Samarqand davlat universiteti intelektual tizimlar va kompyuter texnologiyalari dasturiy injiniring yo

Birinchi davr (1945-1955-yillar)
Raqamli kompyuterlarni yaratishda muvaffaqiyatlar Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin sodir boʻldi. 40-yillarning oʻrtalarida birinchi lampali hisoblash qurilmalari yaratildi. Shu bilan birga, kompyuterni loyihalash va dasturlash amalga oshirildi. Bunga boshqa amaliy sohalardan har xil turdagi amaliy muammolarni hal qilish sohasidagi tadqiqot ishlari kirar edi. Oʻsha paytda dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirilgan. Oʻsha paytda operatsion tizimlar yoʻqligi sababli barcha vazifalar dasturchi tomonidan maxsus boshqaruv panelidan qoʻlda hal qilinardi. Operatsion tizimda matematik hamda yordamchi dasturlar kutubxonalaridan boshqa dasturiy taʼminot yoʻq edi.
Ikkinchi davr (1955-1965-yillar)
1950-yillarning oʻrtalarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangi texnik baza — yarimoʻtkazgich elementlarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq yangi davr boshlandi. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchli boʻldi. Ular juda muhim vazifalarni ishonib topshirish uchun yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga topshiruvchilar hamda kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga boʻlingan edi.
Bu yillarda birinchi algoritmik tillar va birinchi tizim dasturlari kompilyatorlar paydo boʻldi. Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu dasturni ishga tushirish oʻrtasida kamroq qoʻshimcha xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy ishlov berish tizimlari paydo boʻldi, ular birin-ketin dasturni ishga tushirishni avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini oshirdi. Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir. Partiyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan topshiriqlarni boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va operatorga kompyuterda qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda perfokartalar palubasi koʻrinishidagi bir nechta vazifalar toʻplami topshiriqlar paketi nomini oldi.
Uchinchi davr (1965-1980-yillar)
Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga toʻgʻri keladi. Bu vaqtda texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimoʻtkazgichli elementlardan integral mikrosxemalarga oʻtish sodir boʻldi, bu esa yangi, uchinchi avlod EHMlariga ancha keng imkoniyatlar berdi.
Bu davr, shuningdek, dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar oilalarini yaratish bilan tavsiflanadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning boshlarida qurilgan bu oila ikkinchi avlod mashinalaridan narx/unumdorlik jihatidan sezilarli darajada ustun keldi. Tez orada dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar gʻoyasi umum eʼtirof etildi.
Dasturiy taʼminot operatsion tizim muvofiqligini talab qildi. Bunday operatsion tizimlar katta va kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish niyatida tuzilgan operatsion tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular minglab dasturchilar tomonidan yozilgan koʻp millionlab montaj qatorlaridan iborat boʻlib, minglab xatolarni oʻz ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab boʻlgan edi. Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida baʼzi xatolar tuzatildi va boshqa qoʻshimchalar kiritildi.
Oʻzining ulkan hajmi va koʻplab muammolariga qaramay, uchinchi avlod mashinalarida OS/360 va shunga oʻxshash boshqa operatsion tizimlar koʻpchilik isteʼmolchilar ehtiyojlarini qondirdi. Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng muhim yutugʻi multidasturlashni amalga oshira olishida edi. Multidasturlash — bir protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat bajariladigan hisoblash jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish-chiqarish operatsiyasini bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida boʻlgani kabi (bitta dasturli rejim) boʻsh turmaydi, balki boshqa dastur (koʻp dasturli rejim)ni bajaradi. Bunday holda, har bir dastur boʻlim deb ataladigan oʻz operativ xotirasiga yuklanadi.
Yana bir yangilik paydo boʻldi — spuling (spooling). Oʻsha paytda spuling hisoblash jarayonini tashkil qilish usuli sifatida aniqlangan, unga muvofiq vazifalar perfokartalardan diskka hisoblash markazida paydo boʻlgan tezlikda oʻqiladi va keyingi vazifa tugagach, diskdan yangi vazifa boʻshatilgan boʻlimga yuklandi. Partiyali ishlov berish tizimlarini multidasturlash orqali amalga oshirish bilan bir qatorda yangi turdagi operatsion tizim — vaqtni taqsimlash tizimlari paydo boʻldi.