O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Mir Sayyid Sharif Jurjoniy
Astrobod shahri yaqinida tug’ilgan. Jurjoniy 
Istambul, Qohira, Hirot, Sheroz shaharlarida bo’lib, ulardagi olimlardan ilm sirlarini o’rganadi. 1387 yildan boshlab 
Samarqand madrasalarida mantiq, falsafa, falakiyot, fiqh va adabiyot, munozara ilmi va boshqalardan dars beradi. 
Jurjoniy 50dan ortiq risolalarning muallifi bo’lib, ularning aksariyati mantiq, fiqh, falsafa va tabiatshunoslikning 
muhim muammolariga bag’ishlangan. Olimning «At-ta’rifot» («Ta’riflar»), «Odob ul-munozara» («Munozara olib 
borishning qoidalari haqida risola»), «Sug’ro» («Kichik dalil bo’la oladigan hukm»), «Kubro» (Katta dalil bo’la 
oladigan hukm»), «Avsat dar mantiq», («Mantiqda o’rta xulosa»), «Risolayi vujudiya» («Borliq haqida risola») va 
boshqa asarlari mavjud. Bulardan tashqari, Jurjoniy salaflarining, xususan ibn Sino, Chag’miniy va Nasriddin 
Tusiylarning asarlariga sharhlar yozganligi ma’lum. 
Mutafakkir risolalarida borliq, modda va uning shakllari, jismoniy va ruhiy munosabatlar, mantiqiy fikrlash, til va 
tafakkurning o’zaro aloqasi, koinot, inson, aql va bilish masalalari yoritiladi. Jurjoniy, xuddi Taftazoniy singari, hamma 
narsa va jismlar bir-biriga sabab-oqibat nisbatida bo’ladi, deb hisobladi. Oddiy narsalar asosida to’rt unsur, ya’ni suv, olov, 
havo va tuproq yotadi. Metall, o’simliklar va hayvonot dunyosi to’rt unsurning qorishishi natijasida paydo bo’ladi. 
Mir Sayyid Sharif Jurjoniy mantiq ilmi sohasida ham o’z fikrlarini bayon qilgan. O’zining qarashlarida mantiq 
ilmini falsafadan ajratmay, ayni bir vaqtda uning huquq va til bilan ham chambarchas bog’liq ekanligini isbotlab beradi. 
Shuning uchun ham, X1V-XV asrdan boshlab islom madrasalarida mantiq ilmini o’qitish huquq va tilshunoslik fanlari 
bilan bog’liq holda olib borildi. Jurjoniy xulosaning uch turi: qiyos (sillogizm), induktsiya va analogiyani har qaysisiga 
ta’rif beradi, ularning har birini tahlil qilib chiqadi. Umuman olganda, Taftazoniy va Jurjoniyning falsafiy va mantiqiy 
qarashlari ilm-fan rivojida katta hissa bo’lib qo’shildi va keyingi davrlarda yashagan mutafakkirlarning dunyoqarashiga 
samarali ta’sir ko’rsatdi. 
Jahon ilm-fani taraqqiyotiga katta ulush qo’shgan buyuk falakiyotchi olim va davlat arbobi