Ozon qatlamining yemirilishining oldini olishdagi izlanishlari va uning natijasi

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(3), March, 2023 
81 
chiqadigan kuchli metan gazi ham ozon qatlamiga ziyoni bor. Shuning uchun, chet el 
mamlakatlarida chorva mollari qisqarib bormoqda. 
2.
Sanoat sohasi rivojlanayotgan davrda zavod va fabrikalarining qurilishi 
ko’paymoqda. Ulardan chiqayotgan tutun havoga tez yoyilib nafaqat ozon qatlamiga, 
balki insonlarga ham ziyon yetkazmoqda.
3.
Neft, gaz va ayniqsa, ko’mirdan chiqayotgan moddalarning ham yemirilishga 
his qo’shadi.
4.
Chiqindilar ko’payishi, mashinalarning o’tgan yillardagi sarhisobiga 
qaraganda yana ko’payganligi va atrofga ulardan chiqayotgan turli xil tutun va 
moddalar ham ozon qatlamiga ziyon keltirishini eslatib o’tishimiz kerak.
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Bugungi kunda bu muommoni yechish uchun olimlar qanday izlanishlar 
o’tkazgan? Biroq, 1974 yilda Irvinedagi Kaliforniya universitetidan amerikalik 
kimyogarlar Mario 
Molina va F.Shervud 
Roulend inson 
tomonidan 
ishlab 
chiqarilgan xlorftorokarbonlar (XFK) —faqat uglerod, ftor va xlorni o’z ichiga olgan 
molekulalar — asosiy atomlar manbai ekanligini tanolishdi.
Shuningdek, ular xlor ultrabinafsha nurlanishi taʼsirida CFClardan ozod 
qilinganidan keyin katta miqdorda ozonni yoʻq qilishi mumkinligini taʼkidladilar.
Erkin xlor atomlari va xlor oksidi (ClO) kabi xlor o’z ichiga olgan gazlar uchta 
kislorod atomidan birini yo’q qilish orqali ozon molekulalarini parchalashi mumkin.
Keyinchalik olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, brom va ba’zi bromni o’z 
ichiga olgan birikmalar, masalan, brom oksidi (BrO) xlor va uning reaktiv 
birikmalariga qaraganda ozonni yo’q qilishda yanada samaraliroqdir. Keyingi 
laboratoriya o’lchovlari, atmosfera o’lchovlari va atmosferani modellashtirish 
tadqiqotlari tez orada o’z topilmalarining muhimligini tasdiqladi. Krutsen, Molina va 
Roulend 1995-yilda o’zlarining sa’y-harakatlari uchun kimyo bo’yicha Nobel 
mukofotiga sazovor bo’lishdi. [4] 
Inson 
faoliyati 
1980-yillardan 
oldin 
stratosfera 
ozonining 
global 
kontsentratsiyasi va tarqalishiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Bundan tashqari, olimlar 
ozonning oʻrtacha kontsentratsiyasida yillik katta pasayish kamida 1980-yilda sodir 
boʻla boshlaganini taʼkidladilar. Sunʼiy yoʻldoshlar, samolyotlar, yerga asoslangan 
datchiklar va boshqa asboblar yordamida oʻtkazilgan oʻlchovlar ozonning umumiy 
integratsiyalangan ustunlar darajasi (yaʼni, soni) ekanligini koʻrsatadi. [5] 
Jahon hukumatlari 1980-yillarning oxirida Monreal protokoli doirasida inson 
faoliyati natijasida chiqariladigan ozonni yemiruvchi moddalarni bosqichma-bosqich 
yo’q qilish orqali Yerning ozon qatlamini himoya qilishga kelishib oldilar.

---