Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy asoslari
suvni sifat jihatdan muhofaza qilishdir
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
suvni sifat jihatdan muhofaza qilishdir.
Bu muammoni hal etishda ko‗pchilik olimlar qaytarma va oqava suvlarni tozalashni asosiy yo‗l deb qaramoqdalar. Lekin, bu yo‗l juda murakkab bo‗lib, qimmatga tushadi. Ikkinchidan, eng takomillashgan sun‘iy tozalash inshootlari ham suvni to‗la tozalashga imkon bermaydi. Suvni 8090 foiz tozalash yetarli darajada takomillashgan deb qabul qilinadi. Bu holda 1020 foiz o‗ta chidamli ifloslantiruvchi moddalar yana suv tarkibida qoladi. Ular daryo suvini ifloslantiradi. Demak, sun‘iy tozalash asosiy masalani hal qilishning yordamchi usullaridan biridir. [80-82] Bu asosiy masala esa bir qancha choralar tizimini o‗z ichiga oladi. Ular oqava suvlarni daryolar, ko‗llar, suv omborlariga oqizishni iloji boricha kamaytirishga, ayrim hollarda esa to‗la to‗xtashishga qaratilgandir. Faqat shu yo‗lgina masalani tubdan hal qilishga imkon beradi, toza suvni tashlandiq suvga aralashtirishdan xalos etadi. Shu yo‗l bilan tabiiy suvlarning sifatini yaxshilash va ularning miqdorini ko‗paytirish mumkin, chunki bunda butun daryo suvi toza bo‗lib, iste‘mol uchun yaroqli bo‗ladi, toza suv hajmi bir necha marta ortadi. Yuqorida aytilgan asosiy masalani hal qilishda, ko‗pchilik olimlarning fikricha, quyidagi chora-tadbirlarni nazarda tutish lozim: 1. Shaharlarning oqava suvlaridan dehqonchilik, asosan, yemxashak yetishtiriladigan dalalarini sug‗orishda foydalanish mumkin, chunki tajribalarning ko‗rsatishicha ular tarkibida ko‗p miqdorda organik o‗g‗itlar, jumladan, o‗rtacha 50 g/m 3 azot, 10 g/m 3 fosfor, 30 g/m 3 kaliy, 60 100 g/m 3 kalsiy va magniy mavjud bo‗ladi. Albatta, gigiena nuqtai nazaridan, bunday dalalarda to‗g‗ridanto‗g‗ri ist‘emol qilinadigan ekinlar ekilmaydi. Eng muhimi bu suvlar tuproq tarkibiga ziyon yetkazmaydi. Bunday tajribalar Rossiyada va boshqa chet ellarda o‗tkazilgan hamda ijobiy natijalar olingan; 2. Sanoat korxonalarini aylanma suv ta‘minotiga o‗tkazish zarur. Bunda korxona suvni o‗ziga kerakli darajada tozalaydi va undan qayta foydalanadi. Shu maqsadda korxona talab darajasidagi suvni bir yo‗la oladi, mahsulot ishlab chiqarishda butunlay sarf bo‗lgan qismi (umumiy suv miqdoriga nisbatan 1015 foiz) esa suv manbaidan doimiy ravishda to‗ldirib boriladi. Bu tizimning qulay tomoni shuki, birinchidan, oqava suvlarning daryolarga oqizilishiga chek qo‗yiladi, ikkinchidan, korxona o‗zi ifloslantirgan suvni tozalashga majbur bo‗ladi. Bunda korxonaning o‗zi ortiqcha ifloslanishni oldini olishga harakat qiladi, natijada suvni tejash uchun rag‗batlantiruvchi iqtisodiy omil vujudga keladi; 3. Ayrim ximiyaviy korxonalarning ifloslangan suvlarini, agar ularni tozalab qayta ishlatish imkoni bo‗lmasa, alohida havzalarga yig‗ib, tabiiy yoki sun‘iy holda bug‘‗latib yuborish kerak; 4. Shaharlarda suv ta‘minoti tarmoqlarini ikki yo‗nalishda, birinchisini ichimlik, maishiy va oziqovqat sanoati uchun, ikkinchisini esa sanoatning boshqa tarmoqlari uchun tashkil etish zarur. Bu tartib toza suvni tejash imkonini beradi; 5. Shaharlardagi yirik sanoat korxonalarida (asosan ximiya, metallurgiya) iloji boricha suvdan foydalanish me‘yorini kamaytirish uchun kurashish kerak. Bu toza suvning miqdorini va shu bilan birga sifatini saqlash choralaridan biridir; 6. Daryolarda kam suvli davrda ularning suvini bir muncha ko‗paytirishga erishish lozim. Buning uchun mavjud suv omborlaridan tadbirkorlik bilan foydalanish va agromelioratsiya usullarini qo‗llash talab etiladi; 7. Ekin maydonlarini sug‗orish natijasida hosil bo‗lgan qaytarma suvlardan unumli foydalanish lozim. Ularning tabiiy botiqlarga oqizilishiga va behuda sarflanishiga iloji boricha yo‗l qo‗ymaslik kerak. O‗lkamiz sharoitida foydalaniladigan suv resurslarining asosiy qismi (90 foizdan ortig‗i) irrigatsiya maqsadlarida ishlatiladi. Uning qolgan qismidan esa sanoatda hamda maishiy va kommunal maqsadlarda foydalaniladi. Ma‘lumki, yuqoridagi har uch yo‗nalish ham yildanyilga ko‗proq suv talab qilmoqda va shu sababli o‗lkamizda suv muammosi tobora tig‗iz bo‗lib qolmoqda. Ana shunday sharoitda suvdan tejabtergab foydalanish, uning samarasiz yo‗qotilishiga yo‗l qo‗ymaslik, qaytarma va oqava suvlardan unumli foydalanish, eng muhimi suv manbalarini ifloslanishdan va ortiqcha minerallashuvdan saqlash asosiy vazifa bo‗lib qoldi. 61 62 XULOSA Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, suv manbalarini sifat jihatdan muhofaza qilishning birorta universal usuli yo‗q. Asosiy yo‗nalish oqova suvlarini kamaytirish yoki umuman to‗xtatish bo‗lib, u bir qancha yordamchi choralar tufayli amalga oshiriladi. Suvdan foydalanish jarayonida uni muhofaza qilish ularning hammasi uchun xos bo‗lgan umumiylikdir. Boshqacha qilib aytganda suv boyliklarini himoya qilish faqat taqiqlashlaru chegaralashlardan iborat emas. Bu yo‗lda noto‗g‗ri yo‗nalishlarga tezda chek qo‗yish, oldindan tadbirlar belgilash, yo‗l qo‗yilishi mumkin bo‗lgan xatolardan ogohlantirish ham muhimdir. Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jarayonida O‗zbekiston va Markaziy Osiyodagidagi suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning xuquqiy asoslari ekologik nuqtai nazardan chuqur o‗rganildi va ilmiy manbalar, adabiyotlar asosida tahlil qilindi. Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning xuquqiy asoslarini adabiy manbalar asosida ochib berildi. Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilish xuquqiy tushunchasi va o‗ziga xos xususiyatlari o‗rganilib, ma‘lumotlar to‗plandi. Shuningdek suv manbalaridan foydalanish turlari, foydalanuvchilarning xuquq va majburiyatlari hamda suv resurslaridan foydalanish xuquqini himoya qilishning chora tadbirlari o‗rganildi. Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning xuquqiy muhofaza qilish tushunchasi va xususiyatlari, transchegaraviy suv resurslaridan foydalanishni xuquqiy tartibga solish, suv manbalarini muhofaza qilish va undan foydalanish to‗g‗risidagi qonun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik haqida to‗la ma‘lumotlar berildi. Bitiruv malakaviy ishning natijalaridan universitetlarning Ekologiya va atrof muhit muxofazasi ta‘lim yo‗nalishi talabalari, tabiatni muhofaza qilish davlat qo‗mitasi, litsey va kollejlar talabalari manba sifatida keng foydalanishlari mumkin. |