«O`zbekistonda ilk davlatchilik tarixi (miloddan avvalgi I ming yillik birinchi yarmi)» mavzusi bo`yicha tayyorlangan prеzеntatsiya mavzu: O`zbekistonda ilk davlatchilik tarixi.

«O`zbekistonda ilk davlatchilik tarixi (miloddan avvalgi I ming yillik birinchi yarmi)» mavzusi
bo`yicha tayyorlangan
PRЕZЕNTATSIYA
mavzu: O`zbekistonda ilk davlatchilik tarixi. (mil.avv.1 ming yilik birinchi yarmi).
Reja:

• O`zbekistonda ilk davlatchilik tarixining yozma manbalarda aks etishi.
• O`zbekistonda milloddan avvalgi VI asrgacha mavjud bo`lgan davlat uyushmalari.
• O`zbekistondagi eng qadimgi shaharlarining davlatchilik taraqqietidagi o`rni va ilk davlatlarning xududiy asoslari.

Tayanch tushunchalar

ularning

• Jaxon tarixida ilk davlatchilik yuzaga kelgan hududlar va xususiyatlari.

• O`zbekistonda ilk davlatlarning shakllanishi haqida arxeologik manbalarning ma`lumotlari.
• Dastlabki davlatlarning joylashuv xususiyatlari va o`ziga xos belgilari.
• O`zbekistonda dastlabki davlat uyushmalarining tashkil topishidagi ijtimoiy va iqtisodiy hamda siyosiy shart-sharoitlar.
• O`zbek davlatchiligi tarixiga oid yozma manbalarda o`zbek davlatchiligi tarixi, iqtisodiy-ijtimoiy tuzumi haqidagi ma`lumotlar. O`rta Osiyoda mavjud bo`lgan Aryoshayyona, Qadimgi Xorazm, Qadimgi Baqtriya davlatlari. Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy hayot, davlatchilik tizimi.
• O`zbekiston hududlarida qadimda tashkil topgan va rivojlangan shaharlar va shahar madaniyati. Shaharlarning o`zbek davlatchiligining shakllanishidagi o`rni va axamiyati.
• Miloddan avvalgi birinchi ming yillik birinchi yarmidagi iqtisodiy hayot. Ijtimoiy munosabatlar.
• O`zbekiston hududlarida ilk davlatlarnng shakllanishi va rivojlanish jarayoni bosqichlari.

“Nmanma”- katta patriarxal oila
“Vis” – “nmanma”lar birikuvidan hosi bo’lgan urug’ jamoasi
Avestoda jamiyat tarkibining bo’linishi
“Varzana” – “Vis”lar birikuvidan vujudga kelgan yirik qo’shni jamoa
“Zantu”- qabilalar uyushmasi
“Dayxu” – Qabilalar ittifoqi

Katta

Xorazm
VII-VI
asrlarda Vatanimiz hududlarida 3 ta:
Sak va massagetlar
Baqtriya

Murg’ob

Tajang
Xorazm davlati hozirgi Xorazm yerlari bilan chegaralanib qolmay, balki undan ancha janubdagi daryolar tamonga yoyilgan:

Qal’aliqir

Xorazm davlatida dastlabki shaharsozlik timsoli bo’lgan shahar-qal’alar
Ko’zliqir
Jonbosqal’a
Surxondaryo
Qashqadaryo viloyatlari
Baqtriya tarkibiga
Tojikistonning janubi
Afg’onistonning
shimoliy yerlari
Sangirtepa
Qashqadaryo vohasining miloddan avvalgi VIII-VII asrlarga oid manzilgohlar:
Yangitepa
Yerqo’rg’on
Chiroqchitepa

Omonqo’ton

Qulay tabiiy- jug’rofiy sharoitga ega bo’lgan makonlar:
Gurdura
Zirabuloq
Qo’tirbuloq

Xitoy

Baqtriya la’liga uzoq mamlakatlarda ham extiyoj bo’lgan:
Hindiston
Misr

Yurtimizdagi ilk davlat tuzilmalarida yashayotgan aholi mashg’uloti turlari

Dehqonchilik va bog’dorchilik
Hunarmandchilik
Chorvachilik
Savdo-sotiq

Qadimgi Baktriya davlati

• Miloddan avvalgi 700-540-yillarda qadimgi Baktriya davlatining (Baktriya, Margiena Sugdienaning bir qismi) ancha rivojlangan davri bulib, uning xududlari Murg`ob vohasi, Xindikush tizmasi, Vadaxshon, Nurota tizmasi va Buxoro xududlarigacha borib etgan deb taxmin qilinadi.
• Baktriya bu davrda Xorazm davlati va sak-massagetlar xarbiy-siesiy uyushmasiga chegaradosh bulgan. Margiena va Sugdiena Baktriyaning ayrim qismlari bulganligi haqida ham ayrim ma`lumotlar mavjud.

Katta Xorazm davlati

• Olimlarning fikricha, Areshiena, «Avesto»da tilga olingan Vishtaspning podsholigi bulib, miloddan avvalgi IX-VIII-asrlarda Drangiana, Satagadiyab Ariya, Margiena, Amudare urta oqimidagi erlarni birlashtirgan.
• G`arb olimlari V.B. Xenning va I.Gershevichlarning fikricha, Kavi Vishtaspning davlati Marv va Xirot atrofida joylashgan «Katta Xorazm» bulgan. Bu masala xali tuliq o`z echimini topgan.
• S.P.Tolstov va Ya.G`.G`ulomovlar Xorazm davlati qadim zamanlardanoq aynan Amudarening quyi oqimlarida yuzaga kelgan degan fikrni ilgari surishgan.
• Bu davlat xududi xozirgi Xorazmdan ancha katta bulgan.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

• 1. Ilk davlatlar qanday hududlarda shakllangan ?
• 2. Uzbekistonning qaysi xududlarida ilk dvlatchilikga utilgan?
• 3. Ilk davlatlarning chegaralanishi nimalarga asoslangan?
• 4. Urta Osieda xududlaridagi ilk davlatlarni sanab bering?
• 5. Uzbekiston xududlarida ilk davlatlarning shakllanish bosqich -larini kursatib bering?

Adabiyotlar

• I.Karimov Tarixiy xotirasiz kelajak yoq T. 1998.
• I.Karimov. Yuksak manaviyat engilmas kuch. T.2008
• Gulomov X.G. Tatibaev A.S. “Tsentarl`naya Aziya i mirovaya istoriya”. T. 2004.
• Tarix ortga qaytmaydi. (tuplam) T. 2004
• Sagdullaev A. Qadimgi O` zbekiston ilk ezma manbalarda. T. .
• Azamat Zie. O`zbek davlatchiligi tarixi. T. Sharq. 2000
• Karimov Sh., Shamsuddinov R. Vatan tarixi. Birinchi kitob. T., 2010.
• O`zbekiston tarixi. T.Universitet. 1999.
• Sagdullaev A. va boshq. O`zbekiston tarixi: davlat va jamiyat taraqqieti. T., Akademiya, 2000