S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

Sf= Sp+ Ss=(V
1
/V
2
)/Vf+Ss
bu yerda:
Sp — bir vaqtda ishlayotgan seksiyalarning filtrlash yuzasi, m2;
Ss — regeneratsiya qilinayotgan seksiyadagi filtrlovchi matoning 
yuzasi, m2;
V,— changlangan havo sarfi, m3/min;
V2— puflanuvchi havo yoki gazning sarfi, m 3/m in;
Tolali filtrlar. 
Ushbu filtrlar atom energetikasida, radioeneigetikada, 
aniq asboblar qurishda, sanoat mikrobiologiyasida, kimyo-farmatsev-
l
86

---

tika va boshqa sohalarda qo‘llanadi. Submikron o ‘lchamli chang 
zarrachalarini ham tozalash mumkin. Ularning quyidagi turlari mavjud:
1) quruq — ingichka tolali, elektrostatik, chuqur, bosh!ang‘ich 
tozalash filtrlari;
2) ho‘l — setkali, o‘z-o‘zini tozalovchi, davriy va to ‘xtovsiz sug‘orib 
turiladigan.
20-rasm. Mayda zarrachali changni tozalovchi filtrlar:
a) — ramali: 1 — P — shaklidagi taxtacha; 2 — yonaki devor;
3 — filtrlovchi mato 4 — ajratgich.
b) D-KL — tipidagi pona shaklidagi separatorli filtr:
1 — filtrlovchi material; 2 — pona shaklidagi separator;
d) kombinirlangan filtr: 1 — tolali qatlam seksiyasi; 2 — mayda changni
tozalash seksiyasi.
Ushbu filtrlar yordamida barcha o ‘lchamdagi chang zarrachalari 
bor bo‘lgan katta hajmdagi gazlarni tozalab olish mumkin. Ular 
radioaktiv aerozollarni tozalash uchun keng qo‘llaniladi. 0 ‘lchamlari
0,05—0,5 mkm bo‘lgan changlarni 99% tozalab olish uchun yupqa 
varaq shaklida matolar yoki ultra yupqa tolalar qo‘llaniladi. Filtrlash 
tezligi odatda 0,01-0,15 m /s ni tashkil etadi. Toza filtrlar qarshiligi 
200—300 Pa ni, chang bilan to'lgan filtrlar qarshiligi esa 700-1500 Pa 
ni tashkil qiladi. Filtrlarda chang zarrachalari diffuziya va to'qnashish 
effekti hisobiga ushlab qolinadi. Ushbu filtrlarni regeneratsiya qilib 
bo'lmaydi. Shuning uchun ulardan uzoq vaqt (0,5 — 3 yil) foydalanish 
mo‘ljallangan. So‘ngra ular yangisi bilan almashtiriladi.
Ushbu filtrlaming optimal konstruksiyasi quyidagi talablarga javob 
berishi kerak:
87

---

1) eng kichik o'lchamda eng katta filtrlash yuzasiga ega bo‘lishi;
2) minimal qarshilikka ega bo‘lishi;
3) tez va qulay o‘rnatish imkoniyatiga ega boiishi;
4) alohida moslamalar guruhlarga birlashtirilganda ishonchli 
germetiklikka ega bo‘lishi.
Yuqoridagi talablarga ramali filtrlar (20 a-rasm) to‘liq javob beradi. 
20 b rasmda esa D-KL markali filtrlar keltirilgan. Viniplastli plyonkadan 
tayyorlangan gofrirlangan taqsimlovchi — ramkalar orasiga filtrlovchi 
matolar joylashtirilgan.
Ikki bosqichli yoki kombinirlangan filtrlar esa 20 d rasmda 
keltirilgan. Bir korpusda dag‘al changni tutib olish uchun qalinligi 100 
mm bo'lgan lavsan matoli filtr joylashtirilgan bo‘lsa, ikkinchisida mayda 
zarrachalarni tutib olish uchun Petiyanov filtri joylashtirilgan.
Chuqur filtrlar — ko‘p qavatli filtrlar bo‘Hb, ventilatsion va texnologik 
gazlarni radioaktiv zarrachalardan tozalash uchun qo'llaniladi. Ular
10—20 yil mobaynida ishlashi mumkin. So‘ng ularni ko‘mib; sementlab 
tashlash zarur.