Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 3-cü sinifl əri üçün “Həyat bilgisi” dərsliyi
Yüklə 92,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 3-cü sinifl əri üçün “Həyat bilgisi” dərsliyi Mü əlliflər: Gülər Mehdiyeva Fir əngiz Bayramova Bakı: Aspoliqraf, 2012.
D ərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər, iradlar və t əkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY 2
Yekun r əy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Struktur v ə inteqrasiya baxımından; 2. Standartların dərslikdə əks olunması baxımından; 3. M əzmun, dil və üslub baxımından; 4. B ədii tərtibat və dizayn baxımından; 5. Şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri baxımından . 1. Struktur və inteqrasiya baxımından
ərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən 2010-cu ildə təsdiq e dilmiş və “Azərbaycan müəllimi” qəzetində 1 d ərc olunmuş tədris planına görə 3-cü sinifd ə “Həyat bilgisi” fənninin tədrisinə həftədə 2 saat vaxt ayrılmışdır. Beləliklə, il ərzində fənnin tədrisinə cəmi 64 saat vaxt verilmişdir. Deməli, dərslik komplektindəki materiallar da buna uy ğun olmalıdır. Dərslik komplektində cəmi 44 mövzu var. Qalan 20
saatın təşkili müəllimin öhdəsinə düşür. Müəlliflər həmin saatları aşağıdakı kimi istifad
ə etməyi tövsiyə edirlər: •
Diaqnostik qiym ətləndirmə – 1 saat •
əşdirici dərs – 9 saat •
Kiçik summativ qiym ətləndirmə – 6 saat •
•
Yay tapşırığı – 1 saat •
Ekskursiya – 1 saat Əlbəttə, tədris prosesində bəzi çətin mövzulara iki saat vaxt ayırmaq, ümu- mil
əşdirici dərslər təşkil etmək, mənimsənilən bilik və bacarıqların qiym
ətləndirilməsinə əlavə saatlar ayırmaqla bu problemin müəyyən hissəsini həll etm
ək mümkündür. Ancaq belə məsələlərə 20 saat (ümumi saat miqdarının 31 faizi) ayırmaq çoxdur. “Müəllim üçün vəsait”də bu 20 saatın təşkili ilə bağlı heç bir tövsiyə verilm əmişdir. Digər fənlərdə belə uyğunsuzluqlar yoxdur. 2. Standartların dərslikdə əks olunması baxımından
D ərslik komplektində mənimsəniləcək bilik və bacarıqlar kurikuluma əsasən 15 m
əzmun standartı və onlara aid olan 40 alt-standartda cəmləşdirilmişdir. Dərslikdə
1 Az
ərbaycan müəllimi” qəzetinin 25 iyun 2010-cu il sayı. 3
b əzi alt-standartlarda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması üçün ən azı 5-6 mövzu verilm əsi məqsədəuyğun hesab edilir. Məsələn: alt standart 1.3.1. Bitkiləri və
D ərslikdə eyni zamanda 21 alt-standart haqqında tam məlumat yoxdur. H əmin alt-standartlar aşağıdakılardır: •
Maddələrin və hadisələrin təbiətini öyrənmək üçün kiçik təcrübələr aparır və nəticələri izah edir. (
•
Alt-standart 1.1.3. “Zaman”, “məkan” və “hərəkət” anlayışlarını sadə şəkildə izah edir. (
( qapalı məkan, açıq məkan), “hərəkət” (düzxətli hərəkət, fırlanma hərəkəti) barədə ilkin təsəvvürlərə malik olmalıdır) Alt-standart 1.2.1. Coğrafi obyektləri (dəniz, okean, ada, materik) əlamət- lərinə görə fərqləndirir. (
•
Alt-standart 1.2.2. Üfüqün c əhətlərini təyin edir. (
•
Alt-standart 1.2.3. Sad ə əşyaların və evinin planını çəkir. (
•
Alt-standart 1.4.1. Ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasında bitki örtüyünün rolu nu şərh edir. ( Şagird yeni parkların, meşə zolaqlarının salınmasının, çirklənmiş torpaqların yerində aparılan bərpa və yaşıllaşdırma işlərinin nümunəsində ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasının müsbət nəticələri haqqında sadə bilgilərə malik olmalıdır). •
Alt-standart 1.4.2. T əbiətimizin qorunmasında Azərbaycan dövlətinin rolunu izah edir (
4
•
əmiyyət” anlayışı haqqında təsəvvürlərini ifadə edir. •
Alt-standart 2.1.3. C əmiyyətin tərkibi barədə biliklərini şərh edir. (
Alt-standart 2.2.3. Verilmiş şərtlərə uyğun ailə büdcəsi tərtib edir. (
t ərtib etməlidir) •
Alt-standart 2.4.2. Ail ədəki və məktəbdəki hüquqlarını Uşaq Hüquqları Konvensiyası baxımından şərh edir. (
özünün m əktəbdə və ailədə sahib olduğu hüquqları müqayisə və şərh edir) •
Alt-standart 2.4.3. Başqalarının hüquqlarına hörmətlə yanaşılması barədə mülahiz ələrini bildirir. •
Başqa xalqların ünsiyyət qaydalarındakı milli ünsiyyət etiketl
ərimizə uyğun gəlməyən fərqliliklərə tolerant yanaşır. •
Alt-standart 4.1.1. Ətraf mühitdə sağlamlığa mənfi təsir göstərən amilləri izah edir. •
Alt-standart 4.1.3. Mövsüm ə görə geniş yayılan xəstəliklərdən qorunma yollarını izah edir (Şagird soyuqdəymə, qrip və angina kimi xəstəliklər haqqında
•
Alt-standart 4.2.1. M əişətdə istifadə olunan qaz və elektrik avadanlıqlarından, habel ə alışdırıcı, deşici və kəsici alətlərdən təhlükəsiz istifadə qaydalarını izah edir. •
Ətrafdakı şübhəli əşyalara toxunmağın və tanımadığı insanlarla ünsiyy ətin təhlükəsini izah edir. •
Alt-standart 4.2.3. Z əruri yol nişanlarını (xəbərdarlıq, qadağan, məlu- matverici, servis) f ərqləndirir. (
•
Alt-standart 4.3.1. Fövq əladə halları səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə izah edir. (Şagird fövqəladə halların hər birinin ən səciyyəvi xüsusiyyətləri haqqında bilgil ərə yiyələnir və bu xüsusiyyətlər əsasında onu izah edir) 5
• Alt-standart 4.3.2. Q əzalardan mühafizə vasitələrindən istifadə qaydalarını şərh edir. •
Alt-standart 4.3.3. Yerli şəraitə uyğun süni yaradılmış ekstremal vəziyyət- l ərdə mühafizə bacarıqları nümayiş etdirir. ( Şagird tədris ili ərzində əldə etdiyi nəzəri bilikləri bacarıqlara çevirməli və praktiki olaraq t ətbiq etməlidir). Bu alt-
standartlarda aşılanması nəzərdə tutulan bir sıra anlayışlar təməl anlayışlar olduğundan onların şagirdlər tərəfindən mənimsənilməməsi heç şübhəsiz ki, g ələcəkdə onların fizika, kimya, biologiya, coğrafiya fənləri sahəsində böyük ç ətinliklərlə üzləşmələrinə səbəb olacaq. Dərslik komplektində bəzi alt-standartlar tam reallaşmamışdır. Məsələn,
örtüyünün rolunu şərh etməsi”ni nəzərdə tutur. Dərslikdəki "Sinfimiz" mövzusu ilə bu alt-standart tam reallaşa bilmir. S əhifə 8-də yazılıb: "Biz artıq bitkilərin insanlar üçün nə qədər vacib olduğunu bilirik. Bitkilər otaqdakı havanın təmizliyinə kömək etməkdən başqa, həm d ə gözəllikləri ilə göz oxşayır". Müəlliflər ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasında bitkil ərin əhəmiyyətini yalnız bu şəkildə izah etməyə çalışıblar. Mövzuda " Pərvinin böyük bacısı Gülayın danışdığı hekayə" əvəzinə, ətraf mühit, bitki örtüyü, ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasında onun əhəmiyyəti daha geniş və anlaşıqlı dildə təsvir edilm əli idi. Burada müəlliflər ətraf mühit olaraq ancaq sinif otağını nəzərdə tuturlar. 1.3.1 alt- standartı şagirdlərin “Bitkiləri və heyvanları səciyyəvi əlamətlərinə gör
ə qruplaşdırmalarını” nəzərdə tutur. Dərslikdəki “Payızda” mövzusunda "cırcırama ilə qarışqanın" hekayəsi bu standartın tam reallaşdırılmasına imkan vermir.
izah etməsini” nəzərdə tutur. Dərslikdə 14, 27, 30 və 31-ci mövzular bu alt-standartda nəzərdə tutulmuş bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına həsr olunub. Lakin bu mövzuların hamısında söhbət bitkilərin və heyvanların qida vasitəsi kimi faydasından gedir. Halbuki bitkilərdən tikinti və mebel sənayesində, heyvanlardan nəqliyyat vasitəsi kimi , eləcə də pambıq, kətan, yun və dəridən geyim sənayesində də istifadə olunur.
bacarıqlarının formalaşdırılmasını tələb edir. Mövzu əslində tamamilə “xərc” 6
anlayışına həsr olunduğundan, şagirdin buradan “gəlir”lə bağlı nə isə öyrənə biləcəyi mümkün deyil. Bütün bunlar onu göstərir ki, şagirdlər bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bilik və bacarıqları tam şəkildə mənimsəyə bilməyəcəklər.
Lakin d
ərsliyin 82-ci səhifəsində “Xərc və gəlir” mövzusunda reallaşdırılmalı olan bu alt-standart ümumiyy ətlə açıqlanmır.
D ərslik komplektində məzmun baxımımdan müəyyən qüsurlar var. Məsələn, d ərsliyin “Müstəqil respublikamız” sərlövhəli mövzusunda verilib: “Hər bir ölkənin öz qanunlar toplusu olur. Az ərbaycan Respublikasının əsas qanunları onun qanunlar toplusunda – Konstitusi yasında əks olunmuşdur. Burada həyatımızın bütün sahələrinə aid qanunlar var (s əh.46). Konstitusiyamızda Azərbaycanın dövlət rəmzləri – bayrağımız, gerbimiz, dövlət himnimiz haqqında da qanunlar var (səh.47)”. Mətnin sonunda şagirdlərə: “Azərbaycanın əsas qanunlar toplusu necə adlanır?” – sualı verilir, 48-ci s əhifədə isə “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında Milli Ordumuz haqqında qanunlar da var” deyilir. Dərslik müəlliflərinin “konstitusiya” anlayışının mənasına düzgün yanaşmadan onu “qanunlar toplusu” adlandırmaları doğru deyil. Mü
əlliflərin “Günəşin göründüyü və gözdən itdiyi yerlər üfüq adlanır” (səh.29) kimi fikirl əri adi coğrafi anlayışları düzgün ifadə edə bilmədiklərini və şagirdləri çaşdırdıqlarını göstərir. Belə ki, Günəşin göründüyü və gözdən itdiyi yerlər üfüq yox, üfüq x əttidir. Açıq ərazidə Yerin bu xəttə qədər görünən hissəsi isə üfüqdür. “Mü əllim üçün metodik vəsait”də tövsiyə edilən bəzi materialların məntiqi anlaşılmazdır. Məsələn, “Yeni dərs ili başladı” sərlövhəli birinci mövzuda söhbət t əbii olaraq məktəbin açılışından, şagirdlərin müəllimləri və dərsləri üçün darıxmalarından, bilik və bacarıq qazanmanın faydası və s. gedir. Dərsin “Məqsəd”i is ə aşağıdakı kimi verilib: •
Zaman, m əkan və hərəkət anlayışlarını fərqləndirir və sadə formada şərh edir.
•
Yol h ərəkəti qaydalarına əməl edir.
7
Bu m əqsədlərə çatmaq üçün tövsiyə edilən tədqiqat sualı isə belədir: “Yeni dərs ilinin başlanması sizdə hansı təəssürat yaratdı?”. Mövzunun mətni, dərsin məqsədi v ə tədqiqat sualı arasındakı uyğunsuzluq və məntiqsizlik “Nəticə və ümumiləşdirmə” il ə özünün “apogey”inə çatır: “Müəllimin istiqaməti ilə şagirdlər nəticəyə gəlirlər ki, sentyabrın 15-ni bütün müəllimlər və uşaqlar səbirsizliklə gözləyirlər. Çünki bu gün yeni d
ərs ili başlayır. Uşaqlar yeni bilik və bacarıqlara yiyələnmək üçün məktəbə g əlirlər, öz müəllimləri və sinif yoldaşları ilə yenidən görüşməyin sevincini yaşayırlar”. S əhifə 7 və 90-da “Svetofor” sözünün əvəzinə “işıqfor” olmalıdır. S əhifə 9-da yazılıb: "Biz dibçəkdə gül əkməyin qaydalarını hələ birinci sinifdə öyr
ənmişik". 1-ci sinif dərsliyində dibçəkdə gül əkməyin qaydaları öyrədilməyib. S əhifə 10-da verilmiş "Məktəbimiz" mövzusunda ancaq mühit, davranış qaydaları, məktəbdəki nizam-intizam qaydaları haqqında danışılır. Alt-standartlar is ə şagirdin ailədəki və məktəbdəki hüquqlarını Uşaq Hüquqları Konvensiyası baxımından şərh etməyi, başqalarının hüquqlarına hörmətlə yanaşılması barədə mülahiz ələrini bildirməsini tələb edir. Mövzunun adı "Məni əhatə edən mühit" olsaydı daha yaxşı olardı. S əhifə 16-da sonuncu abzasında yazılır ki, "Biz artıq bilirik ki, yarpaqların tökülm
əsinin səbəbi istinin və işığın azalmasıdır". Birincisi, yarpaqların tökülm
əsinin səbəbi təkcə bu deyil, ikincisi isə bunun səbəblərini hələ 3-cü sinif şagirdi bilmir. Bu hadisənin baş vermə səbəblərini şagirdlər yuxarı siniflərdə öyr ənəcəklər. "Payızda " mövzusunda II cümlədə yazılır ki, Yer planeti payız b ərabərliyinə sentyabrın 23-də çatır. "payız bərabərliyi" nə deməkdir? MMV-nin 24-cü s əhifəsində "Yağış damlasının hərəkəti" mövzusunda mü əllim şagirdlərə suallar verir: 1. Su hansı halda donur? 2. Su hansı halda qaynayır? 3. Su hansı halda buxarlanır? Bu sualların cavabını tələb etmək üçün əvvəlcə müəllim 1.1.2 alt-standartını reallaşdırmaq üçün təcrübələr aparmalı, "qaynama", "donma", "buxarlanma" anlayışlarını izah etməli idi. 3-cü sinif şagirdi hələ maddə, maddənin aqreqat halı haqqında biliklərə yiyələnməyib. O, hələ saf su və təbii suların xassələrini (qaynama , donma, buxarlanma temperaturu) f ərqləndirə bilməz. Müəlliflər “Su hansı halda qaynayır, donur, buxarlanır?” soruşanda, görəsən hansı suyu nəzərdə tuturlar?
8
əhifə 24-də I və IV abzasdakı fikirlər bir-biri ilə uzlaşmır. I abzasda yazılıb: “
IV abzasda is ə yazılıb: "Sentyabrın 1-i olan kimi yarpaqlar dərhal tökülmür. Yaxud qaranquşlar martın 1-ində uçub gəlmir". Bu abzasın son cümləsində yazılıb: "Havalar tədricən soyuyur, hərarət sıfır d ərəcədən aşağı düşür, ya da yavaş-yavaş istilənib müsbət qırx dərəcəyə qədər qızır". Hərarət qırx dərəcədən də yuxarı ola bilir. S əhifə 29 və 36-da sözlərin yazılışında səhvə yol verilib: "şəhərləri" sözü "s əhərləri", "köçürürdü" sözü isə "koçürürdü" yazılıb. S əhifə 33-də "calaq üsulu"nun mənası açıqlanmır. S əhifə 35-də adi gözlə görünməyən canlılara mikroblar, viruslar və bakteriyaları aid edibl ər. Belə çıxır ki, viruslar və bakteriyalar mikroorqanizmlər deyil. Bəs mikroblar dey əndə müəlliflər nəyi nəzərdə tutublar?
Ən müasir lupalar 2-25 dəfəyə qədər böyütmək qabiliyyətinə malikdir. Mövzuda adı ç əkilən Levenhukun böyüdücü şüşələri əslində ilk mikroskoplar olub 270 dəfə böyütm ək qabiliyyətinə malik idi. Müasir lupalar ilə mikroorqanizmləri görmək olmaz.
verilir. III abzasın son cümləsində isə yazılır: "Qıcqırma prosesini yaradan mikroorqanizml ər olmasa idi, hər gün istifadə etdiyimiz əsas qidamız-mayalı çörək d ə olmazdı." Belə nəticə çıxarmaq olur ki, mayalı çörəyi yaradan da bakteriyalardır. Mayalı çörək maya göbələkləri ilə yaradılır. Yaxşı olardı ki, mikroorqanizmlərin bu sinfi haqqında da məlumat verilsin. MMV-d ə də bu fikir səhv verilmişdir. Nəticə və ümumiləşdirmə hissəsində yazılır: “Bakteriyaların köməyi ilə süd qatığa çevrilir, xəmir acıyır”. Burada da maya göb
ələklərini bakteriyalar adlandırıblar. S əhifə 38-də həşəratların əlamətləri və yaydıqları xəstəliklərdən danışılır. Yazılıb: "Tarakanlar bir çox xəstəlikləri yayır". Bütün həşəratların hansı xəstəliyi yaydığı açıqlanır, lakin tarakanların yaydığı xəstəliklər haqqında heç bir məlumat verilmir. S əhifə 42-də II abzasda yazılır: "İlan, kərtənkələ, tısbağa sürünənlər sinfinə aiddir". IV abzasda yazılır:" Timsah və tısbağa da sürünənlər sinfinin 9
nümay əndələridir. Tısbağanın sürünənlər sinfinə aid olduğu artıq II abzasda yazılmışdı. Yaxşı olardı ki, timsah sözü də elə II abzasda verilsin. Yazılıb: "Timsah yırtıcı heyvandır" ."yırtıcı" sözü açıqlanmır. Şagirdlər bunu nec
ə başa düşəcəklər? S əhifə 43-də I cümlə artıq və mənasızdır. Yazılıb: "Sürünənlərdən sonra quşlar sinfi gəlir". Siniflər arasında hansısa sıralama, ardıcıllıq yaratmaq düzgün deyil. Ümumiyy ətlə, 3-cü sinif şagirdi "sinif" anlayışını dərk edə bilməz. S əhifə 44-də yazılır: "Dilin kənarlarında, ucunda xüsusi həssas hüceyrələr var". "Hüceyr ə" termini haqqında məlumat verilmədən bu informasiyanı şagirdlərə izah etm
ək olmaz. Bu s
əhifədə yazılır: "Burnumuz vasitəsilə nəfəs alırıq". Olmalıdır: Burnumuz vasit
əsilə tənəffüs edirik. Çünki, burnumuz vasitəsilə həm də nəfəs veririk. S əhifə 44-də "filiz" sözünün mənası düzgün izah olunmayıb.
ədii tərtibat və dizayn baxımından S əhifə 84-də mətnlə şəkil uzlaşmır. Mətndə yazılır ki, Azər əvvəlcə telefonla z əng vurub təcili yardım çağırdı, sonra ata-anasını xəbərdar etdi, daha sonra isə ütünü şəbəkədən ayırdı. Lakin şəkildən görünür ki, Azər telefonla danışanda artıq ütü şəbəkədən ayrılmışdır. S əhifə 88-də verilmiş şəkillər mövzuya uyğun deyil. S əhifə 44-də müxtəlif maddələrin şəkilləri göstərilmiş, lakin heç bir açıqlanma verilm
əmişdir. 5. Şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri baxımından S əhifə 21-də yazılıb: "Su kimi havanın da çəkisi var." Birincisi suyun çəkisi indiy
ə qədər öyrənilməyib, ikincisi isə 3-cü sinif şagirdi hələ "çəki" anlayışını dərk ed ə bilməz. S əhifə 23-də yazılıb: "Külək həm də çiçəkləri tozlandırır" . "Tozlanma" terminini 3-cü sinif şagirdi düzgün dərk edə bilməz. Şagirdlər "tozlanma " dedikdə, yalnız çiçəklərin üzərinə toz qonmasını nəzərdə tuta bilərlər. MMV-nin 37-ci s əhifəsində müəllim şagirdlərdən soruşur: "Yabanı və m ədəni bitkilər haqqında nə bilirsiniz? ". Yabanı və mədəni bitkilər haqqında hələ 3-cü sinif şagirdi heç bir məlumat almamış ona belə bir sual vermək olmaz. 10
N əticə 1. D
ərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni “Azərbaycan Respublikasının Dövl
ət Himni haqqında” 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Himnin adı (“Azərbaycan marşı”) ixtisar olunub. Himnin musiqisinin mü əllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib. Həmçinin forzas s əhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamənin t əsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli Qanununun t ələblərinə uyğun çap olunmayıb. 2. D ərslikdə fənn kurikulumu çərçivəsində nəzərdə tutulmuş alt standartların reallaşdırılmasında çoxlu sayda kənaraçıxmalar var. Bəzi hallarda fənlərarası və f əndaxili inteqrasiya nəzərə alınmayıb. 3. D ərsliyə çoxlu sayda iradlar bildirilib və onlar müəlliflər tərəfindən qəbul olun mayıb.
Document Outline
Yüklə 92,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|