Pascal va C++ dasturlash. Yusufov O

C++ tilidagi programma tuzilishi va uning kompilyatsiyasi:C++ tilida programma yaratish 
bir nechta bosqichlardan iborat bo‘ladi. Dastlab, matn tahririda (odatda programmalash muhitining 
tahririda) programma matni teriladi, bu faylning kengaytmasi «.cpp» bo‘ladi. Keyingi bosqichda 
programma matni yozilgan fayl kompilyatorga uzatiladi, agarda programmada xatoliklar bo‘lmasa, 
kompilyator «.obj» kengaytmali obyekt modul faylini hosil qiladi. Oxirgi qadamda komponovka 
(yig‘uvchi) yordamida «.exe» kengaytmali bajariluvchi fayl programma hosil bo‘ladi. Bosqichlarda 
yuzaga keluvchi fayllarning nomlari boshlang‘ich matn faylining nomi bilan bir xil bo‘ladi. 
Kompilyatsiya jarayonining o‘zi ham ikkita bosqichdan tashkil topadi. Boshida preprotsessor 
ishlaydi, u matndagi kompilyatsiya direktivalarini bajaradi, xususan #include direktivasi bo‘yicha 
ko‘rsatilgan kutubxonalardan C++ tilida yozilgan modullarni programma tarkibiga kiritadi. Shundan 
so‘ng kengaytirilgan programma matni kompilyatorga uzatiladi. Kompilyator o‘zi ham programma 
bo‘lib, uning uchun kiruvchi ma’lumot bo‘lib, C++ tilida yozilgan programma matni hisoblanadi. 
Kompilyator programma matnini leksema (atomar) elementlarga ajratadi va uni leksik, keyinchalik 
sintaktik tahlil qiladi. Leksik tahlil jarayonida u matnni leksemalarga ajratish uchun «probel 
ajratuvchisini» ishlatadi. Probel ajratuvchisiga - probel belgisi ('─'), '\t' - tabulyatsiya belgisi, '\n'- keyingi 
qatorga o‘tish belgisi, boshqa ajratuvchilar va izohlar (kommentariylar) kiradi. 
Programma matni tushunarli bo‘lishi uchun izohlar ishlatiladi. Izohlar kompilyator tomonidan 
«o‘tkazib» yuboriladi va ular programma amal qilishiga hech qanday ta’sir qilmaydi. 
C++ tilida izohlar ikki ko‘rinishda yozilishi mumkin. 
Birinchisida "/*" dan boshlanib, "*/" belgalari bilan tugagan barcha belgilar ketma-ketligi izoh 
hisoblanadi, ikkinchisi «satriy izoh» deb nomlanadi va u "//" belgilardan boshlangan va satr oxirigacha 

---

32 
yozilgan belgilar ketma-ketligi bo‘ladi. Izohning birinchi ko‘rinishida yozilgan izohlar bir necha satr 
bo‘lishi va ulardan keyin C++ operatorlari davom etishi mumkin. 
Programmaning 1-satrida #inc1ude.. preprotsessor direktivasi bo‘lib, programma kodiga oqimli 
o‘qish/yozish funksiyalari va uning o‘zgaruvchilari e’loni joylashgan «iostream.h » sarlavha faylini 
qo‘shadi. Keyingi qatorlarda programmaning yagona, asosiy funksiyasi -main() funksiyasi tavsifi 
keltirilgan. Shuni qayd etish kerakki, C++ programmasida albatta main() funksiyasi bo‘lishi shart va 
programma shu funksiyani bajarish bilan o‘z ishini boshlaydi. 
Programma tanasida konsol rejimida belgilar ketma-ketligini oqimga chiqarish amali 
qo‘llanilgan. Ma’lumotlarni standart oqimga (ekranga) chiqarish uchun quyidagi format ishlatilgan: 
cout « ; 
Bu yerda  sifatida o‘zgaruvchi yoki sintaksisi to‘g‘ri yozilgan va qandaydir qiymat qabul 
qiluvchi til ifodasi kelishi mumkin (keyinchalik, burchak qavs ichiga olingan o‘zbekcha satr ostini til 
tarkibiga kirmaydigan tushuncha deb qabul qilish kerak). 
Masalan: 
Int uzg=324; 
Cout<Berilganlarni standart oqimdan (odatda klaviaturadan) o‘qish quyidagi formatda amalga 
oshiriladi: 
cin>> ; 
Bu yerda  qiymat qabul qiluvchi o‘zgaruvchining nomi. 
Misol:
int Yosh; 
cout <<”Yoshingizni kiriting_”; 
cin>>Yosh; 
Butun turdagi Yosh o‘zgaruvchisi kiritilgan qiymatni o‘zlashtiradi. Kiritilgan qiymatni 
o‘zgaruvchi turiga mos kelishini tekshirish mas’uliyati programma tuzuvchisining zimmasiga 
yuklanadi. 

---

33 
Bir paytning o‘zida probel () vositasida bir nechta va har xil turdagi qiymatlarni oqimdan kiritish 
mumkin. Qiymat kiritish tugmasini bosish bilan tugaydi. Agar kiritilgan qiymatlar soni 
o‘zgaruvchilar sonidan ko‘p bo‘lsa, «ortiqcha» qiymatlar bufer xotirada saqlanib qoladi. 
Shuni qayd etish kerakki, oqimga qiymat kiritishda probel ajratuvchi hisoblanadi. Haqiqiy sonning 
butun va kasr qismlari ' . ' belgisi bilan ajratiladi. 
misol:
#include
Int main() 
{ 
int m,y,x; 
cout<<”x=”;cin>>x; 
cout<<”y=”;cin>>y; 
if (x==y) 
cout<<("Bu sonlar teng"); 
if (x>y) m=x; cout <<"m=" <if (xcout <<"x1=" <system("PAUSE"); 
return 0; 
} 

---

34