Sərbəst iş Fakültə Riyaziyyat İxtisas Riyaziyyat Fənn Fizika Müəllim dos. S sadıqova

    

Burada P_i = m_i_c və P ⁼ P_i = m_c olduğundan sistemin impulsu
 
P = m_c (13)
kimi təyin edilir. Beləliklə, sistemin impulsu onun kütləsinin ətalət mərkəzinin sürətinin hasilinə bərabər olur.
Tutaq ki, sistem üç cisimdən ibar ətdir (şəkil 3). 1-cisminə 2 cismi tərəfindən təsir edən hər bir daxili f_1,2 qüvvəsinə, 1-cismi tərəfindən 2-ə 
təsir edən f_2,1 qüvvəsi uyğun gəlir və bu qüvvələr

    

üçün f₁₂ = − f₂₁şərti ödənilir. F₁ , F₂ vəF₃-lə xarici cisimlər tərəfindən 1-ci, 2-ci və 3-cü cisimlərə təsir edən qüvvələrin toplusu ifadə olunur. Hər üç cisim üçün (7) tənliyini yazaq d    
dt P1 = F₁₂ + F₂₁ + F₁ Шякил 3 d    
dt P2 = F₂₁ + F₂₃ + F₂
d    
dt P3 = F₃₁ + F₃₂ + F₃
Bu tənlikləri toplasaq və daxili qüvvələrin cəminin sıfır olmasını nəzərə alsaq.

d    d    

dt (P1 + P₂ + P₃) = dt P = F₁ + F₂ + F₃ (14)
olmasını taparıq. Xarici qüvvələr olmadıqda 
dP
= 0dt
alınır.Yəni qapalı sistemin impulsu sabit olur. Belə sistemin ağırlıq mərkəzi bərabərsürətli hərəkət edir. Alınmış nəticələri N - sayda cisimdən təşkil olunan sistemə də aid etmək olar.
d   
dt P_i = ki F_ik + F_i(i =1,2...N ) (15)
(15) tənliyi bir-birindən yalnız i - indeksilə fərqlənən N - sayda tənlikdən ibarət sistemdir. Bu tənliklərdən hər birində toplama k - indeksinə görə aparılır və i -ci tənlikdə k , i -müstəsna olmaqla
1-dən N -ə qədər bütün qiymətləri alır. Bu tənliyi f_ik = − f_kişərti əsasında toplasaq
d  n  dt P = i=1 F_i (16)
olmasını alırıq.Bu isə o deməkdir ki, sistemin impuls vektorunun zamana görə I tərtib törəməsi bu sistemə xarici cisimlər tərəfindən təsir edən bütün qüvvələrin vektorial cəminə bərabər olur. Yəni qapalı sisteminmaddi nöqtələrinin impulsu sabit qalır. Bu sistemə təsir edən xarici qüvvələrin təsirlərinin cəminin sıfra bərabər olduğu hala da aiddir. Hətta xarici qüvvələrin cəminin sıfır olması belə, bu cəmin müəyyən istiqamətdə proyeksiyası sıfırdırsa, onda impulsun həmin istiqamətdəki proyeksiyası sabit olur. Həqiqətən də (2.16)-a görə
 d  d 
 P = P_x
 dt _prx dt
olduğundan
d  N  dt P_x = i=1 F_xi (17)
alınır.
Beləliklə (13)-ə əsasən impulsun saxlanma qanuna görə, cisimlərin qapalı sisteminin ətalət mərkəzləri ya düzxətli bərabərsürətli hərəkət edir, ya da hərəkətsiz qalır.
Məsələn, raketin hərəkəti onun arxasında yanmış qazın böyük sürətlə çıxması nəticəsində raketə verilən impulsun nəticəsidir.

5 DİELEKTRİKLƏR ELEKTRİK SAHƏSİNDƏ

Dielektriki təşkil edən molekullar daxilindəki elementar yüklü zərrəciklərin yaratdığı
elektrik sahəsi nöqtədən-nöqtəyə dəyişir. Bu dəyişmə atom ölçüləri tərtibində baş verir (belə

sahəni mikroskopik sahə adlandırıb intensivliyi E_M ilə işarə edirik). Həqiqətən, elektrik sahəsinin sınaq yükünə təsirini praktiki olaraq yalnız o halda ölçmək mümkündür ki, yük makroskopik cisim hüdudunda yaranmış olsun (yəni,cismin ölçüləri atomun ölçüləri ilə müqayisədəçox böyük olsun). Yüklü makroskopik cismə mikroskopik sahənin təsiri sahənin hər hansı bir nöqtəsindəki intensivliyin qiyməti ilə deyil, cismin bütün həcmi üzrə sahə intensivliyinin orta qiymətilə təyin olunur.
Makroskopik sahə intensivliyinin həcmə görə orta qiyməti dielektrikdə elektrik 
sahəsinin intensivliyi adlanır vəE ilə işarə edilir. Belə ki,
  1 