Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi
Mirzo Ulug‘bekning iqtisodiy islohotlari
Yüklə 371,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Alisher Navoiyning iqtisodiy dahosi
|
2. Mirzo Ulug‘bekning iqtisodiy islohotlari
Mirzo Ulug‘bek o ‘zining podshohlik, olimlik, mutafakkirlik faoliyatida ulug‘ bobosi Amir Tem ur vasiyatlariga, uning ko'rsatm alariga to ‘la asoslandi. Natijada uning 40 yillik hukmronligi davrida mamlakatda barqarorlik, tinchlik, hamjihatlik, iqtisodiy ravnaq katta ijodkorlik hukm surdi. M irzo U lug‘bek o ‘z faoliyatida iqtisod ilmiga, iqtisodiyotni rivojlantirish va barqarorlikni ta ’minlashga katta e’tibor berdi. U shunday iqtisodiy o ‘zgarishlar (islohotlar) qildiki, bular oqibatida iqtisodiy inqirozlarning oldini oldi, davlat qudratini yuksak darajaga ko‘tardi. Uning soliqlarni tartibga solish va pul muomalasini barqarorlashtirish, pulning qadrsizlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ko‘rgan chora-tadbirlari tarixiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Masalan, u xirojning miqdorini tabaqalash- tirish yo‘lini tutdi, ya’ni xirojni yeming shart-sharoiti, unumdorligi, bozorlarga yaqin-uzoqligi kabi omillarga qarab belgiladi. Iqtisod ilmining hozirgi tushunchasi bilan aytganda, ver rentasi ta ’limotini asoslashga harakat qildi. U soliqlami pul shaklida to‘lashni afzal deb bildi va shunday soliq shaklini ijtimoiy adolatga xizmat qiladi, deb bildi. Mirzo Ulug‘bek iqtisodiy dunyoqarashida pul islohoti alohida o ‘rin 70 tutadi. U shu maqsadda pul zarb qiluvchi korxona qurdirdi. Pul birliklarining nomini ana shu korxona joylashgan shahar — Buxoro xalq atamasi bilan atashni lozim topdi (masalan, donaki adliya, nildonaki adliya, dudonaki adliya kabi). Pul birligining vazni pul qiymatiga qarab 2, 3—8, 6 gramrn og‘irlikda belgilangan. Bunday iqtisodiy tadbir mamlakatda tovar-pul m unosabatlarining rivojlanishiga, xalqaro savdo ravnaqiga, milliy mulkning barqaror bo‘lishiga xizmat qiladi. 3. Alisher Navoiyning iqtisodiy dahosi 0 ‘zbek xalqining m a’naviy merosida, uning madaniyati xalqaro miqyos kasb etishida mutafakkir shoir Alisher Navoiyning o ‘mi, uning xizmatlari beqiyosdir. Hozirga qadar xalqimiz, xususan, yoshlarimiz uni she’riyat mulkining sultoni deb tanib keldilar. Biroq Alisher Navoiyning ilmiy merosi shu qadar boy va keng qirraligi, unda iqtisodiyot masalalariga doir ko‘pgina qim m atli g‘oyalar ham o ‘z ifodasini topgan. Buyuk mutafakkirimizning iqtisodiy qarashlari uning bir umrlik kitobi bo'lgan «Mahbub ul-qulub» («Qalb sevgilisi») asarida bayon qilingan. U asarda taqsimot munosabatlariga, ularning adolatli tashkil etilishiga e ’tiborni qaratdi, xususan, xizmatga yarasha taqdirlash (haq to ‘lash) masalasi uning diqqat markazida turdi. U yasovul misolida shunday deydi: «Agar u xizmatiga yarasha haq olishi xayolida bo‘lsa, u ota merosi va ona suti kabi haloldir1». Bu yerda Alisher N avoiy ikkita iqtisodiy g'oyani ilgari suradi: birinchidan, mehnatning miqdori va sifatiga muvofiq taqdirlanish fikri bo‘lsa, ikkinchidan, mehnatiga yarasha haq olish «ona sutidek halol» ekanligi haqidagi fikr uqtirilgan. «Mahbub ul-qulub» asarida Alisher Navoiy jamiyatning boyishida savdo-sotiq, tijorat ishlari muhim rol o ‘ynashi haqidagi iqtisodiy g'oyani markantilistlardan bir asr ilgariyoq asoslab bergan. «Savdogar, — deb yozadi buyuk allomamiz, — yolg'iz foydani niyat qilmasligi, savdo qilib foyda topaman, deb ortiqcha kema so‘rmasligi, mol va pul ko‘paytiraman, deb jonsarak bo'lmasligi kerak». «Savdogar boj-xiroj berish o ‘miga o ‘z molini yashirib, o ‘z obro‘sini to ‘kmasa yoki topgan-tutganini merosxo‘rlari sotib-sovurishi uchun to ‘plab qo‘ymasa yoki biror yomon hodisani ko‘zlash uchun sarflamasa, jamg'armasa yaxshi bo'ladi2». 1 Mahbub u l-q u lu b » , 1., 1983, 2 1 - b e t 2 O 'sha asar 33 —bet 71 Asarda bayon etilgan yuqoridagi iqtisodiy fikrlardan quyidagi iqtisodiy xulosalarga kelish mumkin: Yüklə 371,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|