ŞƏFƏq adişİRİN qızı HƏBİbullayeva
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dissertasiyanın
birinci fəslində həmçinin neftvermənin yüksəldilməsi üçün nanotexnologiyaların tətbiqinin təhlili də verilmişdir. Bu gün naqnotexnologiyalar dünya elmində aktual istiqamətlərdən biri olaraq qalır və bir çox neft hasil edən ölkələrdə bu sahədə tədqiqatların aparılmasına külli miqdarda vəsaitlər ayrılır. Bu fəsildə həm də neft yataqlarının işlənməsinin son dövründə tətbiq olunan mikrobioloji təsir üsulları da təhlil edilmişdir. Neftvermə əmsalının artırılmasının təhlili göstərir ki, müasir dövrdə layların neftvermə əmsalının yüksəldilməsi üçün mikrobioloji təsir üsulları geniş tətbiq olunmaqdadır. Microbialenhanced Oi lRecovery (MEOR). Bu üsullar çətin çıxarılabilən ehtiyatlara malik layların neftvermə əmsallarının yüksəldilməsi ilə yanaşı, həm də neftlə birgə hasil olunan suyun miqdarının azalmasına səbəb olur və ekoloji təmiz və təhlükəsizdir. Məlumdur ki, karbohidrogenləri metabolize etmək qabiliyyətinə malik olan xüsusi karbohidrogen oksidləşdirici mikrooranizmlər qrupu vardır ki, onlar səthi fəallıq xüsusiyyətinə malik spirtlər, aldehidlər, yağ turşuları kimi üzvü həlledicilər, qazabənzər məhsullar və digər metabolitlər istehsal etməklə neftin layda hərəkətliliyini yüksəldir. Qazabənzər metabolitlər neftdə həll olaraq, onun özülülüyünü aşağı salır, həmçinin neftvermənin yüksəlməsinə səbəb olur. Beləliklə, əgər belə canlı, hərəkətdə olan mikroorqanizmlər neft layına yeridilərsə, onlar qalıq neftlərin yığıldığı yerdə hərəkət edərək əvvəlcə hərəkətsiz və çıxarıla bilməyən hesab edilən nefti hərəkətə gətirər. 10 Nefti məsaməli mühitdən mikroorqanozmlərlə sıxışdırmaq məqsədi ilə istifadə etmək ideyası 1926-cı ildə Bekman (J.W.Beckman); tərəfindən deyilmişdir. O təsdiq edirdi ki, bütün dünyada yataqlarda neftin böyük hissəsi çıxarılmamış qalır və onun çıxarılmasını artırmaq üçün yeni üsullar işləmək lazımdır. Bekman bu problemin həllində mikroorqanizmlərdən istifadənin mümkünlüyünü fərz edirdi. Layların neftvermə artırılmasının mikrobioloji üsullarının laboratoriyada öyrənilməsi tədqiqatlarının pioneri Zobeldir (S.Е.ZoBell). Bu üsulların mədən sınaqları keçən əsrin 50-ci illərində ABŞ, SSRİ, Çexoslovakiya, Polşa (60-cı illərdə), Macarıstanda (60-cı illərdə), Rumıniyada (70-ci illərin əvvəllərində) həyata keçirilmişdir. Bütün bu ölkələrdə tədqiqatlar bu gün də davam etdirilir. Neftveriminin mikrobioloji üsullarla artırılmasına zəmin üçün üç fakt əsas götürüldü: neft yataqlarında mikroorqanizmlər var ki, onlar həyat qabiliyyətli olub lay şəraitində fəaldırlar; mikroorqanizmlər mürəkkəb karbohidrogen neftlərini daha sadə və harəkətli üzvü birləşmələrə çevirməyə, həmçinin nefti sıxışdırmaq qabiliyyətinə malik müxtəlif texnoloji fəal birləşmələr yaratmağa qadirdir; mikroorqanizmlər bilavasitə qalıq nefti olab lay zonasında fəal birləşmələr (SFM, turşular, qazlar və s.) istehsal etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Mikroorqanizmlərdən layların neftveriminin yüksəldilməsi və neft hasilatının intensivləşdirilməsi üçün istifadənin prinsipial imkanları bir çox tədqiqatçılar tərəfindən qeyd edilmiş və uğurlu mədən eksperimentləri ilə təsdiq edilmişdir. Beləliklə, biotexnologiyanın istifadəsi üçün kifayıt qədər təcrübə vardır. Gregory J., Mbaba P.E., Rebessa S., Belyayev S.S., Altunina L.K. və başqaları bu üsulları laboratoriya və mədən şəraitlərində öyrənərək təkmilləşdirmişlər. Mikrobioloq-alimlər əsas iki texnologiya növü təklif edirlər: birinci – mikroorqanizmləri fermenterlərdə yetişdirərək, onların həyat fəaliyyətinə səbəb olan tullantılarla laya vurulması, ikinci – layların özündə mikrofloranı müxtəlif maddələrlə, xüsusi halda melasla (tərkibində 40%-ə qədər şəkəri olan şəkər istehsalının çıxarı) aktivləşdirməklə. Dissertasiyanın birinci fəslində neft hasilatının intensivləşdirilməsinə yönəlmiş yeni elmi-tədqiqat və laboratoriya işlərinin tədqiqi də aparılmışdır. Məlumdur ki, neft quyularının istismarının müəyyən dövründə quyunun hasilatının azalması baş verir. Bu əsasən neftin tərkibində olan ağır komponentlərin quyudibi zonada suxurun səthinə çökərək onun 11 keçiriciliyinin azalması hesabına baş verir. Bunun qarşısını almaq üçün isə çoxsaylı elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır ki, burada məqsəd quyudibi zonada neftin süzülmə sahəsini genişləndirmək, bu sahənin ilkin keçiriciliyini bərpa etməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, quyudibi zonanın süzülmə sahəsinin azalmasına təsir göstərən amillərdən biri də quyunun düzgün mənimsənilməməsidir. Odur ki, bu sahədə də bir çox tədqiqat işləri aparılmış və təkliflər verilmişdir. Digər tərəfdən neftin ağır komponentlərinin quyudibi zonada süxurun səthinə çökməsi ilə də quyunun neft hasilatı azalmağa başlayır ki, bunun da qarşısının alınması üçün çoxsaylı tədqiqat işləri aparılmış və təkliflər verilmişdir. Bu sahədə olan məlum işlərin təhlili, bu işlərin müsbət və çatışmayan xüsusiyyətləri dissertasiyanın birinci fəslində təhlil olunaraq geniş izahat verilmişdir. Bundan başqa dissertasiyanın birinci fəslində neft hasilatının intensivləşməsinə yönəlmiş mühüm tədbirlər sırasında, hasilatında suyun miqdarının artaraq neft hasulatının azalmasına səbəb olan sulaşmanın qarşısının alınmasına həsr olunmuş bir çox elmi-tədqiqat işləri də tədqiq olunmuş onların müsbət cəhətləri və çatışmamazlıqları göstərilmişdir. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|