O'quv qo'llanma

Лмшрат .хакг/к u uu.'umt Гп ппчинин,- шнкчи
63

---

T izim dan ruxsatsiz foydalanishga m ajbur etish sabablarining diapazoni 
yetarlicha keng: kom pyuter bilan o ‘ynaganidagi xayajon k o 'tarin k ilig id an to jirk an ch
m enedjer ustidan xokim lik xissiyotigacha. Bu bilan n afaqat k o ‘ngii ochishni 
xoxlovchi xavaskorlar, balki professional dasturchilar ham sh u g ‘ullanadi. U lar 
parolni tanlash, faraz qilish natijasida yoki boshqa xak erlar bilan alm ashish y o ‘li 
orqali q o 'lg a kiritadilar. U larning bir qism i n afaqat fayllam i k o ‘rib chiqadi, balki 
fayllarning m azm uni bilan qiziqa boshlaydi. Bu jid d iy tahdid hisoblanadi. chunki bu 
holda beozor shuxlikni yom on niyat bilan qilingan harakatdan ajratish qiyin boMadi.
Y aqin vaqtgacha rahbarlardan norozi x izm atch ilam in g o ‘z m avqelarini 
su iiste’m ol qilgan holda tizim ni buzishlari, undan b eg o n alam in g foydalanishlariga 
y o ‘l o ‘yishlari yoki tizim ni ish holatida q arovsiz qoldirishlari tashvishlantirar edi. 
B unday harakatlarga m ajbur etish sabablari quyidagilar:
- 
x ayfsanga yoki rahbar tom onidan tanbehga reaktsiya;
- 
ish vaqtidan tashqari bajarilgan ishga firm a haq toM amaganidan norozilik;
- 
firm ani qandaydir yangi tuzilayotgan firm aga raqib sifatida zaiflashtirish 
m aqsadida qasos olish kabi yom on niyat.
R axbardan norozi xodim ja m o a foydalanuvchi hisoblash tizim lariga eng katta 
tahdidlardan birini tu g 'd irad i. S H uning uchun ham xakerlar bilan kurashish agentligi 
individual ko m p y u ter sohiblariga jo n deb xizm at k o ‘rsatadilar.
Professional xakerlar-hisoblash texnikasini va aloka tizim ini ju d a yaxshi 
biladigan kom pyuter fanatlari (m utaassiblari) hisoblanadi. T izim ga kirish uchun 
p rofessionallar o m adga va farazga tayanm aydilar va q andaydir tartibni va tajribani 
ishlatadilar. 
U larning 
m aksadi-him oyani 
aniqlash 
va 
y o 'q o tish , 
hisoblash 
kurilm asining im koniyatlarini o ‘rganish va m aqsadiga erishish m um kinligi to ‘g ‘risida 
q arorga kelish.
B unday professional xakerlar kategoriyasiga quyidagi sh ax slar kiradi:
- 
siyosiy m aqsadni ko‘zlovchi jin o iy guruhlarga kiruvchilar;
- 
sanoat jo su slik m aqsadlarida axborotni olishga urinuvchilar;
- 
tekin darom adga intiluvchi x akerlar guruhi.
U m um an professional x akerlar xavf-xatam i m inim allashtirishga urinadilar. 
B uning uchun ular birga ishlashga firm ada ishlaydigan yoki firm adan y aq in d a ishdan 
bo‘shatilgan x odim lam i ja lb etadilar. chunki begona uchun bank tizim iga kirishda 
o sh k o r b o ‘lish xavfi ju d a katta. X aqiqatan, bank hisoblash tizim larining m urakkabligi 
va yuqori tezkorligi, hujjatlam i yurgizish va tekshirish usullarining m untazam
takom illashtirilishi begona shaxs uchun xabarlam i ushlab kolish yoki m a ’lum otlam i 
o ‘g ‘ir!ash m aqsadida tizim ga o 'm a s h ish ig a im kon berm aydi. Professional xakerlar 
uchun y ana bir q o ‘shim cha xavotir-tizim dagi bir kom ponentning o ‘zgarishi boshqa 
bir kom po n en tn in g buzilishiga olib kelishi va xatardan darak beruvchi signalga sabab 
boMishi m um kin.
64

---

X akerlar xavf-xatam i kam aytirish m aqsadida odatda m oliyaviy v a oilaviy 
m uam m olarga ega boMgan xodim lar bilan kontaktga kiradilar. K o ‘pgina odam lar 
hayotida xakerlar bilan to ‘qnashm asliklari m um kin, am m o alkagolga yoki qim orga 
ruju q o ‘ygan xod im lar bilm asdan jin o iy guruh bi lan bogMangan qandaydir bir 
bukm ekerdan q arzd o r boMib qolishlari m um kin. B unday xodim q andaydir o ‘yin-kulgi 
kechasida su h b atdoshining professional ag en t ekanligiga shubha qilm agan holda 
ortiqcha gapirib y uborishi m um kin.