşitli  klinik 
durumların  birbirlerinden  ayrılarak  farklı  özellikleri  olan,  farklı  birer  hastalık  olarak 
sınıflandırmalarda  yer  alması,  ancak  1960’lardan  sonra  elde  edilen  veriler  sonucu 
1980’de DSM-III ile gerçekleşebilmiştir (9). 
 
   1.5. Anksiyete Kuramları: 
 
1.5.1. Psikodinamik Kuramlar 
 
            Anksiyeteye  yönelik  psikodinamik  kuram  Freud’la  başlamıştır.  Freud’un 
anksiyete  konusundaki  ilk  yazısı  1894’te,  son  yazısı  ise  1926’da  yayımlanmıştır. 
Freud, ilk çalışmalarında anksiyetenin ruhsal aygıtın dürtüsel yanı olduğuna, yani “id” 
ile  “ego”  nun  çatışmasına  karşı  koymak  için  ortaya  çıkan  bastırma  mekanizmasının 
bir  sonucu  olarak  ortaya  çıktığına  işaret  etmektedir.  Daha  sonra  bu  çatışmaya 
dürtüleri kontrol altına almak için süperegonun da karıştığını belirtmektedir (10).  
 
 Freud  daha  sonra  anksiyeteyi  psikolojik  yaklaşımla  ele  almış  ve  iki  döneme 
ayırmıştır.  
  Birincil anksiyete 
  İkincil anksiyetedir. 
 
        Birincil anksiyete doğum süreciyle başlar. Doğum anında bebek savunmasızdır 
ve birçok yabancı uyaranla karşılaşır ve yoğun bir anksiyete ortaya çıkar.  
 
Freud’un birincil anksiyete kavramında dört etken vardır:  
  Ruhsal aygıtın aşırı uyarılması;  
  Çaresizlik;  
  Ayrılma korkularının varlığı  
  Örselenmeyle duygusal yaşantının dinamik varlığı. 
 
      Birincil  anksiyeteden  sonra  yaşam  anksiyetelerine  geçiş  ruhsal  aygıtın  id,  ego, 
süperego süreçlerinin ayrımlaşarak olgunlaşmasıyla ilgilidir. 
 

 
16
Freud bunu iki grupta ele almaktadır:  
  Nesnel anksiyete;  
  Nevrotik anksiyete.  
              Nesnel  anksiyete  normal  anksiyeteyle  aynıdır,  nevrotik  anksiyete  dürtüsel 
kaynaklıdır.  Bu tür anksiyete içrel bir tehlike tarafından uyandırılır, id ve süperegodan 
doğar.  İd  kaynaklı  anksiyete  bir  anlamda  bu  ilkel  dürtüler  engellenmediği  zaman 
ortaya çıkacak sonucun korkusudur.  Süperegoya bağlı anksiyetede ise egoda utanç 
ve suçluluk olarak algılanan durumlar etkilidir (10,11,12).  
 
             Freud,  yeni  görüşler,  deneyimler  ve  tartışmalarla  kuramını  yenilemiştir.  Son 
yazısında  Freud  anksiyetenin  bilinçdışı  olarak  birey  fark  etmeden  oluştuğunu 
tartışmaktadır.  Anksiyete  bir  sinyaldir,  egonun  travmatik  yaşantıya  bir  tepkisidir. 
Örneğin sevilen  birinden  ayrılma,  onu  kaybetme,  onun  sevgisini  kaybetme  korkusu. 
Çocukluk  döneminde  bunlar  gerçek  yaşantılar  olabilir  ve  çocuk  bunlarla  başa 
çıkmada  kendini  çaresiz  hisseder.  O  dönemde  yaşadığı  anksiyete,  Yetişkinlikte 
çocukluk  döneminde  yaşanan  tehlikeyle  benzerlik  ya  da  ilişkili  bir  durum  ya  da 
imgede anksiyeteyi  yeniden  ortaya  çıkarmaktadır.  Psikolojik  savunmalar  anksiyeteyi 
ortadan kaldırma ya da azaltmada kullanılır.  
 
            Freud’un  anksiyete  modeli  bilinçdışı  düşünceler  ve  fantezileri  içermektedir. 
Bunun  nedenleri  çocukluktaki  olaylardır.  Anksiyetenin  bilinçdışı  belirleyicileri 
psikodinamik süreçlerde açıklanmıştır (10,11,12). 
 
   Freud’ a göre anksiyeteyi ortaya çıkaran tehlikeli durumlar şunlardır: 
  Doğum  anksiyetesi:  Freud,  doğumun  ilk  anksiyete  deneyimi  olduğuna 
inanmakta,  bunun  anksiyete  duygudurumunun  kaynağı  ve  prototipi  olduğunu 
belirtmektedir. 
  Ayrılma anksiyetesi: İlk bakımı veren ve bağımlılık geliştirilen kişinin sevgisini 
kaybetme  korkusu.  İkinci  büyük  anksiyete  bebeğin  annesinden  ayrılması 
yaşantısına dayanmaktadır. 
  Sevgiyi  kaybetme  anksiyetesi:  Çocuk  anneden  geçici  ayrılmalarda  onu 
kaybetmeyeceğini düşünür, artık onun ya da sevilen birinin sevgisini kaybetme 
korkusu anksiyete doğurur. 

 
17
  Kastrasyon  anksiyetesi  ve  bedensel  cezalandırılma:  Freud  özellikle  hayvan 
fobisi  olanlarda  kastrasyon  anksiyetesinin  temel  olduğunu  ifade  etmiştir. 
Freud’  un  Küçük  Hans ve  Kurt Adam  olgularını  incelemesi  onun  anksiyeteye 
ilişkin görüşlerini değiştirmiştir. 
  Süperego  korkusu:    Freud  anksiyetede  ortaya  çıkan  duygudurumun  cinsel 
dürtülere dayandığını ifade etmektedir (10,11,12). 
 
 
            Freud,  anksiyeteye  ilişkin  yazılarında  cinsel  dürtüleri  temel  almıştır.  Diğer 
analitik  kuramcılar  ise  saldırgan  dürtüler  üzerinde  durmaktadırlar.  Yeni  grup 
analistler,  kişiler  arası  ilişkiler  üzerinde durmaktadır.  Bunlar, anksiyeteyi  aşağılanma 
duygusunun,  benlik  saygısını  yitirmenin,  benlik-özdeşimi  sorunlarının  ortaya 
çıkardığını ifade etmişlerdir. 
 
           Özetle  anksiyetenin  psikanalitik  modelinde  anksiyete,  içrel  dürtüler  veya  dış 
durumlardan  kaynaklanan bilinçdışı  fantezilere  karşı  bir sinyaldir.  Anksiyeteyi  ortaya 
çıkaran  fanteziler,  gelişimsel  süreçte  olgunlaşma  ve  öğrenmeyle  bağlantılıdır. 
Nevrotik  davranışlar  anksiyeteden  kaçınmanın  bir  yoludur.  Psikodinamik  kuram 
anksiyetenin  tedavisine  ilişkin  farklı  görüşler  ileri  sürmekte,  düşünce,  duygu, 
görünüm, ve davranışlarla ilişki kurmaktadır. 
 
 Psikodinamik kuramların önemli gözlemleri şunlardır:  
  Anksiyete evrensel bir olaydır; 
  Birey anksiyete yaşayabilir, fakat bunun farkında değildir; 
  Birey anksiyeteli olabilir fakat nedenlerini bilmez; 
  Anksiyete  ile  birlikte  ortaya  çıkan  duygu,  düşünce,  hayal  ve  fanteziler 
anksiyeteyi arttırır.           
  Terapide ortaya çıkan anksiyete önemli olaylarıda beraberinde getirir. 
 
 
 
 
 

 
18
1.5.2. Gelişim Kuramları 
 
           Anksiyete bozukluğu olan hastaların erken dönem anılarında, ayrılma sorunu 
olduğu saptanmıştır. John Bowlby anksiyeteye temel oluşturan içrel dürtüler üzerinde 
durmaktadır.  Bowlby  modern  etnolojik  görüşleri,  çocukluk  dönemindeki  gözlem 
verilerini  psikanalitik  ve  sistem  kuramları  ile  birleştirerek  bebeğin  anneye 
bağlandığını, ayrılma sürecini ve bunun ortaya çıkardığı etkileri araştırmıştır (11).  
 
           Bowlby’ye göre, bebek ve bakımveren arasındaki ilişkinin  kalitesi psikososyal 
gelişimin  en  önemli  belirleyicisidir.  Bebeklik  döneminde  anne  ile  bebek  arasında 
yakın  bir  ilişki  vardır.  Bebek  dış  çevreyi  bu  ilişki  aracılığı  ile  tanır.  Bu  ilişki  ne  denli 
sağlıklı ve sürekli  ise  bebek  o  denli sağlıklıdır. Ancak  anne-bebek  ilişkisi  kesintili  ya 
da sağlıksız  ise  bebekte  temel  güven  duygusu  tam  oluşmayacağı  için,  anne-  bebek 
ilişkisi sağlıksız olacaktır. Çocukluk ya da sonraki dönemlerde anneden (ya da başka 
kişi ya da nesnelerden) ayrılma ya da ayrılma riski karşısında yoğun bir anksiyete ve 
çaresizlik  ortaya  çıkacaktır.  Bu  ayrılık  anksiyetesi  olarak  adlandırılır.  Çocukluk 
döneminde bağlantı nesnesi ile ilişkileri sağlıklı olmayan, uzun süreli ve sık ayrılıklar 
ya  da  sürekli  terk  edilme  tehdidi  altında  kalan  kişiler,  ileriki  yaşamlarında  sık  sık 
ayrılık anksiyetesi yaşamaya devam ederler (12,13). 
 
            Bowlby,  bebekte  bağlılığın  onun  gereksinimlerine  veya  dürtülerine  bağlı 
olmadığını,  belirli  davranış  sistemlerinin  harekete  geçmesi  sonucu  olduğunu  ifade 
etmektedir.  Bağlılığı,  çocuğun  içinde  bulunduğu  durum  (yorgunluk,  açlık,  hastalık, 
ağrı  veya  üşüme),  annenin  bebeğe  davranışı  ve  çevresel  etkenler  ortaya 
çıkarmaktadır.  9-18’inci  aylarda  beş  davranış  örüntüsü  (süt  emme,  emekleme, 
izleme,  ağlama  ve  gülme)  çocuğun  anneye  yakınlığını  gösterir.  Onsekizinci  aydan 
sonra  bağlılık  eski  yoğunluğunu  yitirir.    Bağlılık  davranışını,  çocuğun  dış  dünyayla 
olan  ilişkisi  de  etkiler.  Erken  dönemde  yaşanan  ayrılmalar  veya  cezalandırma, 
bağlılığın  yoğunluğunu  arttırır.  Bowlby,  çocukta  bağlılık  davranışının  üç  yaşında 
azaldığını fakat bütün yaşam boyunca önemli olduğunu belirtmektedir (11).  
 
 
 

 
19
         Bowlby anksiyeteyi korkunun bir parçası olarak görmektedir. Korku davranışsal 
anlamda  bağlanılan  nesneden  geri  çekilme,  kaçınma  ya  da  yakalanma  ve 
bağlanmadır.  Korku  uyandıran  davranış,  tehlikeli  durumlarda  ortaya  çıkar;  çocuğun 
temel  güvenliğine  ilişkin  tehlike  de  anksiyeteyi  doğurur.  Bowlby,  agorafobiyi  bağlılık 
duyulan nesnenin olmamasından kaynaklanan korku olarak tanımlamaktadır (11,13).  
 
         Davranış  sisteminde  neyin  davranışı  ortaya  çıkardığı  ve  bastırdığı  önemlidir. 
Davranış  sistemleri  iç  ve  dış  olaylar  veya  uyaranlar  tarafından  uyarılır.  Bunun  yanı 
sıra  bu  sistemler  ontogenetik  gelişimin  de  temelidir.  Ontogenetik  için  klasik  örnek 
“basımlama”dır.  Buna  örnek  olarak  kaz  civcivlerinin  yumurtadan  çıkar  çıkmaz 
çevresinde  hareket  eden  ilk  gördükleri  nesneyi  izlemeleri  verilebilir.  Davranış 
sistemindeki  “basımlama”  özelliği  gelişim  sürecinde  doğumdan  sonra  ya  ortadan 
kalkmakta ya da bastırılmaktadır (11). 
 
1.5.3.  Öğrenme kuramları 
 
          Korku  ve  anksiyetenin  koşullanma  aracılığı  ile  öğrenilmesi  sürecinin  temelleri 
Pavlov’a kadar gider. Klasik uyaran-tepki kuramında, yansız uyaran başka bir deyişle 
doğal  olarak  korkutucu  olmayan  uyaran  (koşullu  uyaran-kırmızı  ışık),  doğal  olarak 
korkutucu  bir  uyaranla  (koşulsuz  uyaran-şokla)  eşleştirildiğinde;  koşullu  uyaran 
yansız  olma  özelliğini  kaybederek  itici-korkutucu  bir  uyaran  (koşullu  uyaran)  özelliği 
kazanır. 
 
          Klasik  koşullama  ilkelerine  göre  özünde  korkutucu  olmayan  her  türlü  yansız 
uyaranın  (basit  veya  karmaşık)  korkutucu  bir  uyaranla  eşleştirilerek  yansız  olma 
özelliğini  kaybedip,  itici-anksiyete  uyarıcı  bir  özellik  kazanabileceği  belirtilmiştir. 
Koşullanma, koşullu uyaran ancak hemen ardından gelen koşulsuz uyaran hakkında 
bilgi verdiği müddetçe devam eder (11). 
  
             Edimsel  (operan)  koşullanma  bir  davranış  parçacığının  kendi  doğurduğu 
sonuçlara  bağlı  olarak  değişikliğe  uğrama  sürecini  tanımlamak  için  kullanılır.  Belirli 
davranışlarının  anksiyeteyi  ortaya  çıkaran  uyaranlardan  kurtulmaya  yaradığını  ve 
anksiyetesini azalttığını gören kişi giderek bir kaçınma repertuvarı geliştirir. Kaçma ve 

 
20
kaçınma davranışları kişiyi anksiyeteden koruduğu için bir tür dış pekiştireç gibi işlev 
görerek anksiyetenin devamına neden olur (11). 
 
          Mowrer’in  iki  basamaklı  öğrenme  kuramı  klasik  ve  edimsel  koşullanma 
kuramlarını  bir  araya  getirerek  anksiyete  bozukluklarının  oluşumunu  açıklar.  Bu 
kurama  göre  klasik  koşullanma  ile  edinilen  korku,  kaçınma  davranışları  ile  edimsel 
olarak  koşullanmaya  devam  ederek  pekişir.  Yani  kaçınma  davranışları  anksiyetenin 
azalmasına ve böylelikle korkunun pekişmesine neden olmaktadır (11). 
 
         Eysenck  bireyleri  nevrotik  yapan  kişilik  özellikleri  üzerine  odaklanmış  ve 
emosyonel  olarak  tutarlılık  göstermeyen  içe  dönük  kişilerin  koşullu  anksiyete 
tepkilerini  öğrenmeye  daha  yatkın  olduklarını  belirtmiştir.  Buna  karşın  emosyonel 
olarak  tutarlılık  göstermeyen  dışa  dönüklerin  ise  davranış  bozuklukları,  kişilik 
sorunları ve histeri tabloları göstermeye daha yatkın olduklarını söylemiştir (11). 
 
            Eysenck’in anksiyete nevrozları üzerine ilk çalışması, kendisinin kişilik ile ilgili 
iki  boyutlu  modeli  üzerine  kurgulanmıştır.  Bu  iki  boyuttan  biri  emosyonel  tutarsızlık, 
diğeri  ise  içe  dönüklük/dışa  dönüklük  boyutlarıdır.  Kurama  göre  içe  dönükler  daha 
kolay  koşullanarak  korku  ve  anksiyeteyi  daha  çabuk  kazanmakta,  buna  karşılık 
psikopat  ve  erkek  mahkumları  içeren  dışa  dönükler  daha  az  koşullanabilmekte  ve 
aslında bu nedenle sosyalleşme süreçleri daha zor olmaktadır. 
 
           Koşullu  anksiyete  tepkileri  tek  bir  travmatik  olay  ya  da  bir  dizi  eşik  altı 
travmatik olay sonucunda ortaya çıkmakta ve güçlü otonomik sinir sistemi tepkilerini 
içermektedirler.  Önceden  yansız  özellik  taşıyan  bir  uyaranın  koşulsuz  bir  uyaranla 
eşleştirilmeyi  izleyerek  travmatik  emosyonel  tepkilere  neden  olabilmesi  mümkün 
olduğundan,  zaman  içinde  hem  koşullu  hem  de  koşulsuz  uyaran  aynı  uyumsuz 
emosyonel  tepkilere  neden  olabilmektedir.  Nevroz  oluşumunda  böyle  bir  öğrenme 
süreci varsayılmaktadır. Koşullu tepkilerden pekiştirilmeyenler zaman içinde sönmeye 
başlar  ve  bu  durum  koşullu  anksiyete  tepkilerinin  kendiliğinden  iyileşmesini 
açıklayabilir (14). 
 

 
21
           Wolpe,  nevrozun  temel  özelliği  olan  anksiyetenin  koşullanma  yolu  ile  ortaya 
çıktığını  ve  kaçınma  davranışları  ile  devam  ettiğini  vurgulamıştır.  Daha  sonra  bu 
koşullu  anksiyetenin  inhibe  edilmesi  için  çeşitli  laboratuar  çalışmaları  yapmış  ve 
sonunda sistematik duyarsızlaştırma adı ile bilinen tekniğini geliştirmiştir (11,14). 
 
           Gray,  cezalandırma  ile  ödüllendirici  olmayan  sinyallerin  davranışsal 
sonuçlarının  benzerlik  gösterdiğini  belirtmiştir.  Cezalandırıcı  veya  ödüllendirici 
olmayan  sinyaller,  Gray  tarafından  tanımlanan  davranışsal  inhibisyon  sistemini 
tetiklemektedir.  Bu  davranışsal  inhibisyon  sistemi  ayrıca  yeni  ve  doğuştan  itibaren 
korku uyarıcı uyaranlarla da tetiklenebilmektedir. 
 
           Gray, 
“güvenlik 
sinyalleri” 
kavramını 
anksiyetenin 
süregenleşmesini 
açıklamakta  kullanmaktadır.  Bu  sinyaller  beklenen  cezalandırılmanın  geçiştirilmesini 
sağlarlar ve böylelikle bir ödül gibi işlev görürler. Bu güvenlik sinyalleri, bireylerin ya 
da  deney  ortamındaki  hayvanların  cezalandırılmaktan  kurtulmayı  bekledikleri  yer  ve 
zaman  dilimlerini  simgeler.  Böylelikle  güvenlik  sinyalleri  bir  yandan  korkuyu  azaltıp 
kaçınma  davranışları  gibi  ikincil  bir  ödül sağlarken,  diğer  yandan  korkunun  bütüncül 
bir    “sönme”  sürecinden  geçmesini  engelleyerek  süregenleşmesinde  rol  oynarlar 
(11,14). 
 
         Seligman,  bazı  korku  ve  anksiyetelerin  diğerlerinden  çok  daha  kolaylıkla 
kazanılmasını türe özgü “biyolojik bir ön hazırlılık” ile açıklar.  Fobilerin çoğunun türün 
devamlılığını  tehdit  edebilecek  nesnelere  yönelik  olarak  ortaya  çıktığını  kabul  eder 
(11,14). 
 
  1.5.4.  Bilişsel kuramlar 
 
          Bilişsel  kuramlar,  korkunun  kazanılmasında  öğrenme  kuramlarının  ve 
koşullanmanın  önemini  kabul  etmekle  birlikte,  en  önemli  vurguyu  ister  koşullu  ister 
koşulsuz  olsun  bireyin  olayla  ilgili  yorumlarına  yaparlar.  Daha  da  önemlisi,  bilişsel 
kurama  göre  anksiyete  tepkisinin  devam  etmesi  değiştirilmemiş  ya  da  ortadan 
kaldırılmamış  çeşitli  bilişsel  hataların  halen  devam  ediyor  olmasıyla  ilgilidir. 

 
22
Temel/kritik/anahtar  ya  da  sorunlu  biliş  olarak  bilinen  bu  bilişsel  hatalar  pek  çok 
anksiyete bozukluğunun devamından sorumlu olmaktadır (11,14). 
 
          Değişik anksiyete bozukluklarını anlamakta kullanılan bilişsel modeller, bir dizi 
ortak özellikler taşırlar: 
  Anksiyete  bozukluklarında,  belirli  uyaranlara  anksiyete  tepkisi  ile  yanıt  veren 
kişiler,  bu  uyaranları  gerçekte  olduğundan  daha  tehlikeli/tehdit  edici  olarak 
algılarlar. 
  Anksiyete  hastaları  korktukları  olumsuz  sonuçların  oluşma  olasılığını  da 
gerçekte olduğundan daha abartılı olarak algılarlar 
  Anksiyete hastaları korktukları sonuç oluştuğunda, bunun bir felaket olacağını 
düşünürler. 
  Anksiyete  hastaları  korktukları  sonuç  olmaması  için  bir  dizi  bilişsel  ve 
davranışçı stratejiler (kaçma, kaçınma, ilgiyi dağıtma, düşünmemeye çalışma, 
yanında  ilaç  taşıma,  tehlikeli  gibi  algıladığı  yerlere  yalnız  gitmeme  gibi) 
kullanırlar. 
 
         Pek çok anksiyete bozukluğunda, anksiyetenin bedensel belirtileri tehlike/tehdit 
algısının  gerçek  olduğunu  gösteren  bir  başka  kanıt  gibi  algılanır.  Anksiyete  arttıkça 
bedensel  belirtiler  artar,  bedensel  belirtiler  arttıkça  tehlike-tehdit  algısı  artar  ve 
böylelikle kısır bir döngü oluşarak anksiyetenin devamı sağlanır (14).