O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

To‘rtlamchi  davr,  a  n  t  r  o  p  o  g  ye  n  –  Yer  geologik  tarixining  so‗nggi 

davri  (biz  yashab  turgan  davr  ham  bunga  kiradi);  kaynozoyning  neogen  ustidagi 

so‗nggi (tugallanmagan) sistemasi. 1,6 mln yil avval boshlangan 

Fizik nurash – havo haroratiniig keskin o‗zgarib turishi va tog‗ jinslarinnng 

quyosh  nuridan  turlicha  qizishi  sababli  katta-kichik  bolaklarga  parchalanishi. 

Bunda tog‗ jinslari va minerallarning tarkibi o‗zgarmaydi. Qarang. Nurash. 

Ekzogen  jarayonlar  (latincha  yekso  –  tashqi,  genez  –  tug‗ilgan)  –  Yer 

yuzasida  va  Yer  po‗stining  yuza  qismida  quyosh  nurining  energiyasi,  Yerning 

tortish  (gravitatsion)  kuchi  va  organizmlar  hayot  faoliyati  natijasida  ro‗y  beruvchi 

jarayonlar.  Bu  jarayonlar  endogen  jarayonlarga  qarama-qarshi  bo‗lib,  yer  yuzasidagi 

notekisliklarni tekislaydi, Bularga nurash, suv va shamol eroziyasi, muzliklar, yer osti 

suvlari ishi, dengiz to‗lqinlri va h.k. larni kiritish mumkin. 

Ekzogen kuchlar (latincha yekso – tashqi, genez – tug‗ilgan) – Yer yuzasiga 

tashqaridan ta‘sir ko‗rsatuvchi kuchlar. Bularga quyosh nuri, shamollar, muzliklar, 

oqar  suvlar,  to‗lqinlar,  qalqish  jarayoni,  o‗simlik  va  hayvonlar  kiradi.  Bularning 

(qalqish hodisasidan boshqasi) harakat manbai Quyosh radiatsiyasidir. 

Eroziya  (lot.  erozio  –  yemirish)  –  tog‗  jinslari  va  tuproqning  oqar  suvlar  va 

shamollar ta‘sirida yemirilish jarayoni.