Sİlahlar: “HİTİt tanrilarinin ve krallarinin güCÜ



Yüklə 387,36 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/5
tarix24.04.2017
ölçüsü387,36 Kb.
#15682
  1   2   3   4   5

Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder

_

0000000078

 

 



 

227 


 

SİLAHLAR: HİTİT TANRILARININ VE KRALLARININ GÜCÜ” II 

 

Savaş Özkan SAVAŞ



 



  

     

 

 



Özet 

Hitit ordularının donanımını incelemek için, savaş sanatını hareket yeteneği, saldırı gücü 

ve  savunma  gücü  olmak  üzere  her  üç  alanda  da  düşmana  üstünlük  sağlama  çabası  olarak 

niteleyen  yakın  tarihli  bir  tanımdan  yola  çıkabiliriz.  Hitit  tarihine  baktığımızda,  Hititler’in 

gücünün  temeli,  güçlü  krallar  tarafından  önemli  savaş  teçhizatlarıyla  (savaş  arabaları,  güçlü 

silahlar) kazanılan zaferler, çok iyi organize edilen askeri güçler ve casusların yardımıyla izlenen 

zekice  stratejilerle birleştirilen  savaş  zaferlerine  dayanmaktadır.  Hititler’deki  bazı silah ve savaş 

teçhizatları: Savaş Arabaları, Yay ve Ok, Okluk/Sadak, Mızraklar, Kalkanlar, Zırhlar, Miğferler, 

Kılıçlar, Baltalar. 

Anahtar sözcükler: Hitit, Ordu, Savaş, Silah, Ok ve Yay, Mızrak, Kılıç, Topuz. 

 

WEAPONS: ‘POWER OF HITTITE GODS AND KINGS’ II 



 

  

Abstract 

In considering the equipment of Hittite armies we may well start from a recent definition 

of art of warfare as an attempt to achieve supremacy over the enemy in three fields: mobility, fire-

power,  security.  When  we  look  at  Hittite  history,  we  have  the  feeling  that  the  power  of  the 

Hittites  is  mostly  based  on  war  victories  acquired  by  mighty  kings  combining  important  war 

equipment  (chariots,  powerful  weapons)  to  well  organized  military  forces  and  intelligent 

strategies  helped  by  spies.  Some  Hittite  weapons  and  Implements/Equipments  of  War:  Chariot, 

Bow and Arrow, Quiver, Arrows, Spears, Shields, Armor, Helmets, Swords, Axes.” 

Keywords: Hittite, Army, War, Weapon, Bow and Arrow, Spear, Sword, Mace. 

 

 



 

 

 



 

 

                                                           



 Yard. Doç Dr. Ankara Üniv. DTCF Hititoloji Anabilim Dalı – 

savasosavas@hotmail.com

 


Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder

_

0000000078

 

 



 

228 


 

Silahlar (ve bazı Teçhizatlar): 

Hititler’deki  silah  (ve  teçhizat)  çeşitlerinin

1

  bazıları;  yazılı  belgelerde  tanrılarla  birlikte 



anılıp, tasvirli eserlerinde de (ellerinde veya omuzlarında) resmedilmiş haldeki silahlardır:  

Savaş Aletleri/ 

Gereçleri-Silahlar  

Hititçe 


Sumerce 

Akadça 


BALTA (KESER) 

• šummittant-   

• ateš 

(Hurr. ulmi

 

 

• HAŞŞINNU   



• PĀŠU  

• HULPALU (HUPPALÛ

‘çift-başlı balta’ 

KILIÇ 


malatti-

2

 

(Hurr. šauri-

3



 

GÍR



MEŠ/HI.A 

• 

(URUDU)



UL

4

.GAL (/GÍR.GAL) 



 

BIÇAK/HANÇER 

• luwa- 

• zapiškur(i)-: “bıçak-yüzü, traş-bıçağı”  

GIŠ

zinti-: “kasap-bıçağı(?)”  

• 

GIŠ/URUDU



GÍR 

• GÍR.TUR: “küçük hançer, (bız)” 

• GÍR gimraš=GÍR.LÍL “kır-bıçağı” 

• GÍR.KUN: “kuyruklu, ucu sivri hançer” 

• EME.GÍR: “bıçak/hançer-ağzı” 

 

MIZRAK 



• turi- (Luv. 

GIŠ


tūraa/i-) 

• mari-,  

• šiyatal-/šiyatrit

=• 

URUDU(/GIŠ)

ŠUKUR  


• NÍG.GÍD.DA 

=• 

GIŠ

ŠU.I 


 

=ARIKTU 

TOPUZ 

• 

GIŠ



hatalla- • hatanti-

• 



URUDU

dupiyali

GIŠ


TUKUL 

KAKKU 

OK 


GI

nata-/nati

GI/GIŠ/URUDU

GAG.(Ú.)TAG.(GA) 

 

YAY 



GIŠ

PAN-ti = (Hurr.) 

(GIŠ)

hašiyati/kašti

GIŠ


PAN /

 GIŠ


BAN 

=

(GIŠ)



QAŠTU/QALTU 

ZIRH 


gurzip: “boyun-zırhı” 

 

=GURPISU/GURSIPU 

ZIRH PULU/PALETİ 

šariyanni- 

 

SARIAM 

ZIRHLI ELBİSE 

 

TÚG


GÚ.È.A ZABAR: “bronz ceket”

4

 



 

BAŞLIK-MİĞFER 



kupahi- (Hurr. kuwa

a

hi

TÚG


SAG.DUL 

 

OKLUK/SADAK 



išpa(n)ti- 

KUŠ(/GIŠ)

(É.)MÁ.URU.URU

5

 



KUŠ

IŠPATU

 

KALKAN 



 

 

KUŠ/URUDU



ARITU 

(SAVAŞ) ARABA(SI)  • 

GIŠ

GIGIR ašanna/AŠAB(Š)I: “oturulan 



araba” 

• 

GIŠ


GIGIR tiyaš: “ayakta durulan araba”   

GIŠ


GIGIR: (savaş) araba(sı) 

GIŠ


GIGIR AT(T)ARTU 

(*WATTARTU

 

Yay  (


GIŠ

PAN),  ok  (

GI/GIŠ/URUDU

KAK.(Ú.)TAG.(GA)/nata-)

5

,  kalkan  (



KUŠ/URUDU

ARῙTU

6

), 



mızraklar  (mari-,  turi-, 

URUDU(/GIŠ)

ŠUKUR;  šiyatal-/šiyatrit-

7

)



8

,  kılıç  (

(GIŠ/URUDU)

GÍR(.GAL), 

GÍR

MEŠ/HI.A


 

(URUDU)



UL

4

.GAL/GÍR.GAL)  malatti-



9

  (Hurr.  šauri-

10

),  bıçak/hançer  ağzı 



(EME.GÍR),  baltalar  (HAŞŞINNU  /  šummittant-  /  ulmi  ve  PĀŠU/ateš)  topuz  (

GIŠ


TUKUL 

                                                           

(-  Bu  çalışmanın  I.kısmı:  S.Ö.Savaş,  “Tahtlar  ve  Asalar:  ‘Hitit  Tanrılarının  ve  Krallarının  Gücü’  I.”,  Eothen  11  (Anatolia 

Antica, Studi in Memoria di Fiorella Imparati), Firenze 2002: 705-733). 

1

  Silahlıklar:  okluk  (



KUŠ(/GIŠ)

(É.)MÁ.URU.URU

5

),  koruyucu  pullu  zırh(-elbise)  (šariyam/šariyanni  ve  GURPISU



 

/  guršipu  / 

gurzip),

 

kalkan  (



KUŠ

ARITU)  Beal  1992:  521-522;  Rüster-Neu  1991:  81;  Hurr.  “silah”=šauri  Wilhelm  1988:  62;  ayrıca  bkz. 

Drews 1993: 174vd.; Bossert 1942: 154 (ve 172-179’daki kabartmalardaki tasvirlerde); Beal 1995: 545vd.; Beal 2002: 93vd. 

2

 Krş. malatt- “(sledge)hammer, bludgeon, cudgel, club, mace (vel sim)”: HED (M): 28. 



3

 Krş. CHD (Š): 320 Hurr. šauri- (Weapon). 

4

 KUB 40.56 IV 2; Beal 1992: 151 dn.549. 



5

 Taracha 2005: 458vd. 

6

 HW: 305; HED (K): 270vd.; von Brandenstein 1943: 40; Werner 1967: 4, 12, 71; Hoffner 1967: 79[’da “kalkan” karşılıklarına 



gelen kelimeleri vermiştir: 

KUŠ


kurša-, palahša-, tupau-, 

KUŠ


ARῙTU]; Beal 1992: 521. 

7

 Starke 1990: 200vd. 



8

 Mızrak olarak da değerlendirmesi yapılan išpatar-: (n.) “şiş, kebap şişi/mızrak

?

, kargı” bkz. HED (I): 450vd. (“spitskewer” şiş, 



kebap  şişi);  krş.  HW:  90  (

(URUDU)


išpatar-  “Spieß(?):  mızrak(?)”)  ve  HEG  (I):  420  (“Spieß:  mızrak”);  Siegelová  1986:  596 

(“Nadel: iğne, çuvaldız vb.”); Beckman 1983: 105. 

9

 Krş. malatt- “(sledge)hammer, bludgeon, cudgel, club, mace (vel sim)”: HED (M): 28. 



10

 Krş. CHD (Š): 320 (Hurr. šauri-: silah). 



Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder

_

0000000078

 

 



 

229 


 

[/

(GIŠ)



SAG.GUL  bir  topuz])  Fırtına-Tanrısı  grubunun  ve  Dağ-Tanrılarının

11

;  “ok  ve  yay” 



D

LAMMA/KAL=(Kırların-)Koruyucu-Tanrı(sı)nın;  “mızrak”  Fırtına-Tanrısının  oğlunun;  “balta” 

Šarruma ve Šaušga’nın silahı ve simgesidir

12

.  



Yazılı belgelerde kaydedildiği gibi, bu silahlar

13

 doğrudan Tanrının kendisini temsil eden 



simge  olarak  alınabilir.  Bir  kült-envanteri  metni:  “Tarammeka  şehri:  Tanrı  ZABABA  (Savaş-

Tanrısı): Tanrı heykeli gümüşten bir yumruktur, 20 şekel ağırlığında. 2 büyük kalkan, 1 mızrak, 3 

hançer,  1  mızrak  ucu,  bronzdan  1  topuz,  1  balta:  böylece  Tanrı  ZABABAnın  gereçleri 

tamamlanmıştır

14

 demektedir. 



Alacahöyük,  Fraktin,  İmamkulu,  Hanyeri-Gezbel,  Hemite,  Karabel  kabartmalarında  ve 

bazı  mühürlerde

15

  tasvir  edilen  mızrak  ve  yayı,  (ayrıca  hilal  kabzalı,  tipik)  Hitit  kılıcı,  yerel 



kralların  da  “krallık  simgesi”  olarak  görülmektedir.  Bazı  ritüel  metinlerinde  ‘mızrak’,  bir  kült 

nesnesi  olarak  da  bulunmaktadır.  “Koruyucu-Tanrının  mızrağı”  ifadesiyle  Koruyucu-Tanrının 

kutsal  silahının  mızrak,  yani 

GIŠ


ŠUKUR  olduğu  anlaşılmaktadır.  Bununla  birlikte  Hitit 

kanunlarında  “sarayın  kapısında  bulunan  bronz  mızrağı  çalmanın”  ölümle    cezalandırıldığı 

bildirilirken,  KI.LAM  bayramının  birinci  gününde  krala,  demir  mızrak  takdim  edilmektedir

16



(Sonra  büyük  toplantı  bitince  kraldan  geri  alınır;  böylelikle)  tören  boyunca,  demir  mızrak, 

krallığın simgesi olarak kralla beraber bulunmaktadır. Bazı kült törenlerinde ise demir mızrağın 

yerini,  demir  balta  almaktadır.  Bu  da,  mızrak  ve  baltanın  “krallığın  simgeleri”ni  ifade  ettiğini 

açıkça  gösterirken;  adı  Šarruma  veya LUGAL-ma yazılan ve adında kral  sözcüğünü taşıyan bir 

Tanrının elinde taşıdığı “balta”nın anlamını da açıklamış olmaktadır

17

. Ayrıca (



URUDU

HAZINNU

balta) Tanrı ZABABA’nın gereçleri arasında da yeralmaktadır

18

. “Dağın kralı” Tanrı Šarruma’nın 



krallık  simgesi,  tasvirlerinde  ‘sap  delikli  balta’  olarak  belirgin  şekilde  görülmektedir.  Ay-

Tanrısının bir balta ile tasvir edildiği de açıkça anlaşılmaktadır

19



                                                           



11

 Haas 1982: 21, 52, 120, 183. 

12

 Haas-Wegner 1995: 167vd. 



13

 Beal 2002: 93vd. 

14

 (CTH 501) KUB 38.1 Vs.I 4vd. Rost 1961: 178vd.; Güterbock-Kendall 1995: 45vd.; Savaş 2002: 113-114; Savaş 2008: 659; 



burada geçen balta “Şarkışla tören baltası” ile eşlenebilirken, Savaş-Tanrısı ise “Yumruk biçimi” bir kap olarak bulunmaktadır. 

15

 Güterbock 1942: No: 13, 105, 106, 109 ve Bittel ve diğer. 1975: 237-239, No: 15, 16, bkz. Darga 1992: 183 ve Res.183, 184, 



186, 187. Alacahöyük sfenksli kapı kabartmalarındaki mızraklar için aynı zamanda bkz. Baltacıoğlu 1996: 93vd. 

16

  Singer  1984:  10vd.,  216vd.,  (aynı  metin  grubunda  “altın  mızrak”  için);  Coşkun  1974:  438vd.  Mızrak=



GIŠ

ŠUKUR=


(GIŠ)

zau

eşitliğine karşı 

GIŠ

ŠUKUR=


(GIŠ)

turi- için aynı zamanda bkz. Singer 1983: 58 dn.17 ve 89vd. 

17

 Bittel ve diğer. 1975: Boğ. No.35A Tanrının elinde ve Ugarit, Emar silindir mühürlerinde; Darga 1992: 184, Schaeffer 1954-



1955: 93vd. 

18

 Steiner 1971: 564. 



19

 Bkz. Collon 1995: 373 ve 374 No. 7, 14, 15, 28(?), 32(?). 



Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder

_

0000000078

 

 



 

230 


 

 

Burada silahların bazıları üzerinde durmak istiyoruz: 



●  GIŠ

TUKUL  (=hatanti-

?

=KAKKU):



 

“silah, (topuz-gürz); gereç, alet”

20

. Tanrı tasvirlerini 



anlatan  metinlerde  “topuz,  gürz”  anlamını  taşıdığı

21

  ve  Hititçesinin  de  Luviceden  alınma



22

 

GIŠ



hatalla- karşılığı (yanısıra 

GIŠ


TUKUL=hatanti-

?

) olabileceği düşünülmektedir



23

 [=


(GIŠ)

hattalla-: 

(n.)  “topuz,  gürz,  topuz  biçiminde  merasim  asası”

24

]. 


GIŠ

TUKUL’un,  Hurricesi=ulmi

25

  ile  (aynı 



zamanda Tarhuntašša kralı olan) Ulmitešub (

m

Ul-mi-

D

U-ub) “Tešub’un topuzu (/silahı)” şahıs adı 



içinde kullanılan karşılığını görmekteyiz. 

GIŠ


TUKUL’un, tasvir metinleri ve silahlardan bahseden metinlerde Fırtına-Tanrısının özel 

bir  silahı  ‘savaş  topuzu’  olarak  ‘bir  başı,  güneş-kursundan  bir  süsü  ve  bir  hilali’  vardır

26

.  KBo 


23.3 Vs. 13’te “ordunun silahı” olarak geçerken

27

, bir diğer metinde “altın silahın lapislazuliden 



kabzası  kopmuştur”  şeklinde  anılmaktadır

28

.  Yukarıda,  Tarammeka  şehri  tanrısı  Tanrı 



ZABABA’nın gereçlerinin sayıldığı metinde

29

 [“2 büyük kalkan, 1 mızrak, 3 hançer, 1 mızrak ucu, 



bronzdan 1 topuz, 1 balta”] bronzdan yapılmış olarak birlikte geçmektedir. (KBo 6.34 Vs.II 51-

                                                           

20

 HW: 296; HZL: 355 No.206; Hout 1998: 285’te 



GIŠ

TUKUL’u iki grupta tanımlamıştır: “oracle type” ve “weapon”. 

21

 Topuz ile 



GIŠ

TUKUL değerlendirmeleri için ayrıca bkz. Haas 1994: 204 ve 513; Savaş 2002: 115vd. 

22

 DLL: 44; Oettinger 1976: 126; Melchert 1993: (63-)64; Beal 1992: 543 “overpower (yenmek, mağlup etmek)”. Starke 1990: 



309vd.  Çiviyazısı  Luvicesinde  form  Pl.N.-A.  ha-at-tal-la  hiyeroglif  Luvicesinde  hatalyi-/hatalayi-  [“(mit  der  Keule

niederwerfen”], Pret.Sg.1. 

M11


ha-ta-li(-i)-ha (KARATEPE XXVIII 144 (Hu)) Pl.3. 

M11


ha-/há-ta-la-i-ta. Denominatif hattalla- 

massue,  marteau”;  hier.  hatalia-  Hit.  hattalliya  ve  diğer  tartışmalar  ve  yorumlar  için  ayrıca  bkz.  Laroche  1955:  83vd.: 

(“hiéroglyphique” hatal(i)a-). 

23

 von Brandenstein 1943: 7vd., 35-36 “Streitkolben” olarak verirken; Sommer-Falkenstein 1938: 60, 125vd. 



GIŠ

TUKUL=hatanti-

?

  karşılığını  göstermiştir.  Goetze  1957:  81  “mace”;  Carter  1962:  143  “weapon”;  Hoffner  1967: 79 ve dn.153 “shorehadant-



(?)” [Otten, MDOG 94: 20-21’de hadant(i)-’nin had- ‘kuru olmak’  fiilinden isme dönüştüğü”] ve 98’de 

GIŠ


TUKUL “mace(?), 

battleaxe(?)”.  Güterbock  1969:  22  “Waffe”;  Güterbock  1983:  214vd.  “‘Axt  oder  Beile’”;  Otten  1969:  11;  Otten  1973:  9 

Gerät”;  Otten  1981:  7,  12  “Waffe”;  Neu  1970:  98  “Werkzeug”;  Neu  1974:  29’daki  dayanaklı  değerlendirmesinde  (Hoffner 

1970: 19’daki

 GIŠ


TUKUL=

GIŠ


turi- “weapon”a karşı) 

GIŠ


turi-=

GIŠ


ŠUKUR olarak verirken hadant(i)-/hatant(i)-’yi [Soucek 1959: 

386’daki  gibi]  “dry  land”;  Kühne-Otten  1971:  728  “Waffengewalt”;  Popko  1978:  101  “Streitkolben,  Waffe”;  Košak  1982: 

279’da  “weapon;  mace”;  Ünal  1983:  61,  91:  “silah”;  Alp  1983:  214,  331  “Waffe”,  ayrıca  43  ve  dn.49;  Dardano  1997:  156 

arma”, Beal 1988: 269vd.; Savaş 2002: 115vd. 

24

 HW (Erg.1): 5; Košak 1982: 212; Siegelová 1986: 590; Popko 1994: 48, 266, 328; Klinger 1996: 447vd. 



25

  (Hurr.)  ulmišši  

GIŠ

TUKUL


HI.A

  “silahlar/topuzlar”  [Kollektiv-/Abstraksuffix  -(š)ši]  KBo  32.19  Vs.I  15  ile  Vs.II  14,  Rs.III 

39’da  bulunmaktadır.  Wegner 1981:  99 (krş. Akadça  ULMU AHw III: 1410b);  Salvini  1991:  180;  Neu 1996:  411vd. dn.37; 

Neu 1988: 98; (ayrıca Ulmitešub incelemesi için bkz. Hout 1995: 193vd.); Laroche 1966: 196 No.1423. 

26

 Metin yeri için bkz. KBo 2.1 Vs. 29: (“güneş ve ay kurslarıyla süslü 1 



GIŠ

TUKUL, onun üzerine bir karış (boyunda), ayakta 



duran  demir  bir  erkek  heykeli  yapılmıştır.”);  II  13,  23  (“Kilinuna  dağı:  (bir

GIŠ


TUKUL(’un)  üzerine  demir(den)  bir  heykel 

yaparlar.”); III 21; von Brandenstein 1943: 35-36, 63vd.; Popko 1978: 101vd.: KUB 38.26 Vs. 23; 38.23 10.  

27

 Fırtına-Tanrısının epiteti olarak muwattali/NIR.GÁL, aynı zamanda 



GIŠ

TUKUL


HI.A

 “ordunun silahları” (KUB 15.4 5; 9 Vs.II 2; 

41.22 Rs.III 8), (

GIŠ


TUKUL- 

D

LAMMA anımsatması ile KUB 2.1 Rs.III 13) Archi 1975: (90vd.) 98, 100. VS NF 12 Nr.7 = 



VAT  7698  Rs.III  (16)  ]

D

UTU 



URU

PÚ-na-ma  DINGIR

MEŠ

  LUGAL


TIM

  (17)  A-N]A 

m

Mur-ši-DINGIR

LIM

  LUGAL-i 

GIŠ

TUKUL 


NIR.GÁL,  Pecchioli  Daddi  2000:  346,  348;  KUB  44.33  Vs.II  (3) 

D



URU

Zi-pa-l[a-an-da  (4)  ta-ba-ar-ni[  (5) 

GIŠ


TUKUL

HI.A


 

NIR.GÁL-i[n  pa-a-i]  “Wettergott  von  Zipal[anda  (4)  dem  Herrscher[  (5)  die erschreckenden(?) Waffen [gib!]”. Popko 1994: 

232-233; Muwattali/NIR.GÁL, ünvanı  Gonnet 1979: 52vd. ve 76vd. {

FORTIS


mu-wa/i-ta-li-na Starke 1990: 173}. 

28

 KUB 16.83 Vs. 51: Alp 1948: 317 dn.38a “silah” olarak; Popko 1978: 103; Lapislazuliden bir hattala- bulunması (KUB 1.17 



Vs.II 27 vd. dupl. KUB 2.10 Vs.I 23vd.) hususu ve diğer değerlendirmeler için bkz. Güterbock 1943: 283 ve dn.30, ayrıca Alp 

1940:  38;  Klinger  1996:  458-459  {“eine  Keule  aus  Karneol”}.  KUB  41.28  Vs.II  6-7:  [nu-]n

?

  GAL  DUMU



MEŠ

  É.GAL 


LUGAL-i 

GIŠ


ha-at-tal-la-an [G]UŠKIN 

NA4


ZA.GÌN pa-a-i altın (ve) lapislazuliden bir hattala (topuz) [Popko 1994: 266-267]. 

29

 Güterbock 1983: 213vd. 



Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder

_

0000000078

 

 



 

231 


 

52’de:) 


GIŠ

BAN  “yay”, 

GI

KAK.Ú.TAG.GA  “ok”  ile  (KBo 11.28 Vs.II 8’de:)  GEŠPU “yumruk”, 



(KBo  13.161  Rs.  8’de:)  ANŠE.KUR.RA 

GIŠ


GIGIR  “savaş  arabası”  ve  birçok  yerde    tarh

“yenmek,  kudretli  olmak”  fiili  ile  geçmektedir.  Ayrıca,  (KUB  17.35  Rs.III  12vd.’da:)  “Hattili 



adamlar 

bronz 

GIŠ


TUKUL, 

Mašalı 

adamlar 

kamış 

GIŠ


TUKUL 

tutarlar 

ve 

dövüşürler/savaşırlar

30

;  (KBo  11.28  Vs.II  7,  Rs.V  9’da:)  “büyük  savaş  aleti”;  (KUB  27.1  Rs. 



37’de:) “Fırtına-Tanrısının savaş aleti 

GIŠ


TUKUL” şeklinde anılmaktadır.

 

 



 

Filolojik veriler bu nesne hakkında bilgiler verirken tanımı için değerlendirmeler arasında 



hatta- “vurmak, dövmek” fiilinden türemiş 

GIŠ


hattalla- karşılığı

31

;  



GIŠ

TUKUL-la

 

ve 


GIŠ

TUKUL-li 

fonetik  eklerle 

(GIŠ)


hattalla-  :  “topuz,  gürz,  topuz  biçiminde  merasim  asası”

32

  eşitlemesine 



oldukça  uygundur

33

.  Nesnenin,  altın



34

,  lapislazuli,  ağaç  ve  taştan  yapıldığı,  Tanrı  tasviri,    kült-

envanter (ve ritüel) metinlerinden öğrenilmektedir

35

 [“Kamıştan (bir) 



GIŠ

TUKUL” ise, teşhis için 

biraz 

düşündürücüdür!



36

]. 


Boğazköy-Büyükkale

37



Alişar

38



Alalah

39



Alacahöyük

40



Beycesultan

41

, İnandıktepe



42

, Ortaköy’de

43

 elegeçen taştan topuz ve başı bulunmaktadır. Yumruk 



Biçimli  Gümüş  Hitit  Kabındaki  kabartma  tasvirli  sahnede  Tanrı  yukarı  doğru  kaldırdığı  elinde 

                                                           

30

 Carter 1962: 129-130, 143; Gurney 1977: 27. 



31

  Bkz.  Güterbock  1943:  283  ve  dn.30’daki  karşılaştırmalar;  ayrıca,  Alp  1949:  267  dn.107’deki 

GIŠ

hattalu-  “sürgü”  (krş. hatta

“vurmak”);  HED  (H):  257vd.  hattalu-  “kilit,  sürgü”  ile  krş.;  Klinger  1996:  447vd.  Tešub’un  ölüler  diyarına  olan  ziyaretini 

anlatan Hurri-Hitit mitinde, Allani “Yeraltı Yıldırımı (/Sürgü/Kilit) [Bolt of the Underworld]” olarak adlandırılıyordu {krş. van 

Gessel:  17vd.  ile  Lit.}.  Hurri  dilinde  nekri  (Hititler  tarafından  hattalu-  [bolt:  “sürgü  (//yıldırım)”]  olarak  çevrilmiştir)  aslında 

“kıyı-nehir”  anlamına  gelir.  Buna  ek  olarak  da Papanekri  (tam olarak “dağ-bayır” anlamındadır)  isminde genişletilmiş anlam 

olan  “sınır”  içeriğini  taşır.  Haas  1995:  2022, 

GIŠ

hattalwant-  “bolt  (sürgü)”  olarak  değerlendirilmiştir:  “Just  as  the  bolt  holds 

back the lock...” Archi 1990: 594. āppa huittiyat 

GIŠ


hattalu “back he drew (=unlockedthe seven [door]bolts” HED (H): 347.  

32

 HW (Erg.1): 5; Košak 1982: 212; Siegelová 1986: 590. 



33

  KUB  9.18  15’te  taştan  bir  hattalla-’nın (ardından HAŞ(Ş)INNU “balta” geçmesi nedeniyle) ‘balta’ olamayacağı anlaşılmıştır. 

Fırtına-Tanrısı elinde bazen bir balta ile görülürse de, genellikle daha çok savaş topuzu ile tasvir edilmiştir. Buna göre hattalla-, 

benzer  işlevi  olan  bir  silah  olarak 

GIŠ

TUKUL  =  hatantiš  ve 



GIŠ

hattalla-  adı  ortak  bir  hat-  kökünden  gelip  hattalliya-  fiili  ile 

hattalla- ismi birlikte düşünülebilir, von Brandenstein 1943: 7, 38vd. 

34

  (Sg.N.-A.) 



GIŠ

ha-at-tal-la-an GUŠKIN: KUB 41.28 Vs.II 6-7.

  GIŠ


TUKUL KÙ.BABBAR: KBo 10.2 Vs.II 41; 27.42 Rs.VI 4; 

KUB  38.3  Vs.II  19; 

GIŠ

TUKUL


HI.A

-ya--ši  ha-li--ši-ya-mi [      I]Š-TU KÙ.BABBAR ma-a-an IŠ-TU GUŠKIN: KUB 15.1 

Rs.III 37-38.  

35

 



NA4

ZA.GÍN: KBo 14.33 Vs.I 8; KUB 1.17 Vs.II 28; KUB 2.10 Vs.I 24; GIŠ: KUB 38.2 Vs.II 9; 309/z r.kol.6; NA

4

: KUB 9.18, 



15. 

36

 Ayrıca, bir ciğer falı terimi olarak geçen 



GIŠ

TUKUL için de bkz. Ünal 1983: 91; Laroche 1952: 35; Laroche 1970: 128.  

37

 Boehmer 1972: 219 Nr.2231-2240. s.19vd.: 1138 “Asa” - bul.yeri: Taf.XXXVII - 46/e - Büyükkale s/12. Uz.: 12.95, gen.: 0.37 



cm.;  1139  “Asa”  -  bul.yeri:  (düzenlenmemiş)  -  414/e  -  Büyükkale  s/12.  Uz.:  8.6,  gen.:  0.25  cm.;  1140  “Asa”  -  bul.yeri: 

Taf.XXXVII - 242/d - Büyükkale x/17. Uz.: 16.7, gen.: 0.35 cm.; 1141 “Asa” - bul.yeri: Taf.XXXVII - 242/d - Büyükkale x/17. 

Uz.: 12.0, kalın.: 0.55 cm.; 1142(-1143) “Asa” - bul.yeri: (düzenlenmemiş) - 444/e 445/e - Büyükkale s/10. Uz.: 7.05, 5.6, gen.: 

0.45, 0.42 cm. 

38

 von der Osten 1937: 230, Fig.261, c.1419. 



39

 Wooley 1955: 407 Nr.48/40 (ayrıca benzer diğer buluntular için yine aynı esere bkz.). 

40

    (K)  Mezarı:  K.8  Topuz.  Asıl  topuz  taştan  olup  ağaç  sapı  üç  parçadan  oluşan  altın plaka ile örtülüdür; K.9 Altın topuz  başı. 



Alaca-Höyük Bakır Çağı (İÖ.2100-2500) Mezarlar Karışık Maden Buluntuları: Koşay 1938: 90vd. 

41

 Topuz tipli asa başı (Orta ve Geç Bronz Devri Beycesultan tabakaları) Mellart 1995: 113vd.; Lloyd-Mellart 1959: 90, Fig.21, 6-



8. 

42

 Özgüç 1988: 67 (Mermerden). 



43

 Süel 1998: 564, 570 Res.18. 



Yüklə 387,36 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin