Referat ishi qabullovchi: ass. Tursınov M. Tayyorlagan: Yangiboev M. Nukus 2016 yil 2

---

1 
 
O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi 
Berdax nomidagi Qoraqalpoq Davlat universiteti 
Tabiatshunoslik fakulteti 
Geografiya kafedrası 
Geografiya mutaxasisligi 1b-kurs talabasi Янгибоев Мавлоннинг 
«Umumiy yer bilimi» fanidan 
« Tabiat va jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar » 
nomli mavzuda bajarilgan 
REFERAT ISHI 
 
 
 
Qabullovchi: ass. Tursınov M. 
Tayyorlagan: Yangiboev M. 
Nukus – 2016 yil 

---

2 
 
 
Mavzu: Tabiat va jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar 
Reja: 
Kirish………………………………………….……………………………......3
1. Geografiyada tabiat va jamiyat munosabatining asoslari…….…………….…..4 
2. Tabiiy sharoit va tabiiy resurslarning xo’jalik tarmoqlarini joylashtirishga 
ta’siri……………………………………………………………………………...10 
3. Jamiyat va tabiat o’zaro munosabatlarining evolyutsiyasi…………………….14 
4. Biosfera va noosfera to’g’risidagi ta’limot…………………………………….18 
Xulosa………………………………………………………………………….24 
Foydalangan adabiyotlar tizimi………………………………………………..26 

---

3 
Kirish 
Tabiat bilan jamiyat, tabiat va inson munosabati geografiya fanining bosh 
falsafiy masalasidir. Aynan shumasala tabiiy va iqtisodiy, aniqrog’i, ijtimoiy 
geografiyani birlashtiradi, o’zaro 
aloqadorlikda rivojlanishini taqozo etadi. 
Tabiat va inson o’rtasidagi munosabat ikki tomonlama bo’lib, u doimo muvozonat 
holatini saqlab qolmog’i lozim. Ushbu dialektik va dinamik muvozanat teng 
avvalo insonning tabiatga qay darajada ta’sir ko’rsatishiga bog’liq.
Yer shari va uning alohida qismlarining ta’sirini shunga mos holda tabiiy 
geografiya o’rganadi. Biroq, bu juftlikning ikkinchi tomonini, ya’ni jamiyatni 
yoki insonni faqat iqtisodiy 
geografiyaga taalluqliligi noto’g’ridir, chunki 
”insonvatabiat” yoki “tabyat va jamiyat” bo’lishi mumkin, ammo “tabiat va 
iqtisod” uncha qovushmaydi. Ma’lumki, jamiyat rivojlanishi turli xil 
tabiiy, 
tarixiy, siyosiy, texnologik va boshqa omillarga bog’liq. 
Shularga mos holda geografik, biologik, tarixiy, texnologik determinizm 
haqida so’z yuritish mumkin (“dete“ - belgilash, aniqlash ma’nosini bildiradi).
Geografik determenizmni
jamiyat
rivojlanishida birdan-bir omil 
sifatida qarash ayniqsa Germaniya, AQSH va Buyuk Britaniyada keng tarqalgan 
edi. Germaniya va Shvetsiyada hududga siyosiy mazmun
berish 
asosida, 
geografik determinizmning siyosiy bilan 
qo’shilish natijasida o’ta
reaksion geografik siyosiy, geosiyosat vujudga kelgan edi. Uning asoschilari nemis 
F.Ratsel va R.Chellen bo’lgan. Iqtisodiyotda, dunyo siyosiy xaritasida ham 
chegaralar o’ziga xos xususiyatga ega. Eng avvalo ma’muriy chegaralar har 
qanday suveren davlatning muhim belgisi, shartidir. 
Geografiyada esa bu
chegaralarning 
shakli (“geometriyasi”) o’zaro 
qo’shni davlatlarning siyosiy tarixi, iqtisodiyotning, aholi joylashuvining 
xususiyatlarini ham aks ettiradi. 

---

4