O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi

Unipolyar tranzistorlar

Unipolyar tranzistor elektr maydoniga ega bo‘lgan tranzistor bo‘lib, tok bir turdagi asosiy tok tashuvchi hisobiga hosil qilinadi.

Elektr maydoniga ega bo‘lgan yoki “maydon”li so‘zning mohiyati shundan iboratki, unipolyar tranzistor chiqish toki boshqaruvchi elektrodning kuchlanishi hosil qiladigan elektr maydon orqali boshqarilishini bildiradi. Unipolyar tranzistorlarning sxemada belgilanishi 1- jadvalda keltirilgan.

(1- jadval)

Tranzistorning turi	p-turli	n-turli
Boshqaruvchi p-n o‘tish
MDP turli tranzistor kanali induksiyalanadigan
Kanali hosil qilingan

-Tiristorlar to‘rt qatlamli, ya’ni uchta p-n o‘tishli yarim o‘tkazgich asbobdir.

Chetki p-qatlam anod n-qatlam – katod deb ataladi. Ichki p va n-qatlamlar boshqaruvchi elektrodlar yoki ba‘za deyiladi.

22-rasm. Tristorning tuzilishi

Bipolyar tranzistorlar uchta chegaraviy muhitni o‘z ichiga oladi va p-n o‘tish bilan ajratilgandir. O’rta chegaradagi elektr o‘tkazuvchanlik ikki chekkadagi elektr o‘tkazuvchanligiga qarama-qarshi holatda bo‘ladi. Agar tranzistor p-n-p strukturaga ega bo‘lsa, n-soha baza bo‘lib xizmat qiladi, n-p-n strukturaga ega bo‘lsa R-soha tranzistorning bazasi bo‘ladi. 23 va 24- rasmga qarang.

Trazistordagi baza p-n-p va n-p-n qatlamlaridan o‘tayotgan toklarni boshqarib turadi. Tranzistorlarning asosiy ko‘rsatgichlaridan biri tok kuchaytirish koeffitsienti bo‘lib, quyidagicha ifodalanadi:

  ^{ K} ;

 _E

U_E  const
(3.1.1)

bu yerda ^ - tranzistorlarning tok kuchaytirish koeffitsienti;

_к

_e

• 
  kollektor toklarini o‘zgarishi;
  

• 
  emitter toklarini o‘zgarishi;
  

^U_к - kollektordagi kuchlanish;

Tranzistorlarning tok kuchaytirish koeffitsienti

^{  0,8  0,98} ga

tengdir. Tranzistorning kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsienti ^ muhim kattalik bo‘lib quyidagicha aniqlanadi.

  ^{ K} ;

 _B

U_E  const
(3.1.2)

Tranzistorlar elektr zanjiriga quyidagi uslubda ulanadi:

1. 
   Yaxlit baza bo‘yicha ulash a-rasm;
   
2. 
   Yaxlit kollektor bo‘yicha ulash v-rasm;
   
3. 
   Yaxlit emitter bo‘yicha ulash s-rasm;
   

25-rasm

Tranzistorlarni s-rasmda ko‘rsatilgandek umumiy emitter usulda ulashda quvvatni kuchaytirish koeffitsienti katta qiymat oladi; Amaliy elektronikada umumiy emitter chizmasi bo‘yicha tranzistorlarni ulash keng tarqalgandir. Murakkab elektron qurilmalar hammasi shu chizma asosida yig‘ilgandir.

2.