O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik

Turkistonda sovet tuzumining o„rnatilishini aks ettiruvchi manbalar.
1917 yil 
29-fevralda Rossiyada demokratik inqilob g‗alaba qozondi. 2-martda podsho 
taxtdan voz kechdi va Muvaqqat hukumat tuzildi. 1917 yil mart-aprel oyi siyosiy-
uyg‗onish davrida, asosiy harakatlantiruvchi kuch sifatida jadidlar harakat qildi. 
Aynan ular mitinglar tashkil etib, buning natijasida «Sho‗roi Islom» nomi ostida 
mahalliy xalq deputatlar kengashini tashkil qildi. 7-15-aprelda Ishchi va Soldat 

---

163 
deputatlarining 1-Butun Turkiston Kengashi s‘ezdi faoliyat ko‗rsatdi. Turkistonda 
siyosiy, diniy, davlat tashkilotlarining tashkil etilishi masalalari juda murakkab. 
Misol uchun «Sho‗roi Islom» va «Sho‗roi Ulamo» vakillarining asosiy qismi 
ruhoniylardan iborat bo‗lib, ular «Sho‗roi Islom»chilar bilan birgalikda harakat 
qilmadilar, bundan esa keyinchalik bolsheviklar mohirona foydalandilar. 
Bolsheviklar ularni bita-bitta yo‗q qildilar. Shuningdek, islomchilarning o‗z 
qatorlarida ham birlik yo‗q edi. 
Turkiston musulmonlarining 1-chi siyosiy partiyasi faoliyatiga ham alohida 
e‘tibor berishimiz lozim. Turkiston federatlari partiyasi Turkistonning davlat 
statusi, uning markaz bilan munosabatlari masalalarini muhokama qildi. Bu 
Abdurashidxonov, Mahmudxo‗ja Behbudiy va bir qator boshqa mutaxassislar 
milliy-hududiy prinsip asosida avtonom demokratik respublika tuzish masalasini 
asoslab berdilar. Bu sohada O‗zbekiston tarixchi olimlarining ilmiy ishlari chop 
etildi. Bu davrga oid eng muhim manbalar, Sovet hokimiyati tomonidan e‘lon 
qilingan dekretlardir. («Yer haqida», «Tinchlik haqida» dekretlar). 
O‗sha davrining muhim manbalari sifatida Sovetlar s‘ezdining, partiyaning 
qarorlarini ko‗rsatish mumkin. Chunki hujjatlarga qarab u yoki bu masalaning 
ahvoli haqida bilish mumkin. Asosiy o‗rinni Turkiston mustaqilligi uchun kurash 
to‗g‗risidagi masala, mustaqillik tarafdorlarining repressiya qilinishi yoki uzoq 
muddatga qamoqqa olinishi bilan izohlandi. Bu savollarga javob berish uchun 
«Fan va turmush», «Xalq so‗zi», «Pravda Vostoka» ro‗znomalarining 1988-1995 
yilgi sonlarini ko‗zdan kechirish lozim, masalan: «Pravda Vostoka»ning 1988 yil 
№ 15-17 sonlarida «Fayzulla Xo‗jaev» maqolasi chop etilgan. Unda 1937 yil 41 
yoshida repressiya qilingan, O‗zbekistonning ko‗zga ko‗ringan davlat arbobi 
Fayzulla Xo‗jaevning hayot yo‗li qisqacha ochib berilgan. Maqolada kommunistik 
ideologiyaning ta‘siri sezilsada, bu qonunsiz ravishda reabilitasiya qilingan 
ishlarini oqlashga tashlangan dastlabki qadam edi. Sovet hokimiyati yillarida nashr 
etilgan manbalar har doim ham o‗sha davr voqealarini to‗laqonlicha yoritmaydi. 
Chunki u kommunistik g‗oya-qoliplariga kiritib qo‗yilgan edi. Shuning uchun ham 
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida chop etilgan maqolalar muhim faktor bo‗lib 
xizmat qiladi.