O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik

Savol va topshiriqlar: 
1.
Nizomiddin Shomiy ham «Zafarnoma», Ali Yazdiy ham «Zafarnoma» 
yozgan, ularning farqi nimada? 
2.
Xoja Ahror faoliyatini gapirib bering. 
3.
―Temur tuzuklari‖ assarida qanday masalalarga asosiy urg‗u berilgan? 
4.
Rui Gonzales de Klavixo va uning asarlari haqida ma‘lumot bering. 
VII-BOB. TEMURIYLAR DAVRI MANBALARI 
 
Tojiddin as-Samarqandiy. 
Temur va Shoxruxning zamondoshi Tojiddin 
as-Samarqandiyning asari ―Zayli Zafarnoma‖ yoki ―Tarixnomai Solmoniy‖ (1410 
y) diqqatga sazovordir. Muallif Shoxruxning amriga binoan o‗z asarlarida Temur 
podsholigining oxirgi yillari va u vafot etgandan keyingi davrni (to 1409 yilgacha) 
ko‗rsatgan. 
Manba sifatida ―Solmoniy tarixnomasi‖ qanchalik muhim bo‗lmasin, unda 
shaxsan Temur haqidagi ma‘lumotlar oz, borlari ham uning hayoti oxirgi yillariga 
oid bo‗lib Mo‗g‗uliston va Xitoyga yurishlariga tayyorgarlik haqidadir. Temurning 
kasalga chalinishi va vafot etishi esa yorqin bo‗yoqlarda mufassal berilgan: ―Hijriy 
bo‗yicha 807 yilning 18 sha‘boni chorshanba o‗tar kechasi‖ uning xoni ―o‗z 
uyidan chiqib Olloh qarorgohiga otlandi‖ va hozir undadir, u yerda Qur‘on 
ta‘biriga ―osoyishtalik, xushbo‗ylik, rohat bog‗i mavjud‖. 
Ayniqsa, Tojiddin tomonidan Temur vafotidan so‗ng hokimiyat uchun 
kurashning qizib ketishiga tegishli xabarlar keltirilishi qimmatlidir. 
Xoja 
Tojuddin 
as-Solmoniyning 
―Tarixnoma‖ 
asari 
bizning 
zamonamizgacha uch nusxada yetib kelgan. Ulardan biri sukutli va shu kunlarda 
Angliya muzeylarida saqlanmoqda. Yana ikkitasi Turkiyada, Istanbuldagi 
Sulaymon Fotih va Lala Ismoil afandi kutubxonalarida saqlanadi. Asar G. R. 
Ryomer tomonidan nemis tiliga va Z. M. Buniyatov tomonidan 1991 yilda rus 
tiliga tarjima qilingan. 
Hofizi Abru. 
(haqiqiy ismi sharifi Shahobuddin Abdulloh bin Lutfulloh bin 
Abdurashid al-Havofiy) Hirotda tug‗ilgan bo‗lib, Temur saroyiga yaqin turgan, 
keyinchalik Shoxruxning saroy tarixchisi bo‗lgan. 1430 yilda vafot etgan. Agar u 
Amir Temur bilan faqat saroydagina yaqin suhbatdosh bo‗lgan bo‗lsa, Shoxrux 
bilan uning yurishlarida birga bo‗lgan. Uning biri jug‗rofiyaga, ikkinchisi tarixga 
oid ikki yirik asari mavjud. Abru birinchi asarini 1414-1420 yillar orasida yozgan. 
U XV asrda arab tilida bitilgan. Asarda ya‘ni ―Kitob al-masolik va-p-mamolix‖ 
(―Yo‗llar va mamlakatlar haqida kitob‖) deb atalib, asarda har bir viloyatning 
geografik holatini tavsiflashdan tashqari, uning qisqacha siyosiy tarixi ham bayon 
etilgan. 

---

109 
Asarning yaxshi qo‗lyozma nusxalari Angliya va Rossiya (Sankt Peterburg) 
kutubxonalarida saqlanmoqda. Abruning ikkinchi asarida butun dunyo tarixi 
bo‗yicha to‗plamning (―Majmua‘ ut-tavorix‖ yoki ―Tarix to‗plami‖) mundarijasi 
va kirish so‗zi berilgan. Ushbu to‗plamning birinchi jildining birinchi bo‗limi 
Temurga bag‗ishlangan. 
Hofizi Abru yana Temuriy Boysung‗ur (Shoxruxning o‗g‗li) ning topshirig‗i 
bilan yozgan asari mazmuniga ko‗ra 4 ta qismga bo‗lingan: 1) Islomiyatdan avval 
o‗tgan payg‗ambarlar va qadimgi Eron podsholari; 2) Muhammad payg‗ambar va 
arab halifalari; 3) Eronning Saljuqiylar hamda mo‗g‗ullar davridagi (Elxon Abu 
Sa‘id davrigacha) tarixi; 4) ―Zubdat ut-Tavorix-i Boysunquriy‖ 
Hofizi Abru o‗z asarlarida Temur o‗limi to‗g‗risida ham hikoya qiladi, 
bunday hikoya Sharafuddin Ali Yazdiy, Abdurazzoq Samarqandiy asarlarida ham 
yo‗q. Yana shu narsani aytish lozimki, Hofizi Arbu asarlari Abdurazzoq 
Samarqandiy foydalangan asosiy manbadir.