Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

P

1. pa (f)

2. padşah (f) 

3

3. pak (f)

4. paymal (f)

5. palas (f)

6. paltar

7. pambuq

8. papaq 3

9.

papiros 

(r)

10. para 

(yarı) (f) 3

11. parça (f)

12. peyvəstə (f)

13. peyğəmbər 

(f)

14. peyda (f)

242

15. peydərpey (f)

16. penir (f)

17. peşman (f)

18. peşkəş (f) 2

19. pənah (f)

20. pəncərə (f) 2

21. pərvərdigar (f) 10

22. pərdə (f) 3

23. pəs (f) 7

24. pəhlivanlıq (f)

25. pəh-pəh!

26. piyada (f) 2

27. pis 11

28. pis-pis

29. pişə (f) 2

30.

pişik 2

31. pul (f) 44

R

1. razı (ə) 4

2. rahət (ə) 2

3. rədd (ə) 2

4. rəng (f)

5. rəftar (f)

6. rəhm (ə) 6

7. rəhmət (ə)5

8. rəhmət(lik) (ə) 3

9. rəcəb (ə)

10. rəşadət (ə)

11. ruzigar (f)

12. rus(i) 

13. ruh (ə) 3

14. rüsva (f)

15. rüsva(lıq) (f) 2

S

1. sabah (ə) 5

2. savışdırmaq

3. savrulmaq

4. saqqal 8

5. saqlamaq

6.

sağ (salamat) 

4

7. sağ (tərəf) 2

8. sağalmaq

9. sağlıq

10. saət (ə) 26

11. sair (ə)

12. sayə (f)

13. saymaq 

14. sakit (ə) 5

15. salmaq 17

16. salavat (ə)

17. salamməlik 

(ə) 2

18. samavar (r) 4

19. sandalya (f)

20. saniyə (ə)

21. sarı 

(rəng) 2

22. sarı 

(tərəf)

23. sataşmaq

24. satmaq 7

25. saxlamaq

26. sahib (ə) 

4

27. sahibqran 

(əf)

28. saç

29. sevmək

243

30. seyrəngah (əf)

31. səba (ə)

32. səbəb (ə) 3

33. səbr (ə) 6

34. səbr(siz) (ə)

35. səvayı (ə) 3

36. səyahət (ə)

37. səkkiz

38. səlaməleykim (ə)

39. səlamət (ə) 4

40. sən 123

41. sənət (ə)

42. sənduq (ə)

43. sərilmək

44. sərinimək

45. səs 10

46. səfeh (ə)

47. səxavət (ə)

48. səhv (ə)

49. sırımaq 

50. sırtalmaq

51. sıxmaq

52. sidq (ə)

53. siz 18

54. siyahət (ə)

55. sillə (f)

56. silmək

57. sinə (f)

58. sovrulmaq

59. soğan 2

60. soyumaq 2

61. soyutmaq

62. sol

63. sonra 15

64. soruşmaq 6

65. sövdagər (ə) 6

66. söz 25

67. söyləmək 

6

68. söylənmə

k

69. səkmək 2

70. sönmək

71. söhbət (ə)

72. su 21

73. sual (ə)

74. surə (ə)

75. susuz

76. sübh (ə) 

6

77. süri 2

78. süritdiyyə

-süritdiyə

79. süt  2

Ş

1. şad (f)

2.

şair (ə) 2

3. şalaq

4. şan (ə)

5. şanə (f) 2

6. şaxımaq 4

7. şey (ə)  14

8. şeytan (ə)  3

9.

şe`r (ə) 6

10.  şəvə (f)

11. şərabsız (ə)

12. şərif (ə) 2 

13. şərt

14. şəfəq  (ə)

15. şəxs (ə) 2

16. şəhər (f) 8

17. şıllaq

244

18. şikayət(çi) (ə) 3

19. şirin (f)

20. şoraba (f)

21. şövkət (ə)

22. şüklətmək

23. şükr (ə) 2

24. şürbi (ə) 2

T

1. ta

2.

tavlamaq 4

3. tay (bərabər)

4. tay-tuş 2

5. taifə (ə) 5

6. tamaşa (ə)

7. tanımaq 11

8. tanış

9. tapmaq 4

10. tapşurmaq 2

11. tarı (tanrı)

12. taxıl

13. taxtapuş (f)

14. tahı 9 (daha)

15. tez 2

16. tezliklə 2

17. tez-tez 3

18. tezcə

19. tel (saç) 4

20. təvəqqe (ə) 6

21. təqsir (ə) 5

22. təğyir (ə)

23. təziyə (ə)

24. tək 5

25. təklif (ə) 2

26. tələ (f)

27. təlim (ə) 2

28. təmam (ə) 6

29. təmənna (ə)

30. təməssük (ə) 

6

31. təməh (ə)

32. tənbih (ə) 3

33. təpə (dağ) 6

34. təpə (baş) 2

35. təpmək 2

36. tər 2

37. təravət (ə)

38. tərəf (ə) 7

39. tərif (ə)

40. tərifnamə 

(əf)

41. tərsinə 

42. təsbih (ə)

43. təsəddüq 

(ə) 

44. təskin(lik) 

(ə)

45. təhzib-ül-

əxlaq) (ə) 2

46. təhrir (ə)

47. təşrif (ə)

48. tikənəcək

49. tikə-tikə

50. tikmək 2

51. titrəyə-

titrəyə

52. toyuq  2

53. top

54. tor

55. torba 3

56. toxtamaq

57. tövr (ə) 3

58. tökmək 10

245

59. tökə-tökə

60. tökülmək 2

61. tula 5

62. tutmaq

63. tufan (ə)

64. tufan(lı) (ə)

65. tülki

66. tümən

67. türk(i)

68. tütümək

69. tüfəng

    

U

1. uğrunda

2. udmaq 7

3. uduzmaq 15

4. uzaq

5. uzatmaq  3

6.

uzunu 3

7. ulamaq

8. urmaq (vurmaq) 

25

9. utanmaq

10. uçmaq 2

11. uc

12. uca

13. ucuz 

14. uçıq

15. uşaq 30

16. uşqola (r)

         

                     Ü

1. üz

2. üzmək

3. üzrə

4. ümid (ə) 2

5. ürək 10

6. üst 34

7. üç 7

8. üçinci

                   V

1. vaqiə (ə) 

2

2. vadar (f)

3. vay!

4. vay-hay

5. vallah (ə) 

3

6. var  39

7. vargəl

8. varlıq

9. vacib  (ə)

10. vermək 

96

11. verst (r)

12. və (ə)  34

13. vəqt (ə) 

20

14. vədə (ə) 8

15. vədəm (ə)

16. və ya (əf) 

17. vərəm  (ə)

18. vəsiyyət (ə)

19. vəhdaniyyət (ə)

20. vurmaq  2

21. vücud  (ə)

 

       Y

1.

ya (f) 11

2.

yabı  6

246

3.

yavanlıq 

4.

yavaş  2

5.

yavaşca

6.

yağ

7.

yağmaq 7

8.

yağış  4

9.

yağışlı

10.

yad(ıma) (f)  6

11. yaz  2

12. yazıq  5

13. yazmaq 15

14. yaymaq 2

15. yalamaq 2

16. yalan

17. yalvarmaq  2

18. yalvar-yapış

19. yalın

20. yamamaq  2

21. yaman 4

22. yan (təpəf )

23. yanmaq 14

24. yandırmaq 

25. yanınca

26. yanmaq 

27. yapışmaq  2

28. yar (f) 3

29. yaraq

30. yaradan

31. yaratmaq  4

32. yarı

33. yarmaq  2

34. yatmaq 2

35. yaxa 2

36. yaxalamaq 

37. yaxun 3

38. yaxşı 27

39. yaş (göz yaşı) 10

40. yeddi 

41. yel

42. yelpənək

43. yemək  21

44. yenə

45. yer  39

46. yerimək 4

47. yetim 3

48. yetim-yesir  (ə)

49. yetmək

50. yetirmək 2

51. yetişmək

52. yəqin  (ə)

53. yəni (ə) 2

54. yığıncaq

55. yığışmaq

56. yığışdırmaq  2

57.  yığmaq 9

58. yıxılmaq  13

59. yıxmaq 13

60. yiyə (sahib)  3

61. yil (il)

62. yoq//yox  30

63. yoqsa 12

64. yoğuş

65. yol  17

66. yoldaş 4

67. yoldaşlıq

68. yorğan

69. yormaq  7

70. yorulmaq

71. yorunuq

72. yumaq

73. yummaq

74. yumrılmaq

75. yurd   4

76. yuxarı

247

77. yuxu  3

78. yüz  3

79. yüz (üz)  8

80. yüzbaşı  2

81. yüz yetmiş

82. yükləmək

83. yügürtmək

84. yüngülləşmək

85. yürəg (ürək)  11

       

               Z

1.

zad (ə) 4

2.

zalım (ə)

3.

zaman (ə)

4.

zəif (ə)

5.

zəmanə (ə) 3

6.

zərafət (ə) 4

7.

zərb (ə)  2

8.

zərər (ə)  2

9.

zəhmət (ə) 3

10. zəhrimar (f)

11. ziyan (f)

12. ziyarət (ə)

13. zülm (ə) 2

14. züriyyət (ə)  2

248

XÜSUSİ ADLAR

a) Şəxs adları:

1. Avanes

2. Aslan bəg 2

3. Qaraqazan 2

4. Qəhrəman bəg

5. Qulu

6. Dadaş

7. Əbdül

8. İbrahim 2

9. İmamverdi 9

10. İsmayıl 5

11. Kərəm

12. Kərim 18

13. Koroğlu 

14. Leylac 

15. Mərdan bəg

16. Məşhədi; Məşhədi Cəfər 14

17. Mirzə 18; Mirzə Bayram 2

18. Nazlı; Nazlı xanım 2

19. Nəcəf 20; Nəcəf bəg 34;

       Nəcəf bəg Çaybasarksi;

Nəcəf bəg Murad bəg oğlu 

20. Pəri  6

21. Sədi

22. Səlim;  Səlim bəg  2

23. Sona 9; Sona xanım 8

24. Süleyman bəg  23

25. Hatəm; Hatəmi-Tai

26. Həmzə   4;   Həmzə 

bəg 6

27. Cavad  36

28. Cəfər

b) Coğrafi adlar:

1. Almasatanlı

2. Varşava

3. Zurnaçılı

4. İran 3

5. Kür

6. Mavəraünnəhr

7. Mazandaran

8. Məkkə 2 

9. Sibir 4

10. Təbriz 2

c ) Heyvan adı:

1. Tirmə (it adı)

249

194-səhifədən nəticə başlanır

250

251

252

NƏTİCƏ

1.  Ə.Haqverdiyev   bədii   yaradıcılığa   başladığı   dövrün 

əvvəlindən dilin əsas inkişaf qanunlarını və gələcək inkişaf yolunu 

düzgün dərk edərək, yalnız Azərbaycan dilindən qidalanmış və milli 

ədəbi dilimizi bu mənbə hesabına irəlilətməyə, zənginləşdirməyə və 

yabançı təsirlərdən qorumağa çalışmışdır. Bu  mübarizə cəbhəsində 

o, təkcə yüksək sənət nümunələri olan bədii əsərlərinin dili ilə deyil, 

həm də bu dili elmi əsaslarla müdafiə edən məktub, məqalə və 

çıxışları ilə iştirak etmişdir.

O, sovet dövründə fəaliyyətini xeyli genişləndirərək, ədəbi 

dilimizin   düzgün   yolla   inkişafına   mane   olan   məsələlərlə 

mübarizədə  daha   fəal   mövqe   tutmuş,   ali   məktəb   tələbələri 

qarşısında   Azərbaycan   dili   tarixinə   dair   mühazirələr   oxumuş, 

qeyri-azərbaycanlılara bu dilin praktik şəkildə mənimsədilməsi ilə 

bilavasitə   məşğul   olmuş,   dilimizin   elmi   tədqiqinə   şəxsən 

rəhbərlik  etmişdir.  Ədib   bunlarla   kifayətlənməyərək,  ədəbi  dil, 

bədii   dil,   mətbuat   dili,   əlifba,   orfoqrafiya,   qrammatika   mə-

sələlərindən bəhs edən "Ədəbi dilimiz haqqında", "Mirzə Fətəli 

və ərəb əlifbası", "Böyük islahat" (rus dilində) və s. kimi qiymətli 

elmi məqalələr yazmışdır. O, M.F.Axundovun ədəbi dil sahəsində 

xidmətlərini, əlifba inqilabçılığını çox yüksək qiymətləndirmiş, in-

qilabdan   əvvəlki   Azərbaycan   mətbuatının   ("Əkinçi",   "Kəşkül", 

"Ziyayi-Qafqaziyyə"   qəzetlərinin,   "Molla   Nəsrəddin",   "Füyuzat", 

"Şəlalə" jurnallarının) dili haqqında, demək olar ki, ilk dəfə bir 

sistem şəklində obyektiv fikirlər söyləmişdir. Ə.Haqverdiyev öz 

məqalələrində istilah yaradıcılığı məsələsinə toxunmuş, ana dili 

istilahları əvəzinə fars istilahları işlədilməsini ədəbi dil üçün nöq-

san   saymışdır.   O,   rus,   ərəb,   fars   və   türk   xalqlarının   dillərinə 

məxsus leksik və sintaktik vahidlərdən Azərbaycan dilində yersiz 

və   lazımsız   şəkildə   istifadə   olunmasına   qarşı   öz   narazılığını 

bildirmiş,   mətbuatda   orfoqrafik   və   qrammatik   qaydaların 

pozulması   hallarına   etiraz   etmişdir.  Ə.Haqverdiyev   ədəbi   dil 

normalarının dəqiqləşdirilməsini və bu barədə dəyərli elmi əsərlə-

rin yaradılmasını günün ən zəruri məsələlərindən saymış və bütün 

253

bu işləri həyata keçirmək üçün xüsusi bir təşkilat yaratmağı təklif 

etmişdir.

2. Ə.Haqverdiyevin ədəbi dil cəbhəsindəki bu qızğın fəaliy-

yətinin   onun   öz   şəxsi   bədii   yaradıcılığına   çox   ciddi   təsiri 

olmuşdur.   Yalnız   bu   fəaliyyəti   ilə   əlaqədar   olaraq,   o, 

normalaşmış ədəbi dil anlayışını tam mənasilə başa düşmüşdür. 

Bu sözlər onun əsl xidmətlərini heç də azaltmır. Ə.Haqverdiyevin 

böyüklüyü bir də bundadır ki, o, inqilabdan əvvəlki son dərəcə 

təzadlı   bir   dövrdə,   zidd   cəbhə   nümayəndələrinin   hər   dəqiqə 

toqquşduğu bir zamanda əsl yolu düzgün təyin edərək, yalnız 

ümumxalq Azərbaycan dilinə əsaslanmışdır. Sovet dövründə ədib 

bir az da irəli gedərək, ümumxalq dilinə kor-koranə yanaşmaq 

hallarını aradan qaldırmağa, xalq danışıq dilindən nəyi, necə se-

çib   götürmək   lazım   olduğunu   dürüst   anlayaraq   əməli   şəkildə 

həyata keçirməyə çalışmışdır. 

Ədibin öz əsərlərinin dili üzərində əməli işi yaradıcılığının ilk iki 

dövründə söz, ifadə və cümlələrin ixtisarı, əvəzlənməsi və əlavəsin-

dən ibarət olmuşdur; yaradıcılığının III dövründə isə o, dil vahidləri-

nin (şəkilçilərin, sözlərin, ifadələrin, cümlələrin və bütöv mətnlərin) 

ixtisarı, əvəzlənməsi, artırılması işini keyfiyyətcə yaxşılaşdırmış və 

xeyli genişləndirmişdir. İnqilabdan əvvəl nəşr olunmuş əsərlərinin 

dili üzərində yenidən işləyərkən ilk dəfə müəyyən dialekt xüsusiy-

yətlərinin islahına və cümlə üzvləri sırasını ədəbi dil normalarına 

uyğun şəkildə düzəltməyə çalışmışdır. Buna baxmayaraq, onun so-

vet dövründə nəşr olunmuş əsərlərinin dilində bəzi məhəlli xüsusiy-

yətlərlə yanaşı, cümlələrdə canlı danışıq dili üçün səciyyəvi olan 

üzvlərin inversiyası yenə də qalmışdır.

3.   Ə.Haqverdiyevin   dramlarının   orijinallığı,   həyatiliyi   və 

gücü təkcə onun əsərlərində qoyulan əsas məsələlərdə və həmin 

məsələlərin xalqın xeyrinə necə həll edilməsində  deyil, həm də 

bu   əsərlərdə   istedadla   istifadə   edilmiş   dildə   -   ümumxalq 

Azərbaycan dilinə məxsus xüsusiyyətlərdə təzahür edir. 

Xalis Azərbaycan sözləri "Dağılan tifaq"ın lüğət materialının 

əsasını   təşkil   edir.   Bu   sözlərin     95   faizə   qədəri   ümumişlək 

sözlərdən   ibarətdir   və   ədəbi   dildə   sabitləşmişdir.   Öz   işlənmə 

dairəsinə,   mühüm   səciyyəvi   əlamətlərinə,   söz   yaradıcılığındakı 

roluna   və   ümumiyyətlə,   hər   cür   mövqeyinə   görə  bu   qrupdan 

254

olan sözlər başqa söz qruplarından müqayisə edilməz dərəcədə 

üstünlüklərə   malikdir.   Bu   vəziyyət   təbiidir   və   Ə.Haqverdiyevin 

demokratik dünyagörüşündən irəli gəlmişdir. O, əsl hikməti xalq 

dilində,   bu   dilin   sadəliyində   və   şirinliyində   görürdü.   Onun 

dilindəki   sadəlik,   ifadəlilik,   şirinlik   və   lakonizm   ən   çox   xalis 

Azərbaycan   sözlərinə aiddir. Bu sözlərin çoxu dilimizin təşək-

külündə bilavasitə və ya bilvasitə iştirak etmiş qədim türk tayfa 

dillərindən gələn, indi də qohum dillərdə yaşayan və işlənən söz-

lərdir. Belə sözlər kəmiyyətinə görə fərqləndiyi kimi, söz yaradıcı-

lığında məhsulldarlığına görə də başqa söz qruplarından seçilir. 

Xalis Azərbaycan sözlərinin az bir qismi  

(uşaq, çatı, uca, yabı, 

yelpənək,   ha

  və   s.)   sırf   milli   xarakter   daşıyır   və   yalnız 

Azərbaycan dilində işlədilir.

4.   Pyesin   lüğət   tərkibinə   daxil   olan   sözlərin   ümumi 

kəmiyyəti xüsusi adlarla birlikdə1376-dır. Bu sözlər pyesdə 7417 

dəfə işlənmişdir. Mənşəcə qruplaşdırma nəticəsində məlum olur 

ki, bu sözlərin 43,9  faizi, yəni 604-ü, təkrarən işlənməsini  də 

nəzərə aldıqda 28 faizi, yəni 1984-ü alınmadır. Alınma sözlərin 

97,5 faizi ərəb və fars sözləridir ki, bunların da 95,4 faizi və rus 

dilindən alınma sözlərin hamısı (bunlar cəmi 9-dur) ümumxalq 

danışıq dilindən gələn leksik vahidlər olub, şifahi və yazılı ədəbi 

dilimizdə əksəriyyət etibarilə sabitləşmiş sözlərdir. Ərəb və fars 

sözlərinin   qalan   hissəsi   (4,5   faizi)   surət   dilini   tipikləşdirmək, 

rəsmi   sənəd   üslubunun   xüsusiyyətlərini   saxlamaq   və   s.   ilə 

əlaqədardır və dildə sabitləşə bilməmişdir. 

Ərəb, fars sözlərinin 7-8 faizə qədəri dini sözlərdir. Pyesin 

yazıldığı dövrdən keçən müddət ərzində dini sözlərin bir qismi 

sıradan   çıxmış,   bir   qismi   isə   dilimizdə   öz   dini   məzmununu 

itirərək, az-çox əslinə yaxın mənada və bəzən qeyri-dini çalarda 

işlədilməkdədir.

150

Müşahidələr göstərir ki, heç bir xalis Azərbaycan sözünə 

ərəb-fars  şəkilçisi   birləşə  bilmədiyi   halda,  ərəb   və  fars  sözləri 

Azərbaycan dili şəkilçiləri ilə sərbəst şəkildə  işlənmişdir.

Dilimizin orijinallığını qorumaq üçün Ə.Haqverdiyev qonşu 

xalqların   dillərinə   son   dərəcə   diqqətli   olmuş,   həmin   dillərdən 

150

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

Бу ъцр сюзлярин бир гисми сон дюврлярдя йенидян фяаллашмагдадыр

255

nəyi,   necə,   nə   üçün   götürmək   lazım   olduğunu   diqqətlə 

düşünmüşdür.

5. Haqverdiyev doğulduğu və böyüdüyü dairənin spesifik 

lüğət vahidlərindən - Qarabağ dialektinə məxsus:  

quylamaq, 

girləmək,   sırtalmaq,   şalaq,   şaxımaq,   şüklətmək  

kimi 

sözlərdən istifadə etmişdir. Əksəriyyəti yazılı ədəbiyyata ilk dəfə 

daxil edilən bu sözlərin dilə dair mənbələrlə müqayisəsi göstərir 

ki,   onların   çox   qədim   tarixi   vardır.   Ədəbi   dilimizi   yeni   sözlər 

hesabına zənginləşdirmək, surətlərin dilinə fərdi çalar vermək, 

sinonim cərgələr vasitəsilə fikri rəngarəng boyalarla ifadə etmək 

məqsədilə gətirilmiş bu cür sözlər dramaturqun həm xalq dilinə 

əsaslandığını, həm də bu dilə dərindən bələd olduğunu sübut 

edən   maraqlı   faktlardır.   Məhəlli   sözlərin   işlənməsində   dövrün, 

şəraitin də dərin təsiri vardır. Belə ki pyesin yarandığı dövrdə 

dialekt   və  şivələrimiz   ədəbi   dilə  güclü   təsir   etməkdə  idi.   Ona 

görə də dialektizmlərin bədii dildə işlənməsi o dövr üçün ümumi 

hal olub, ədibin C.Məmmədquluzadə, N.Nərimanov kimi görkəmli 

müasirlərinin yaradıcılığı üçün də az-çox səciyyəvi idi.

6.   Pyesdə   köhnə   ictimai   quruluşla   əlaqədar   əşya   və 

hadisələri bildirən az miqdarda başqa bir qrup sözə də təsadüf 

olunur.   Bu     sözlər   əsərin   yarandığı   dövrdə   ümumişlək   sözlər 

sırasında   olsa   da,   adlandırdıqları   əşya   və   hadisələrlə   birlikdə 

unudulmaqdadır. Arxaik  rəng almış belə sözlər 40-a qədər olub, 

2,9   faizi   təşkil   edir.  

Güdaz,   eşik,   onəltmək,   tütümək

  tipli 

arxaik   sözlər   isə   hələ   əsərin   meydana   çıxdığı   dövrdən   çox 

əvvəllərdə   məhdud   işlənirdi.   Müəllif   bunlardan     tipikləşdirmə 

məqamında istifadə etmişdir. Bunlarla yanaşı, keçən 60-70 il ər-

zində   lüğət   materialı   içərisində   formaca   və   məzmunca 

arxaikləşən sözlər də vardır.

7.   Ə.Haqverdiyev   sözün   semantik   cəhətinə   diqqətlə 

yanaşmış,   sözün   mənasından   istifadənin   fərdi   üsullarını 

yaratmağa   meyil   etmişdir.   Ədib   surət   dilini   fərdiləşdirmək, 

müəyyən bir əlaməti və ya xüsusiyyəti qabarıq şəkildə nəzərə 

çarpdırmaq,   ifadə   olunan   əsas   fikri   qüvvətləndirmək,   nitqə 

kinayə, tərif, yaltaqlıq çaları vermək, hadisəni bütün təfərrüatı ilə 

canlandırmaq,   surətin   təbiətcə   qaba   olduğunu   göstərmək, 

şikayət və yalvarışlarını təsirli bir dil ilə ifadə etmək, sözlərin tək-

256

rarına yol verməmək, canlı dilə məxsus xüsusiyyətləri saxlamaq, 

emosional və təsirli nitq çaları yaratmaq üçün və bir çox başqa 

səbəblərlə bağlı sözlərin sinonimliyinin əhəmiyyətini nəzərə almış 

və   geniş   sinonim   cərgələrdən   istifadə   etmişdir.   Sinonim 

cərgələrin   əsasən   xalis   Azərbaycan   sözlərindən   qurulmasına 

baxmayaraq,     ümumişlək   alınma   sözlərin   də   sinonimlikdə 

müəyyən   rolu   vardır.   Sinonim   sıralar   ən   çox     isimlərdən   və 

fellərdən düzəlmişdir. Bu xüsusiyyətlər bu və ya digər şəkildə 

çoxmənalı, omonim və antonim sözlərə də aiddir. Çoxmənalı və 

omonim sözlər pyesin dilinin zənginliyini və yığcamlığını təmin edən 

mühüm vasitələrdəndir. Zidd hadisə və məfhumların, surətlərin xa-

rakterindəki və ayrı-ayrı surətlərin xarakterindəki antonim sözlərlə 

verilməsi təzadlı halların təbii ifadəsinə imkan yaratmışdır.

8.   Ədibin   ümumxalq   dilinə,   xalqımızın   fikri   ifadə 

vasitələrinə   əlaqə   və   münasibətini,   xalq   dilinin   zəngin   ifadə 

vasitələrindən   necə,   nə   məqsədlə   istifadə   etdiyini   öyrənmək 

üçün onun pyeslərinin frazeologiyası ən etibarlı mənbələrdəndir. 

Ə.Haqverdiyev frazeoloji vahid adlandırılan sabit, hazır ifadələri 

öz üslubuna uyğun şəkildə işlədərək, həm xalq dili frazeologiyası 

hesabına   ədəbi   dili   zənginləşdirmiş,   həm   də   öz   bədii   əsərləri 

üçün   ifadəli   və   təsirli   dil   yaratmışdır.   Frazeoloji   vahidlərin 

qrammatik   quruluşca   təsnifi   göstərir   ki,   ümumxalq   dilində   ol-

duğu   kimi,   pyesdə   də   feli   frazeoloji   vahidlər   öz   kəmiyyəti   və 

rəngarəng üslubi keyfiyyətləri ilə böyük üstünlük təşkil edir. Feli 

frazeoloji  vahidlər   qohum   və   qohum   olmayan   bəzi   dillərdə, 

Azərbaycan   ədəbi   dilində,   Haqverdiyevin   böyük   sələfinin   - 

M.F.Axundovun və görkəmli müasirlərinin - Sabir, N.Nərimanov 

və başqalarının yaradıcılığında olduğu kimi, ədibin öz pyeslərində 

də   insanın   bədən   üzvlərinin   adlarını   bildirən  

baş,   əl,   ürək, 

ağız,  qulaq,   göz

  kimi   sözlərin   iştirakı   ilə   daha   çox   təşəkkül 

tapmışdır. Belə birləşmələrdə bütün fellər deyil,