O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

 
Nazorat uchun savollar: 
1. Xotiraning ta'rifi. 
2. Xotira mеxanizmlari. 
3. Xotiraning fiziologik asoslari. 
4. Xotira turlari. 
5. Xotira jarayonlari. 
6. Xotiradagi individual farqlar. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 
1.Qodirov B.R., Qodirov I.B. “Kasbiy tashxis mеtodikalari to`plami”Toshkеnt, 2003 
yil 
2.Qoziеv E.Q., Mamеdov K.K. “Kasb psixologiyasi” Toshkеnt 2003 yil 
3.Z.Ibodullaev. Tibbiet psixologiyasi. T., 2008 yil darslik. 
4. P.I.Ivanov va M.Zufarova Umumiy psixologiya. T., 2008 yil darslik. 
5.Z.Nishonova va Sh.Asomiddinova. Psixologik maslahat.T. 2010 yil 
6.G‘oziev E.G‘. Umumiy psixologiya. Toshkent 2010 
7.Kondakov I.M. “Diagnostika profеssionalno`x ustanovokpodrostkov” 1997y. 
 
9-Mavzu: T A F A K K U R VA KASB EGALLASH. 
 
R e j a : 
1. 
Tafakkurning umumiy xarakteristikasi. 
2. 
Tafakkur operatsiyalari.. 
3. 
Tafakkur shakllari. 
4. 
Kasbni egallashda tafakkurning o`rni.
T a ya n ch s o’ z v a i b o r a l a r : 
Tafakkur, nuqt, logika, tafakkur psixologiyasi, uning turlari. Tafafkkur 
operasiyasi, 
analiz, 
sintez, 
taqqoslash, 
umumlashtirish, 
mavhumlashtirish, 
klassifikasiyalash, sistemalashtirish. 
Tafakkur, xususiyatiga ko‘ra, shaxs faoliyatida vujudga kelgan muammo va 
masalalarni hal qilishga yordam beradi, muammoning yechimini topish bilan bir 
qatorda, muammoli vaziyatga aloqador narsa va hodisalarning noaniq xususiyatlari, 

---

ayni vaziyatdagi munosabatlariga ham aniqlik kiritadi. Tafakkur yuritishdan 
ko‘zlangan asosiy maqsad muayyan vaziyatdagi turli munosabatlar, holatlar 
yuzasidan avval alohida, so‘ngra umumlashtirilgan holda olingan manbalarni o‘zaro 
solishtirish orqali masalaga oydinlik kiritish usullarini ongda shakllantirishdir. 
Kasbiy tafakkur nafaqat harakatga keltirish zarur bo‘lgan aqliy imkoniyat, balki 
inson omilini faollashtirish qurolidir. Shu nuqtai nazardan, ichki ishlar idoralari 
xodimlarining kasbiy tafakkuri deganda, o‘z xizmat vazifalarini bajarishlarida muhim 
ahamiyat kasb etadigan voqea, hodisa va holatlardagi umumiylikni ko‘ra olish, analiz 
va sintez qilish, taqqoslash, asoslash va taxminiy xulosalar chiqarish jarayoni 
tushuniladi. 
Kasbiy rivojlangan tafakkur xodimning muhim xislati bo‘lib, narsalar, odamlar 
va ularning xatti-harakatlaridagi muhim jihatlarini bilish, ular o‘rtasidagi qonuniyatli 
aloqalarni topish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Xodimning tafakkuri murakkab 
tezkor xizmat vazifalarini bajarish, amaliy muammolarni hal etishning yangi 
yo‘llarini topish qobiliyati. 
Kasbiy tafakkurni faollashtirishning asosiy usullari quyidagilardan iborat. 
Kasbiy vazifani tushunish usuli. Dastlab umumiy vazifani oddiy vazifalarga 
bo‘lish zarur. Ishning tafsilotlari, ikir-chikirlariga e’tibor berish, hech narsani 
nazardan qochirmaslik, vazifani bajarishning bir necha variantlariga ega bo‘lishga 
harakat qilish kerak. 
Masalaning yechimini topish usuli. Avvalo, izlanishning dastlabki nuqtasi ajratib 
olinadi, bunda izlash chegaralari aniqlanadi va tartibga solinadi. Izlash yo‘nalishlari 
tanlanadi, uyg‘unlashtiriladi va qayta ko‘rib chiqiladi. 
Tekshirilayotgan hodisaning manzarasini fikran shakllantirish usuli. Xodimdan 
umumiy manzara va undagi elementlarning obrazli ishlovini amalga oshirish hamda 
shu asosda tekshirilayotgan hodisaning qolipi (sxemasi)ni shakllantirish talab etiladi 
(bu tezkor yoki taxminlar (tusmollar) shaklida amalga oshirilishi mumkin). 
Hodisaning elementlari o‘rtasidagi aloqalarni ko‘rib chiqish va ishlash, ularni bir 
butun ko‘rinishga birlashtirish hamda asosiy bo‘g‘inni topish zarur. 
Tafakkurni yo‘naltirish usuli tadqiq etilayotgan vaziyatda ruhiy yo‘nalish olish 
(masalan, gumon qilinuvchining xatti-harakatlari motiv- larini tushunishga harakat 
qilish), shuningdek psixologik tahlil o‘tkazish va uning asosida vaziyatning bundan 
keyingi rivojlanishini bashorat qilishdan iborat. Ba’zi murakkab vaziyatlarda 
refleksiya usulidan, ya’ni raqib nuqtai nazaridan mulohaza qilishdan foydalaniladi. 
Tafakkur jarayonida nazoratni kuchaytirish usuli. Xodim o‘zini nazorat 
qilishning so‘zda ifodalangan formulalaridan («Men buni qanday qilib bajara 
oldimq», «Nima uchun men bunday xulosaga keldimq» va h.k.) foydalangan holda 

---

tekshirib turishi zarur. O‘z xulosalari va baholarida subyektivlikka yo‘l 
qo‘ymaslikka, shaxsiy moyillik va xusumatni yo‘q qilishga harakat qilishi kerak. 
Tafakkurni shakllantirish usullari: 

mustaqil fikr yuritish, javobgarlik hissini anglash kabi shaxsiy xususiyatlarni 
rivojlantirish; 

kasbiy masalalarni hal qilishda talab etiladigan bilim, ko‘nikma va tajribani 
egallashga harakat qilish; 

kasbiy masalalarni hal qilishda talab etiladigan bilim, ko‘nikma va tajriba 
egallashga harakat qilish; 

bir-biriga qarama-qarshi fikrlar chigalini yechish, qiyin, mavhum 
vaziyatlarda yechim topish mashqlarini mukammallashtirish; 

mantiqiy fikrlash, tafakkur operatsiyalar mohiyatini anglash, masalani 
yechishdagi g‘ayritabiiy usullar bilan tanishish; 
Kishining butun hayoti uning oldiga hamisha jiddiy va kechiktirib 
bo’lmaydigan vazifalar va muammolarni qo’yadi. Bunday muammolarning, 
qiyinchiliklarning, tasodiflarning yuzaga kelishi atrofimizdagi voqelikda hali juda 
ko’p noma’lum, tushunib bo’lmaydigan, kutilmagan, yashirin narsalar borligidan 
dalolat beradi. Demak, olamni chuqurroq o’rganib, unda odamlar va narsalarning 
tobora yangi-yangi jarayonlarini, xususiyatlarini va o’zaro munosabatlarini ochish 
lozim. Tafakkur shuning uchun ham zarurki, hayot va faoliyat davomida har bir 
individ narsalarning qandaydir yangi, ilgari ma’lum bo’lmagan xususiyatlariga duch 
keladi. O’tmishdagi bilimlarimizning kamligi bilinib qoladi. Koinot cheksiz 
bo’lganidek, uni bilish jarayoni ham cheksizdir. Tafakkur hamisha hali bilib 
olinmagan, yangilikning ana shunday cheksiz chuqur jihatlariga qaratilgan bo’ladi. 
Tafakkur-jiddiy ravishda yangilikni qidirish va ochishga bog’liq, aloqador 
psixik jarayondir, uning tahlili va sintezi jarayonida voqelikni bavosita va 
umumlashtirib aks ettirish jarayonidir. Tafakkur amaliy faoliyat asosida hissiy 
bilishlardan paydo bo’ladi va hissiy bilish chegarasidan ancha tashqariga chiqib 
ketadi.