T. C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi gelir vergiSİ analiZİ Prof. Dr

T ÜRK VERGİ SİSTEMİ

D OLAYSIZ VERGİLER

D OLAYLI VERGİLER

Gelir ve servet üzerinden alınan vergilerdir.

Harcama ve tüketim üzerinden alınan vergilerdir. a. Katma Değer Vergisi b. Özel Tüketim Vergisi c. Gümrük Vergisi d. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi e. Özel İletişim Vergisi f. Şans Oyunları Vergisi

Gelir üzerinden alınan vergiler

Servet üzerinden alınan vergiler

a. Gelir Vergisi b. Kurumlar Vergisi

a. Motorlu Taşıtlar Vergisi b. Veraset ve İntikal Vergisi c. Emlak Vergisi

Kaynak: Gökhan Salman, Türk Vergi Sistemi, Ders materyali.

Gördüğünüz gibi, Türk Vergi Sistemi’nde vergiler dolaylı ve dolaysız olmak üzere iki tür vergi vardır. Aynı zamanda, bu vergiler de kendiliğinde birkaç türe bölünüyor.

Gelir üzerinden alınan vergiler:

• 
  Gelir Vergisi,
  
• 
  Kurumlar Vergisi.
  

Servet Üzerinden Alınan Vergiler:

• 
  Veraset Ve İntikal Vergisi,
  
• 
  Emlak Vergisi,
  
• 
  Motorlu Taşıtlar Vergisi.
  

Harcama ve Tüketim Üzerinden Alınan Vergiler:

• 
  Katma Değer Vergisi,
  
• 
  Özel Tüketim Vergisi,
  
• 
  Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi,
  
• 
  Özel İletişim Vergisi,
  
• 
  Şans Oyunları Vergisi,
  
• 
  Gümrük Vergisi.
  

Belirtmek isterim ki, Harcama üzerinden alınan vergilere aynı zamanda Damga Vergisi ve Belediye Gelirleri Kanununca Alınan Vergiler de dahildir.
6. Azerbaycan’da Gelir Vergisi

Azerbaycan'da gelir üzerinden alınan vergiler; gelir vergisi, kurumlar vergisi ve sadeleştirilmiş (basitleştirilmiş) vergiden oluşmaktadır.

01.01.1992 tarihinden itibaren Azerbaycan Cumhuriyeti’nde “Gelir Vergisi” uygulanmaya başlanılmıştır. Bu kanunun adı Azerbaycan’da “Fiziki Şahısların Gelir Vergisi Hakkında Kanun” şeklinde geçiyor. Fakat Türkçe karşılığı, “Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi Hakkında Kanun”u olarak belirleniyor. Bu kanuna 01.01.2001 tarihine kadar, yani “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Mecellesi” yasa tasarısının kabul edilip yürürlüğe konulana kadar bir takım değişiklikler ve ilaveler yapılmıştır.

Azerbaycan Vergi Mecellesi'nde gelir kavramı tanımlanmamıştır, sadece kanuna gelir unsurları dahil edilmiştir. Gelir vergisi kanunu, gerçek kişiler tarafından bir takvim yılında elde edilen tüm gelirlerin vergilendirildiğini belirtir. Bu kanun, vergilendirilebilir gelirin özelliklerini açıklamamakla birlikte, gelirin şahsiliğini, yıllık gelirin esasını, gelirin alınmasını, net gelir unsurlarının safi miktarlar oluşunu ve gelirin genel oluşunu vurgulamaktadır.

Gerçek kişilere uygulanan en önemli vergi artan oranlarda alınan gelir vergisidir.

Gelir vergisinin konusu, bireylerin geliridir. Gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde hem Azerbaycan’da hem de Azerbaycan dışında elde ettiği gelirlerin safi tutarından gelirin elde edilmesi için yapılan giderler indirildikten sonra verginin konusu oluşmaktadır (Nadaroğlu).

Ülke mukimleri tüm gelirleri üzerinden, mukim olmayanlar ise Azerbaycan kaynaklarından elde ettikleri gelirleri üzerinden vergiye tabi tutulacaktır.

Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları dışında ikamet eden bir kişinin Azerbaycan dışındaki bir kaynaktan gelen gelirinden ödenen gelir vergisi tutarları, Azerbaycan'da vergi ödenirken dikkate alınır. Dikkate alınan meblağ, Azerbaycan Cumhuriyetinde bu gelir veya kar için belirlenen oranlarda tevkif edilen vergi miktarını aşmayacaktır.

Gerçek kişilerden alınan gelir vergisinin mükellefi, geliri elde eden gerçek kişiler olmaktadır. Gelir vergisi mükellefleri tam ve dar mükellef olmak üzere ikili ayrıma tabi tutulmaktadır (Eker, Tüğen).

Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu 1. Maddesine göre, tam mükellefin geliri, Azerbaycan Cumhuriyeti dahilinde ve yurt dışında elde etmiş olduğu gelirlerden oluşmaktadır.

Azerbaycan Cumhuriyetinin Vergi Mecellesi’ne Göre Tam Mükellefler Azerbaycan Cumhuriyeti mukimi sayılan kişilerdir.

Bir kişinin Azerbaycan mukimi sayılması için bazı kriterler vardır, bunlar aşağıdakilerdir:

Bir takvim yılı içinde 182 günden fazla Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında yerleşik olarak kabul edilen kişiler;

Takvim yılı içinde veya, bir takvim yılı süresince yurt dışında Azerbaycan Cumhuriyeti adına devlet hizmetinde olanlar;

Bir gerçek kişinin Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında ve yurt dışında (herhangi birinde) kalma süresi 182 günü geçmezse, bu gerçek kişi aşağıdaki kriterlere göre Azerbaycan Cumhuriyeti mukimi olarak kabul edilir:

• 
  Sürekli oturma yeri,
  
• 
  Hayati çıkarlarının merkezi,
  
• 
  Genellikle yaşadığı yer,
  
• 
  Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olması.
  

Gerçek kişilerin gelir vergisi, yerleşiklerin tüm gelirlerinden ve yerleşik olmayanların ise Azerbaycan kaynaklarından elde ettiği gelirlerden alınır.

Dar mükellef ise Azerbaycan’da mukim sayılmayan kişilerdir. Dar mükellefler sadece Azerbaycan Cumhuriyetinin sınırları içersinde elde ettikleri gelirden vergi ödemektedir²⁷.

Azerbaycan Cumhuriyetinin Vergi Mecellesinin 13. Maddesine göre Dar Mükellefler aşağıdakilerdir:

Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında diplomatik veya konsolosluk statüsüne sahip bir kişi ve onun ailesi;

Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında belirlenen kurallar dahilinde resmi olarak kayıttan geçmiş uluslararası kuruluşların memuru olan kişi ve Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında yabancı ülkenin devlet hizmetinde olan kişi ve onun ailesi;

Amacı sadece Azerbaycan Cumhuriyetinin arazisi aracılığı ile bir yabancı devletten diğer yabancı devlete geçmek olan kişi;

Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında mukim olan ve diplomatik ayrıcalık ve muaflıklara sahip diplomatik temsilciler, uluslararası kuruluşlar ve bunların temsilcilikleri.

Vergiye tabi gelirler, Vergi Mecelle’sinin 97. maddesinde verilmiştir:

• 
  İstihdamdan elde edilen gelirler (Ücret şeklinde elde edilen gelirler),
  
• 
  İstihdamla ilgili olmayan faaliyetten elde edilen gelirler,
  
• 
  Vergiden muaf tutulan gelirler ve duran varlıkların yeniden değerlenmesinden kaynaklanan artışlar hariç diğer tüm gelirler.
  

Bu durumda, geliri oluşturan ilk iki unsurun kaynak teorisi kapsamına, üçüncü unsurun ise safi artış teorisi kapsamına girdiği söylenebilir.