Olam tushunchasi keng qamrovli va keng yo’nalishli tushuncha bo’lib, ma’lum ma’noda voqelikka tizimli, ya’ni
sistemali yondoshishni talab qiladi. Masalan, elementar zarrachalar olami tushunchasi odamga ma’lum bo’lgan va hali
ma’lum bo’lmagan barcha elementar zarrachalarni qamrab oladi.
Agar biz yashayotgan butun koinotni elementar zarrachalardan tashkil topgan deb hisoblasak, bu tushuncha butun
koinotni ham aks ettirishi mumkin. Yoki o’simliklar olami tushunchasini olaylik. Bu tushunchaga faqatgina o’simliklar
kiradi, hayvonlar va odamlar bu olamdan chetda qoladi.
Shu nuqtai nazardan olam tushunchasi nisbiy mohiyatga ega. Ba’zi kishilar olam deganda barcha narsalarni,
jismlarni, hodisalarni qamrab oluvchi universal sistemani tushunadi. Bu ma’noda olam kosmologik koinot
tushunchasiga mos keladi. Ayrimlar uni cheksiz va chegarasiz, boshqalar esa koinot ma’nosidagi olamni cheklangan
ob’ekt sifatida talqin etadi. Cheksizlik va chegarasizlik tushunchalari nisbiy ma’noga ega, bir sistemada cheksiz
hisoblangan ob’ekt boshqa sistemada chekli bo’lishi mumkin va aksincha.
Diniy-kosmologik qarashlarda olam ilohiy qudrat kuchi bilan yaratilgan deb talqin etiladi. Bu olamning vaqtda
boshlanishi borligiga, ya’ni uning chekli ekanligiga ishoradir. Islom dinidagi kosmologik qarashlarda o’n sakkiz ming
olam haqida gapiriladi va mazkur qarash bo’yicha biz yashayotgan moddiy olamdan tashqari, undan mustaqil bo’lgan
ko’plab boshqa olamlar ham mavjuddir, deyiladi.
Hozirgi zamon kosmologiyasi da ham fanga asoslangan bir qancha kontseptsiyalarda olam o’tkinchi, tabiiy
ravishda paydo bo’lgan, degan g’oya ilgari suriladi. Bu nuqtai nazarlarda olamning paydo bo’lishidan oldingi holati
«hech nima» va «yo’qlik» tushunchalari bilan izohlanadi. Angliyalik olim Stiven Loking «Olam vujudga kelmasdan
ilgari nima bo’lgan?» degan savolning mantiqsizligini, vaqtning faqatgina kelajakka yo’nalgan oqimini ifodalovchi
modeli vositasida asoslashga harakat qilgan. Uning fikricha, bu shimoliy qutb nuqtasidan turib qaraganda, hamma
nuqtalar faqat janubga olib boradigan holatni eslatadi. Bunday holat olamning boshlang’ich holatidir. Vaqtning
kelajakka olib boruvchi yo’nalishigina mavjud bo’lgan holati olamning boshlanishidir. Bu holatda o’tmish yo’q, faqat
kelajak mavjud.
