O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

3- chizma. Tovar-moddiy zaxiralarni ishlatilish tartibiga qarab tasniflash 
6.
tovar-moddiy zaxiralariga moddiy javobgarlikni ta'minlash, moddiy 
javobgar shaxslar tomonidan hisobotlarning to'g'ri va o'z vaqtida tuzilishi, 
taqdim etilishini nazorat qilish; 
7.
tovar-moddiy zaxiralarining holati va harakati bo'yicha moddiy javobgar 
shaxslarning hisobot ma'lumotlari va hisob ma'lumotlarining to'liq 
uyg'unligini ta'minlash; 

---

19 
8.
tovar-moddiy zaxiralarining butligini ta'minlash, buning uchun ularni 
belgilangan muddatlarda qayta ro'yxatdan o'tkazish (inventarizatsiya 
qilish), uning natijalarini to'g'ri aniqlash va hisobga olish; 
9.
mavjud tovar-moddiy zaxiralaridan unumli foydalanish, buning uchun 
omborlarda me'yoridan ortiq zaxiralarni saqlamaslik, ularni qo'shimcha 
nobudgarchiliklariga yo'l qo'ymaslik, keraksiz materiallarni sotish va 
uning natijalarini to'g'ri hisobga olish; 
10.
tovar-moddiy zaxiralarini asosli ravishda qayta baholash va uning 
natijalarini hisobda to'g'ri aks ettirish; 
11.
arzon baholi buyumlarning eskirishini to'g'ri hisoblash, to'liq eskirgan 
buyumlarni o'z vaqtida hisobdan chiqarish, ularni balans qiymatini 
hisobotda to'g'ri aks ettirish; 
12.
moddiy-texnika ta'minoti rejasining bajarilishi ustidan nazorat olib 
borish; 
13.
materiallarning ishlab chiqarishga to'g'ri berilishi va ularni sarflash 
me'yoriga rioya qilish ustidan nazorat olib borish; 
14.
mahsulot tannarxini hisoblashda sarflangan tmzlarni kalkulyasiya 
ob'ektlarida to'g'ri taqsimlash. 
Xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning xo'jalik mulkiga egalik qilish, ishlab 
chiqariladigan mahsulotlariga qarab tovar-moddiy zaxiralarini quyidagi 
guruhlarga bo'lish mumkin: 
1.
xom-ashyo va asosiy materiallar; 
2.
yordamchi materiallar; 

---

20 
3.
yoqilg'i ehtiyot qismlar; 
4.
idish va idish materiallari; 
5.
sotib olingan tayyor mahsulotlar; 
6.
qaytariladigan ishlab chiqarish chiqindilari; 
7.
boshqa materiallar. 
Tovar-moddiy zaxiralarini holatini o'rganishda hisobni yuritilishiga alohida 
e'tibor berish kerak. Qabul qilingan "Buxgalteriya hisobi to'g'risida"gi Qonun, 
"Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi 
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risida" Nizom hamda 
buxgalteriya hisobida qabul qilingan xalqaro va milliy standartlarda tovar-
moddiy zaxiralariga bo'lgan savollar o'z yechimini topgan. 
Xo'jalik yurituvchi sub'ektlar amaliyotida tovar-moddiy zaxiralarning 
quyidagi guruhlari mavjud (4-chizma). 

---

21